Filosofie

*Verklaar het ontstaan van de vroeg-Griekse filosofie:*

In het tijdperk v==an de grote kolonisatie (750-550 vóór Chr.)== stichtten ==handelaars aan de kusten van de Middellandse Zee en de Zwarte Zee nieuwe woonplaatsen en handelsposten.== Hier komen ze in aanraking met allerlei ==onbekende gebieden en culturen,== waardoor ze gaan ==denken over de leefomgeving== van de mens.

*Noem de twee grote stromingen in de vroege ontwikkeling van de Griekse filosofie:*

1\. De natuurfilosofen (filosofen van het Ionische gebied)

2\. De filosofische 'scholen', de Pythagoraeërs en de Eleaten in Zuid-Italië, en enkele andere denkers

*Het verschil tussen de natuurfilosofen en de filosofische scholen is gelegen in de bestaansgrond die ze aannemen voor mens en wereld: leg uit.*

1\. De natuurfilosofen zoeken de bestaansgrond van mens en wereld in de krachten van de natuur

2\. De filosofische 'scholen', de Pythagoraeërs en de Eleaten in Zuid-Italië, en enkele andere denkers zoeken die bestaansgrond in goddelijke, niet-lichamelijke krachten.

*Voor welke leer zijn de Ionische (of … of ….) filosofen vnl. bekend?*

of Milesische of natuurfilosofen, staan bekend voor de kosmogonie = de leer van het ontstaan (en van de werking) van de wereld om ons heen.

*Waaruit is alle leven ontstaan, volgens de Milesische filosofen?*

Één enkele stof, de oergrond.

*Wat is hylozoïsme?*

het idee dat de oergrond goddelijk, dus levend en onvergankelijk, is en dat er geen onderscheid tussen materie en geest getrokken kan worden (bij Milesische filosofen)

*Hoe willen de Ionische filosofen de werking van het heelal verklaren?*

Aan de hand van verschijnselen die zich door samenkomst of uiteenvallen van elementen die elkaars tegengestelden zijn, voordoen. Het mechanisme achter deze tegengestelde krachten wordt in evenwicht gehouden door 'orde'.

*Noem drie Milesische natuurfilosofen. Welke ‘oergrond’ veronderstelde elk van hen?*

1\. Thales -> het vochtige 

2\. Anaximander -> het onbepaalde 

3\. Anaximenes -> lucht: verschijnselen treden op door een proces van 'verdunning' of 'verdichting'.

*Situeer het pythagoraeïsme geografisch.*

Pythagoras emigreerde vanuit het eiland Samos naar Kroton in Zuid-Italië.

\
*Wie was de grondlegger ervan? Situeer in de tijd.*

\
Pythagoras, ca.571-497 vóór Chr.

*Van welke mysteriegodsdienst onderging het pythagoraeïsme sterke beïnvloeding?*

De Orpheuscultus

Beinvloeding uitte zich in:

Deze legt de nadruk op een strenge levenswijze van onthouding (ascese). De Pythagoraeërs waren de eersten die in de westerse wereld het vegetarisme predikten.

\

*Het pythagoraeïsme breekt met een denken dat hylozoïsme als uitgangspunt heeft. Leg dit uit. Waarnaar streven zij en hoe kan dat levensdoel worden bereikt?*

Bij het hylozoïsme zijn de geest en materie niet gescheiden, bij het pyhtagoraeïsme wel: de ziel zou iets goddelijks hebben, terwijl zij zelf gevangen wordt gehouden in het menselijk lichaam.  

\
Het levensdoel bij de pythagoraëers: de bevrijding van de ziel uit het knellende omhulsel. Die bevrijding kan slechts plaatsvinden door purificatie, reiniging gedurende een lange cyclus van opeenvolgende levens: het menselijk bestaan is gebaseerd op het principe van de zielsverhuizing.

*Welke oergrond nemen pythagoraëers aan?*

Het getal

\
*Waarom hechten pythagoraëers belang aan rede, ordening, getal en vorm?*

\
Wat de menselijke ziel goddelijk maakt, is het verstand of de rede (λόγος). De rede kan alleen functioneren te midden van ordening. Alles wat orde heeft, heeft mathematische grondslag. Andersom betoogd: wat getalsmatig te benaderen is, heeft werkelijkheidswaarde. Uiteindelijk is vorm voor de Pythagoraeërs iets goeds ('mannelijk'), materie is daarentegen iets slechts ('vrouwelijk').

*Waarin komt Herakleitos overeen met de Milesische natuurfilosofen, waarin verschilt hij van hen en waarin verschilt hij van de Pythagoraeërs?*

Milesische natuurfilosofen: 

* zelfde: gaat uit van tegengestelde krachten die de basis zijn van de verschijnselen
* anders:  het dynamisch principe van voortdurende verandering en 'conflict'. 

Pythagoraeërs: 

\
* anders: naar het onveranderlijke zoeken vs. poneert de onophoudelijke beweging.

\
*Herakleitos’ beroemde uitspraak (nl….) zou kunnen veronderstellen dat chaos overheerst. Dat is evenwel niet zo. Leg uit waarom dat niet zo is en welke vergelijking hij gebruikt om die zienswijze te illustreren.*

Uitspraak: 'alles is in beweging en niets is blijvend'. Volgens Herakleitos wordt chaos vermeden, doordat berekening of rede (λόγος) alles bestuurt. Als de mens zich openstelt hiervoor, kan hij de beweging begrijpen. Beweging wordt door hem vergeleken met het vuur: dit verandert alles en laat alles terugkeren in de oorspronkelijke gedaante

*Eleaten: leg de naam uit.*

genoemd naar de stad Elea in Zuid-Italië

*Wie is de voornaamste vertegenwoordiger van de Eleaten?*

Parmenides (bloeitijd ca.490 vóór Chr.)

*Van welke andere filosoof is Herakleitos de opvolger en waarvoor staat deze bekend?*

Xenophanes die de godenwereld en mythologie streng bekritiseert.

*Parmenides staat aan het begin van een nieuwe richting in de filosofie: welke?*

Het logisch denken (=redeneren)

*Wat is de eerste kwalificatie van het Zijnde en welke redenering ligt eraan ten grondslag?*

Het Zijnde is werkelijk, omdat wat niet is nooit het zijnde kan worden; we kunnen niet denken over wat niet is, dus wat wij denken heeft werkelijkheidswaarde.

*Wat is de tweede kwalificatie? Hoe noemen we dat principe en wat is er het gevolg van?*

Het Zijnde is één, onveranderlijk en ondeelbaar. Dit noemen we het monistische principe. Alle verandering is schijn; het Zijnde komt niet tot stand en is onvergankelijk. Omdat alleen het Zijnde werkelijk bestaat, is er geen leegte.

*Welke andere kwalificaties kent Parmenides aan het Zijnde toe?*

Het Zijnde heeft volgens hem een vaste bolvorm.

*Vat de leer van Parmenides nu samen.*

1. alleen het Zijnde bestaat
2. het is één en ondeelbaar en onveranderlijk (monistische principe)
3. alle beweging is schijn (daar is leegt voor nodig, het niet-Zijnde, wat niet bestaat)

*Pluralisme: verklaar de naam*

De zogeheten pluralisten nemen het bestaan aan van ontelbaar vele, maar onveranderlijke en ondeelbare elementen.

*Welk probleem wilden de pluralisten oplossen?*

De logika van het onveranderlijk Zijnde geeft geen verklaring voor het verschijnsel beweging.

*Welke veronderstelling namen de pluralisten voor hun oplossing aan?*

Het bestaan van ontelbaar vele, maar onveranderlijke en ondeelbare elementen.

*Hoe werkte Empedokles die oplossing uit? En Anaxagoras?*

* Empedokles: gaat uit van de oerelementen vuur, lucht, water en aarde die in beweging worden gezet door de aan elkaar tegengestelde krachten 'liefde' (Aphrodite) en 'haat' (Ares). In een op- en neergaande cyclus komt één van beiden aan de macht en vindt er vermenging, respectievelijk scheiding van de elementen plaats.

\
* Anaxagoras: ieder verschijnsel is deelbaar (=reduceerbaar) in elementen die identiek zijn aan het grote geheel. Het deel is als het geheel. Beweging wordt teweeggebracht door de geest die een onafhankelijke kracht van buitenaf is. Deze is zuiver en onvermengd en heeft geen contact met de elementen.

Van welke andere theorie waren de pluralisten wegbereiders?

De atomistische theorie van Demokritos.

*Sofisten: situeer geografisch en in de tijd*

Athene, tweede helft van de vijfde eeuw vóór Chr.

*Welke drie factoren verklaren de opkomst van de sofisten?*

* De impasse in het wijsgerig denken ('hoe moeten we verandering en onze waarneming daarvan verklaren?')
* Zij laten elke poging objectieve kennis te vergaren schieten en werpen zich op het subjectieve denken. De ommekeer wordt bevorderd door een maatschappelijke behoefte: de mensen willen meer en meer persoonlijk succes beleven in de politieke praktijk
* de algemene twijfel aan de resultaten van de filosofie als wetenschap

*Geef de namen van de twee bekendste sofisten en typeer hen kort.*

* Protagoras: de beroemde stelling (de zgn. 'homo-mensura-regel'): de mens is de maat van alle dingen, van het Zijnde wat is, van het niet-Zijnde wat niet is. 


* Gorgias: maakt bij zijn aankomst in Athene grote indruk op zijn publiek in de Atheense volksvergadering. Zijn stijl van spreken laat diepe sporen achter in de Attische retorika. De theorie spreekt lange tijd na zijn dood nog van Gorgiaanse stijlfiguren.