Wirusy – podstawowe pojęcia i procesy

Zestaw fiszek słownikowych obejmujących kluczowe pojęcia z budowy i cyklu życia wirusów.

Wirus

Bezkomórkowy czynnik zakaźny zbudowany z kwasu nukleinowego i białkowej otoczki; pasożyt wewnątrzkomórkowy pozbawiony własnego metabolizmu.

Wirion

Kompletna, zakaźna cząstka wirusa zdolna do atakowania komórek gospodarza.

Materiał genetyczny wirusa

Kwas nukleinowy (ssDNA, dsDNA, ssRNA lub dsRNA) zawierający geny kodujące białka wirusowe.

Genom wirusa

Całkowita informacja genetyczna obecna w materiale genetycznym wirusa.

Kapsyd

Białkowy płaszcz złożony z kapsomerów; chroni genom i umożliwia rozpoznawanie komórek gospodarza.

Kapsomer

Mała podjednostka białkowa budująca kapsyd wirusa.

Osłonka lipoproteinowa

Dodatkowa osłona niektórych wirusów pochodząca z błony komórkowej gospodarza; zawiera wirusowe glikoproteiny receptorowe.

Glikoproteiny wirusowe

Białka osadzone w osłonce lipidowej pełniące funkcję receptorów i ułatwiające wnikanie do komórek.

Pasożyt wewnątrzkomórkowy

Organizm lub czynnik (np. wirus) rozmnażający się wyłącznie wewnątrz żywych komórek gospodarza.

Forma helikalna

Spiralna struktura kapsydu typowa m.in. dla wirusa mozaiki tytoniu.

Forma bryłowa (ikosadralna)

Wielokątna (dwudziestościenna) budowa kapsydu charakterystyczna np. dla wirusa zapalenia wątroby typu A.

Forma bryłowo-spiralna

Kombinacja główki o budowie bryłowej i ogonka helikalnego; występuje u bakteriofagów.

Forma kulista

Kształt sferyczny spotykany u wirusów z osłonką lipidową, np. wirusa grypy (kapsyd wewnątrz ma formę helikalną).

Bakteriofag

Wirus infekujący bakterie; często posiada bryłowo-spiralną budowę z ogonkiem i włóknami.

Adsorpcja (etap cyklu litycznego)

Przyłączenie wirusa do specyficznych receptorów na powierzchni komórki gospodarza.

Wnikanie (penetracja)

Wstrzyknięcie materiału genetycznego wirusa do wnętrza komórki; kapsyd pozostaje na zewnątrz (u fagów).

Replikacja wirusa

Powielanie genomu i ekspresja genów wirusowych prowadząca do syntezy białek kapsydu i nowych kopii genomu.

Składanie (montaż)

Etap cyklu, w którym elementy wirusowe łączą się, tworząc wiriony potomne.

Uwolnienie (liza)

Wyjście nowych wirionów z komórki gospodarza zwykle poprzez rozpad (lizę) komórki.

Infekcja wirusowa

Proces wniknięcia wirusa do komórki gospodarza i jego namnażania się.

Cykl lityczny

Schemat rozmnażania się wirusów prowadzący do zniszczenia (lizy) zainfekowanej komórki.

ssDNA

Jednoniciowy DNA – rzadki typ genomu wirusowego.

dsDNA

Dwuniciowy DNA – częsty typ genomu wielu wirusów.

ssRNA

Jednoniciowy RNA – materiał genetyczny m.in. wirusa polio czy grypy.

dsRNA

Dwuniciowy RNA – materiał genetyczny spotykany u niektórych wirusów roślinnych i zwierzęcych.

Poliovirus

Przykład wirusa o genomie ssRNA i kapsydzie bryłowym.