Oefententamen Persoonlijkheid – Kernbegrippen

Flashcards in vocabulaire-stijl die de belangrijkste begrippen uit het oefententamen Persoonlijkheidsleer samenvatten.

Nomothetische benadering

Onderzoeksbenadering die algemene wetmatigheden probeert vast te stellen door metingen bij grote groepen personen.

Idiografische benadering

Onderzoeksbenadering die zich richt op het diepgaand bestuderen van het individu, bijvoorbeeld via casestudy’s of biografieën.

Betrouwbaarheid

De mate waarin een meetinstrument consistente, herhaalbare resultaten oplevert—lage meetfout, hoge precisie.

Validiteit

De mate waarin een meetinstrument daadwerkelijk meet wat het beoogt te meten.

Observatorrapportage

Persoonlijkheidsbeoordeling door anderen dan de persoon zelf; kan objectiever zijn doordat observator kan vergelijken met anderen.

Zelfrapportage

Persoonlijkheidsbeoordeling door de persoon zelf via vragenlijsten of interviews.

Persoonlijkheid (wetenschappelijke definitie)

Een algemeen, langdurig, niet-intellectueel psychologisch individueel verschil in gedragsneigingen.

Persoons-gerelateerde variantie

De mate waarin verschillen tussen personen gedrag of scores verklaren—bewijs voor het bestaan van trekken.

Situatie-gerelateerde variantie

De mate waarin verschillen tussen situaties gedrag of scores verklaren.

Persoon × Situatie interactie

Het verschijnsel dat de invloed van de situatie afhangt van iemands trekken (en omgekeerd).

Milgram-experiment (persoonlijkheidsvisie)

Volgens persoonlijkheidspsychologen activeert het experiment individuele verschillen (bv. Integriteit, Emotionaliteit) i.p.v. volledige situationele gelijkmaking.

Rationele schaalconstructie

Items worden gekozen op basis van theoretische redenering; eenvoudiger maar vaak minder valide.

Empirische schaalconstructie

Items worden geselecteerd op basis van hun feitelijke relatie met een extern criterium; kan hogere validiteit opleveren.

Factor-analytische methode

Statistische techniek om onderliggende factoren (trekken) uit correlaties tussen variabelen te halen.

Factorlading

Correlatie van een variabele met een factor in factoranalyse; geeft sterkte en richting aan.

Big Five

Vijf hoofddimensies van persoonlijkheid: Extraversie, Vriendelijkheid, Zorgvuldigheid, Emotionele Stabiliteit, Openheid voor Ervaringen.

HEXACO-model

Persoonlijkheidsmodel met zes factoren: Integriteit, Emotionaliteit, Extraversie, Verdraagzaamheid, Consciëntieusheid, Openheid voor Ervaringen.

Sentimentaliteit (HEXACO vs. Big Five)

Facet dat in HEXACO onder Emotionaliteit valt en in Big Five onder (lage) Emotionele Stabiliteit/Neuroticisme.

Persoonlijkheidstype

Cluster van trekcombinaties; empirisch blijkt dat de meeste mensen niet strak in types passen.

Age-Period-Cohort (APC) analyse

Onderzoeksopzet om leeftijdseffecten te onderscheiden van periodes- en cohorteffecten.

Rangorde-stabiliteit

Correlatie van individuele verschillen over de tijd; hoogste stabiliteit rond 50 jaar.

Amygdala-reactiviteit

Sterk geactiveerd bij emotionele stimuli, vooral bij personen met hoge Neuroticisme.

BIS (Behavioral Inhibition System)

Volgens Gray gevoeligheid voor straf en angst; variatie hierin relateert aan angstigheid.

BAS (Behavioral Approach System)

Systeem gerelateerd aan beloningsgevoeligheid en impulsiviteit.

Eysencks arousal-theorie

Stelt dat ieder individu voor elke taak een optimaal arousal-niveau heeft dat samenhangt met extraversie.

Erfelijkheid (heritability)

Proportie van variantie in een kenmerk die wordt verklaard door genetische verschillen binnen een populatie.

Equal Environment Assumption

Aanname dat eeneiige en twee-eiige tweelingen evenveel gedeelde omgeving ervaren; kan geschonden worden.

Inclusive fitness

Evolutionair principe dat genen zich verspreiden via het reproductieve succes van het individu plus dat van genetische verwanten.

Frequentieafhankelijke selectie

Fitnessvoordeel van een eigenschap hangt af van de prevalentie ervan in de populatie (bijv. leiders vs. volgers).

Flynn-effect

Systematische stijging van IQ-scores over decennia, vooral op ‘fluïde’ tests zoals Raven’s Matrices.

g-factor

Algemene mentale vaardigheid die onderliggend is aan prestaties op diverse cognitieve tests.

Inspectietijdtaak

Meting van minimale blootstellingstijd die nodig is om een stimulus correct te identificeren; relateert aan IQ.

Person-Vocation Fit (PV Fit)

De mate waarin iemands interesse- en vaardigheidsprofiel overeenkomt met de vereisten van een beroep.

RIASEC/PAKSOC model

Hollands zesdimensiesmodel van beroepsinteresses: Realistisch, Intellectueel, Artistiek, Sociaal, Ondernemend, Conventioneel.

Psychisch determinisme

Psychoanalytische aanname dat alle gedachten en daden een specifieke (bewuste of onbewuste) oorzaak hebben.

Verplaatsing (displacement)

Verdedigingsmechanisme: emotie wordt van een riskant doelwit verzet naar een veiliger doelwit.

Fenomenologie

Humanistische focus op de bewuste, subjectieve ervaring van de eigen leefwereld.

Existentiële angst

Onbehagen dat voortkomt uit besef van vrijheid, dood en zinloosheid; vermijden ervan kan leiden tot vervreemding.

Etic vs. Emic

Etic = cultuur-overstijgende universele constructen; Emic = cultuur-specifieke uitdrukkingen van die constructen.

Schwartz’ waardenmodel

Universeel model met twee hoofddimensies: Openheid voor verandering vs. conservatisme en Zelftranscendentie vs. zelfverbetering.

Bad Five

Vijf maladaptieve persoonlijkheidsdimensies; Negatieve Affectiviteit komt overeen met Neuroticisme, Onthechting met lage Extraversie.

Persoonlijkheidsstoornis

Patroon van ongewone trekken dat persoonlijke of sociale problemen veroorzaakt; doorgaans geen scherpe grens met ‘normaal’.

Narcistische persoonlijkheidsstoornis

Stoornis gekenmerkt door grandioos zelfbeeld en gebrek aan veranderbereidheid, waardoor behandeling moeilijk is.

Borderline persoonlijkheidsstoornis

Stoornis gekenmerkt door emotionele instabiliteit, impulsiviteit en verstoord zelfbeeld.