DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

Czechosłowacja

Czechosłowacja

(1918):

• zapewnienie samostanowienia narodów 

• Tomas Masaryk i Ernest Benes — politycy czechosłowaccy

Finlandia

(XII 1917):

• 1918-1920 — wojna domowa między komunistami a demokratami

  • gen. Karol Gustaw Mannerheim — przeciwnik komunizmu, wygrał wojnę domową. Twórca armii i linii obronnej opartej na naturze (lasy, wzgórza, jeziora)

Litwa, Łotwa, Estonia

(1918):

• niepodległość po upadku carskiej Rosji i w obecności armii niemieckiej

Węgry

• 1916 — śmierć Franciszka Józefa I, zastąpiony przez Karola I Habsburga, który abdykował w XI 1918 

• III 1919 — rewolucja komunistyczna z Belą Kun na czele, Węgry republiką radziecką. Celem Beli przyłączenie się do Rosji bolszewickiej 

Przyczyny kryzysu demokracji

• kryzys gospodarczy spowodowany kosztami wojny i przeobrażaniem gospodarki na czasy pokoju

• niezadowolenie z postanowień traktatów pokojowych kończących I wojnę światową, widocznie szczególnie w państwach centralnych i we Włoszech

• wzrost znaczenia ruchu komunistycznego i towarzyszące mu poczucie zagrożenia rewolucją oraz przejęciem władzy przez komunistów

• kryzys wartości i upadek dotychczasowych autorytetów wywołany I wojną światową

• nasilenie się nacjonalizmu i ksenofobii

• krótkie tradycje demokratyczne i republikańskie — w czasie I wojny światowej upadły monarchie

• rozdrobnienie partyjne prowadzące do częstych zmian rządów, co przekładało się na słabość władzy wykonawczej 

Geneza ustrojów autorytarnych i totalitarnych

• trudna sytuacja w powojennej Europie ukazała bezsilność rządów demokratycznych, które nie potrafiły poradzić sobie z narastającym kryzysem, co poskutkowało coraz większą niechęcią obywateli do parlamentaryzmu i pluralizmu społecznego 

• społeczeństwa były gotowe zrezygnować z części swobód obywatelskich w zamian za poprawę warunków materialnych i bezpieczeństwo socjalne

• w tych okolicznościach na scenie politycznej zaczęły pojawiać się partie z charyzmatycznymi przywódcami na czele, dążącymi do przejęcia władzy dyktatorskiej lub przywrócenia ustroju sprzed wojny. Ich programy zyskiwały duże poparcie społeczne

Cechy państwa totalitarnego

• dyktatura — sprawowanie władzy przez jednostkę, zwykle przy wsparciu armii

• silna władza wykonawcza — organ władzy wykonawczej ma szerokie uprawnienia i nie podlega kontroli parlamentu

• fasadowość instytucji demokratycznych — część istniejących organów władzy faktycznie nie odgrywa żadnej roli

• rozwinięty aparat kontroli i terroru

• aparat cenzury — kontrola nad publikacjami i widowiskami skutkująca usuwaniem z przestrzeni publicznej utworów o treści niewygodnej dla rządzących 

• silnie rozwinięty aparat propagandy — tworzenie iluzji dobrobytu i ukazywanie w złym świetle sytuacji politycznej oraz gospodarczej innych państw (sztuka, media)

• kult jednostki

• całe życie człowieka jest podporządkowane państwu

• oparcie na ideologii

• nastawienie na ekspansję terytorialną 

• rozwinięte wojsko i przemysł zbrojeniowy 

• system monopartyjny 

• dążenie do autarkii — samowystarczalności gospodarczej 

Przyczyny rozwoju faszyzmu we Włoszech

• rozczarowanie powojennymi traktatami pokojowymi, które przyniosły Włochom tylko niewielkie korzyści terytorialne (obiecana cała Dalmacja, otrzymali tylko południowy Tyrol i Istrię), co określono “okaleczonym zwycięstwem” 

• kryzys gospodarczy (1919-1921)

• wysokie bezrobocie wynikające m.in. z demobilizacji żołnierzy i upadku zakładów przemysłowych

• problemy kombatantów oraz brak zasiłków dla żołnierzy 

• wzrost inflacji i drożyzna 

• radykalizacja nastrojów społecznych skutkująca falą strajków oraz wzrostem popularności komunizmu i nacjonalizmu

• spadek zaufania do ustroju demokracji parlamentarnej (kolejne rządy nie radziły sobie z narastającym kryzysem)

przekształcenie Związków w Narodową Partię Faszystowską (PNF)

1921, przez Benito Mussoliniego. W ten sposób utworzył on nową ideologię i ruch polityczny — faszyzm 

• faszyści za najważniejszą wartość uważali dobro państwa, sprzeciwiali się też demokracji parlamentarnej i komunizmowi

marsz na Rzym

1922 (Mussoliniego), pod wpływem którego król Wiktor Emmanuel III przekazał mu funkcję premiera oraz prawa do wydawania dekretów o mocy ustawy 

przyjęcie tytułu Duce przez Mussoliniego

1925, skupienie w swoich rękach pełnii władzy, co doprowadziło do ustanowienia we Włoszech totalitaryzmu 

wprowadzenie ustaw wyjątkowych we Włoszech

1926, ograniczających swobody demokratyczne obywateli

• centralizacja władzy w rękach duce 

• zniesienie wolności słowa i prasy oraz wprowadzenie cenzury

• likwidacja partii opozycyjnych i związków zawodowych

• zniesienie niezawisłości sądów

• wprowadzenie terroru tajnej policji politycznej

• założenie ośrodków i obozów odosobnienia dla przeciwników politycznych 

Ekspansja terytorialna Włoch

• 1923 — próba opanowania greckiej wyspy Korfu

• 1924 — dołączenie do Włoch Fiumy (Rijeki), która wcześniej miała status wolnego miasta

• 1935 — najechanie na Abisynię i przyłączenie jej do włoskich posiadłości kolonialnych

• 1939 — zajęcie Albanii

Reformy gospodarcze we Włoszech

• stworzenie systemu korporacyjnego, polegającego na zakładaniu przymusowych organizacji zrzeszających pracowników i pracodawców tej samej branży

• wprowadzenie przymusu pracy i zakaz strajków

• wdrożenie programu robót publicznych, co przyczyniło się do likwidacji bezrobocia

• rozwój przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego oraz modernizacja rolnictwa

• rozbudowa systemu socjalnego, gwarantującego pomoc państwa w przypadku chorób i starości

Działania propagandowe we Włoszech

• zakładanie organizacji dla różnorodnych grup społecznych (m.in. dzieci i młodzieży), które wpajały obywatelom ideologię faszystowską

• kontrola prasy, kultury i sztuki

• odwoływanie się do symboliki Imperium Rzymskiego, co miało budzić poczucie dumy narodowej

  • wznoszenie monumentalnych budowli nawiązujących do architektury starożytnego Rzymu

  • przedstawianie Mussoliniego jako rzymskiego cesarza, zbawiciela Włoch i twórcę wielkiego imperium włoskiego

  • pozdrawianie się salutem rzymskim 

obalenie monarchii w Niemczech

XI 1918 - rewolucja spowodowana katastrofalną sytuacją gospodarczą. W jej wyniku obalono monarchię i proklamowano republikę. Władzę w państwie przejęła zdominowana przez ugrupowania socjaldemokratyczne Rada Pełnomocników Ludowych, na której czele stanął Friedrich Ebert 

reformy Rady Pełnomocników Ludowych

• ośmiogodzinny dzień pracy

• ubezpieczenie na wypadek bezrobocia

• swobodę zgromadzeń i stowarzyszeń

• wolność słowa i prasy

rewolucja Związku Spartakusa

wiosna 1919, z Karolem Liebknechtem i Różą Luksemburg na czele 

Freikorpsy

ochotnicze oddziały złożone z byłych żołnierzy, które miały pilnować bezpieczeństwa w państwie. Ich działalność doprowadziła ostatecznie do rozbicia radykalnych grup komunistycznych

uchwalenie konstytucji Republiki Weimarskiej

11 VIII 1919

• Rzesza Niemiecka miała być republiką

• państwo zachowało charakter federacji, a kraje wchodzące w jego skład utrzymały autonomię wewnętrzną

• powołano ogólnoniemiecki rząd z kanclerzem, odpowiedzialny przed parlamentem

• na czele państwa stanął wybierany w wyborach powszechnych prezydent o szerokich uprawnieniach (pierwszym Friedrich Ebert)

pucz Kappa-Lüttwiza

III 1920 — nieudana próba przywrócenia monarchii w Berlinie

okupacja Zagłębia Ruhry

1923, spowodowana opóźnieniami w przekazywaniu reparacji,doprowadziła do kryzysu finansowego i hiperinflacji 

plan Dawesa

1924

• rozłożenie reparacji na wieloletnie raty

• ustanowienie międzynarodowej kontroli nad finansami Niemiec

• udzielenie przez USA pożyczki dla rządu niemieckiego w wysokości 200 mln dolarów

• wycofanie wojsk Francji i Belgii z Zagłębia Ruhry

• ewakuację wojsk alianckich z okupowanej Nadrenii 

plan Younga

1929, dotyczący redukcji reparacji, wydłużenia terminu ich spłaty do 1988 i zniesienia międzynarodowej kontroli nad finansami Niemiec

obniżenie reparacji

1932, do 3 mld marek wskutek panującego na świecie kryzysu

konferencja w Locarno

1925

• podpisanie paktu reńskiego gwarantującego nienaruszalność granicy Niemiec z Belgią i Francją

• gwarantami porozumienia między Francją i Niemcami zostały Włochy i Wielka Brytania, które w razie napaści jednej ze stron miały udzielić pomocy zaatakowanemu państwu

• zdecydowano o całkowitej demilitaryzacji Nadrenii w zamian za skrócenie okresu okupacji tego terenu przez aliantów

 przyjęcie Niemiec do Ligii Narodów

1926

zniesienie ograniczeń nałożonych na zbrojenia Niemiec

1932

nastroje społeczne w Republice Weimarskiej

• chwiejna republika

• państwo uważa się za pokrzywdzone (idea “ciosu w plecy”)

• rosnąca przepaść gospodarcza, korupcja

• reparacje wywołujące podwyższenie podatków

• strata kolonii i terytoriów (m.in. Górny Śląsk i Gdańsk)

 powstanie Niemieckiej Partii Robotników (DAP)

1919

zmiana nazwy DAP na NSDAP

1920 (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników)

Hitler przywódcą NSDAP

1921

Oddziały Szturmowe NSDAP-SA

ich zadaniem była walka z komunistami i siłowe zwalczanie przeciwników politycznych. Dowódcą SA został Ernst Röhm

pucz monachijski

1923, próba przejęcia władzy w Bawarii zakończona niepowodzeniem. W efekcie Hitler został osadzony w więzieniu, a jego partię zdelegalizowano

• podczas odbywania kary Hitler napisał książkę “Mein Kampf”, w której sformułował swój program polityczny

cele i idee polityczne Hitlera

• alka z liberalizmem i demokracją parlamentarną oraz z międzynarodowym ruchem robotniczym, niechęć do republiki 

• walka z kryzysem gospodarczym i likwidacja bezrobocia

• rewizja postanowień traktatu wersalskiego, walka z reparacjami

• odbudowa wielkiej Rzeszy Niemieckiej i zdobycie dla Niemców przestrzeni życiowej (Lebensraum) w Europie Środkowo-Wschodniej

• ideologia nazistowska — podział rasowy

  • aryjska (Herrenrasse), najlepsi Nordycy 

  • podludzie

• Kinder, Küche, Kirche (dzieci, kuchnia, kościół)

  • Mutterskreuz przyznawany kobietom, które urodziły 10 dzieci 

  • kobiety mogły pracować tylko do ślubu  

• sterylizacja, a potem eutanazja osób niepełnosprawnych (eugenika)

  • akcja T4 

różnice między faszyzmem a nazizmem

• rasizm

• większa zbrodniczość

• odwołanie do religii (faszyści nie negowali religii, w nazizmie powrót do religii germańskiej i mistycyzmu; okultyzm)

• kult narodu

• antysemityzm

mianowanie Hitlera kanclerzem

30 I 1933 przez prezydenta Paula von Hindenburga i powierzenie mu zadania utworzenia koalicyjnego rządu

pożar Reichstagu

27/28 II 1933, o podpalenie budynku oskarżono komunistów, co stało się pretekstem do zmian prawa

 ogłoszenie NSDAP jedyną legalną partią polityczną w Rzeszy Niemieckiej

14 VII 1933

“noc długich noży”

29/30 VI 1934, zamordowanie kierownictwa SA na rozkaz Hitlera

Sztafety Ochronne NSDAP-SS

1925, dowódcą Heinrich Himmler 

śmierć prezydenta Hindenburga

VIII 1934, przejęcie jego uprawnień przez Hitlera, który odtąd jako Führer sprawował pełnię władzy, a państwo zaczęto określać nieoficjalnie mianem III Rzeszy 

Przyczyny dojścia Hitlera do władzy

• charyzma i umiejętności oratorskie

• niezadowolenie społeczne i skrajne nastroje, czasy kryzysu

• skuteczne bojówki 

ustawy norymberskie

1935, odbierające Żydom większość praw (m.in. obywatelstwo, możliwość wykonywania wielu zawodów), a także zakazujące im małżeństw z Aryjczykami

“noc kryształowa”

9/10 XI 1938, pogrom Żydów. Na skutek ataków zginęło 91 osób, zniszczono 171 synagog, a do obozów koncentracyjnych wywieziono 20 tys. Żydów

ograniczenia wobec Żydów w III Rzeszy

• zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

• zakaz wstępu do kin i teatrów

• zamknięcie żydowskich przedsiębiorstw

gospodarka w III Rzeszy

• wdrożenie gospodarki planowanej (przy zachowaniu własności prywatnej)

• wprowadzenie obowiązku pracy

• rozpoczęcie programu robót publicznych

• rozbudowanie przemysłu zbrojeniowego oraz infrastruktury na potrzeby wojska

• wprowadzenie “zamrożenia” cen i płac

Joseph Goebbels

twórca nazistowskiej propagandy

Heinrich Himmler

dowódca NSDAP-SS, minister spraw wewnętrznych

Leni Riefenstahl

reżyserka filmowa tworząca filmy propagandowe (m.in. podczas olimpiady w Berlinie w 1936)

Baldur von Schirach

 twórca Hitlerjugend

Rudolf Hess

wicekanclerz Niemiec, marszałek Reichstagu

Reinhard Heydrich

oficer wywiadu, szef policji i Gestapo

Albrecht Speer

główny architekt nazistowski

Julius Streicher

twórca “Stürme”, antysemickiego czasopisma. Zajmował się ideologią antyżydowską

Martin Bormann

sekretarz Hitlera, zniknął podczas oblężenia Berlina

Herman Görig

opracował plan “Lew Morski”, minister lotnictwa

strony w rosyjskiej wojnie domowej

• czerwoni — bolszewicy i podległe im wojska

• biali (Biała Gwardia) — wojska antybolszewickie dowodzone przez byłych carskich generałów i wspierane przez państwa zachodnie

Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (Czeka)

tajna policja polityczna z Feliksem Dzierżyńskim na czele, która za pomocą terroru niszczyła całe warstwy społeczne niechętne komunistom (arystokrację, szlachtę, zamożne mieszczaństwo i chłopów)

Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona

dowodzona przez Lwa Trockiego, jej głównym zadaniem stało się rozbicie sił białych

zamordowanie cara Mikołaja II wraz z rodziną w Jekaterynburgu

17 VII 1918

ogłoszenie wprowadzenia komunizmu wojennego

IX 1918

• nacjonalizacja przemysłu, handlu i rolnictwa

• wprowadzenie obowiązkowych kontyngentów (dostaw) żywności, co wywołało klęskę głodu na wsi 

skutki wojny domowej w Rosji

• śmierć kilkunastu milionów ludzi (w wyniku represji, głodu i działań zbrojnych)

• przejęcie władzy przez bolszewików

• budowa systemu komunistycznego w Rosji

• już w 1919 bolszewicy rozpoczęli próby rozszerzenia rewolucji na inne państwa. Powołano wówczas Komintern (tzw. III Międzynarodówkę), który miał koordynować działania komunistów poza Rosją 

Generałowie Białej Armii

• Denikin — teren zachodni 

• Judenicz — południe (tereny Kaukazu)

• Kołczak — tereny centralne (na zachód od Uralu)

• Wrangel — wschód 

Przyczyny sukcesu Armii Czerwonej

• przewaga liczebna

• zabarwienie ideologiczne wywołujące determinację

• większa brutalizacja

• wcielanie schwytanej żołnierzy Białej Armii (przymus zmiany stron lub kara śmierci)

• brak pomocy ze strony Zachodu dla Białej Armii

utworzenie Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) w Moskwie

30 XII 1922

uchwalenie konstytucji ZSRS

1924, teoretycznie gwarantującej autonomię poszczególnym republikom. W rzeczywistości w ZSRS zapanowała dyktatura monopartyjna, a władzę sprawowała Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików) — RKP(b) z Włodzimierzem Leninem na czele

ogłoszenie Nowej Polityki Ekonomicznej (NEP)

III 1921

• likwidacja obowiązku dostaw żywności na rzecz państwa

• dopuszczenie możliwości handlu nadwyżkami żywności przez chłopów

• zezwolenie na przywrócenie drobnego prywatnego przemysłu (do 50 zatrudnionych, również dla kapitału zagranicznego) oraz usług

• podjęcie handlu z państwami kapitalistycznymi, co pozwoliło na rozwój przemysłu i rozwinięcie nowoczesnych technologii

• kluczowe gałęzie gospodarki w rękach państwa

Stalin sekretarzem generalnym Rady Komisarzy Ludowych

1922

źródła sukcesu Stalina

• sojusz z Dzierżyńskim 

• aparat terroru i inwigilacji, manipulacja poprzez wywoływanie konfliktów między przeciwnikami

  • usunięcie Trockiego z rządu, komitetu centralnego partii i, ostatecznie, kraju (Trocki został zamordowany w Meksyku)

ostateczne odsunięcie rywali od kluczowych stanowisk przez Stalina i przejęcie pełni władzy w Związku Sowieckim 

1926

Nowy model rozwoju gospodarczego ZSRS Stalina

1929

• upaństwowiono handel i produkcję oraz wprowadzono gospodarkę planowaną, opartą na planach pięcioletnich (pięciolatkach)

• w pierwszym planie pięcioletnim nacisk położono na gwałtowną industrializację państwa (rozbudowę przemysłu ciężkiego i wydobywczego) — dzięki niewolniczej pracy ofiar represji wznoszono wielkie huty i zakłady przemysłowe

• przeprowadzono kolektywizację wsi, a przejęte przez państwo gospodarstwa przekształcono w kołchozy (spółdzielnie rolnicze) i sowchozy (państwowe gospodarstwa rolne)

powołanie Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD)

1934, tajna policja polityczna

wielka czystka

1934-1938, ostateczna likwidacja przeciwników oraz konkurentów politycznych Stalina

procesy moskiewskie

1936, 1937, 1938

• oskarżenia o działalność antypaństwową

• czyszczenie partii, wojska i komunistów zagranicznych

Sytuacja gospodarcza po I wojnie światowej

• wszystkie kraje europejskie, które wzięły udział w Wielkiej Wojnie, poniosły duże straty finansowe i wyszły z konfliktu mocno zadłużone

• przegrane państwa centralne musiały spłacać wysokie reparacje zwycięskim mocarstwom

• aby poprawić sytuację, wiele rządów zdecydowało się na dodrukowanie pieniędzy, co stało się przyczyną hiperinflacji w Polsce, Niemczech, Austrii i na Węgrzech

• w celu przezwyciężenia kryzysu w wielu państwach przeprowadzono reformy gospodarcze oraz wymianę waluty

• gospodarka państw europejskich zaczęła na pewien czas podlegać kontroli państwowej

• konieczność spłaty odszkodowań i odbudowy zniszczonej gospodarki przyczyniła się też do zaciągania przez kraje europejskie kredytów, najczęściej w USA, gdzie panowała w tym czasie dobra koniunktura, wynikająca m.in. z rozwoju przemysłu

• zduszenie hiperinflacji oraz powiązanie z dobrze prosperującym rynkiem amerykańskim wkrótce poprawiło sytuację gospodarczą państw europejskich

Przyczyny wielkiego kryzysu

• masowa spekulacja, czyli lokowanie kapitału na giełdzie — kupowanie akcji firm i spółek (często na kredyt) oraz ich sprzedaż z dużym zyskiem, co sztucznie zawyżało ich wartość

• wzrost konsumpcjonizmu oraz zadłużenia społeczeństwa, kupującego coraz więcej produktów na kredyt

• zwiększenie produkcji, co doprowadziło do nadprodukcji towarów, na które zaczęło brakować rynku zbytu zarówno w USA, jak i w Europie

krach na giełdzie nowojorskiej

24 X 1929; ceny akcji przestały rosnąć, więc Amerykanie zaczęli masowo je wyprzedawać, co spowodowało dalszą gwałtowną ucieczkę kapitału z giełdy

skutki krachu na giełdzie nowojorskiej

• bankructwo banków i instytucji finansowych, które nie miały dość środków finansowych, aby wypłacić pieniądze swoim klientom

• znaczny spadek popytu na artykuły przemysłowe, co spowodowało upadek wielu przedsiębiorstw, a tym samym — wzrost bezrobocia

• spadek zapotrzebowania na artykuły rolne, który wymusił obniżenie cen żywności i doprowadził do spadku opłacalności produkcji rolnej

Przebieg wielkiego kryzysu w państwach uprzemysłowionych

(np. Wielka Brytania i Francja) kryzys miał gwałtowny przebieg (przyniósł falę bankructw, wzrost bezrobocia, biedę i głód), ale został dość szybko przezwyciężony

Przebieg wielkiego kryzysu w Niemczech

ze względu na ścisłe związki gospodarcze z USA jego skutki były bardziej długotrwałe

Przebieg wielkiego kryzysu w krajach rolniczych

(np. Polska, Węgry i Rumunia) wychodzenie z kryzysu trwało długo ze względu na zjawisko rozwarcia nożyc cenowych — szybkiemu spadkowi cen artykułów rolnych towarzyszyła stagnacja cen artykułów przemysłowych, co sprawiało, że na wsi brakowało środków na zakup produktów niezbędnych do uprawy ziemi

interwencjonizm podczas wielkiego kryzysu

• wprowadzenie ceł protekcyjnych, chroniących własną produkcję przemysłową i rolną

• stosowanie interwencyjnych skupów płodów rolnych i towarów przez państwo

• kontrola cen produktów oraz zarobków

• stosowanie cen dumpingowych — dopłat ze środków państwowych

• ustanowienie monopoli państwowych i prywatnych

• nacjonalizacja części zakładów przemysłowych i gałęzi przemysłu

• otwarcie programów robót publicznych w celu likwidacji bezrobocia

Franklin Delano Roosevelt prezydentem USA i opracowanie programu walki z kryzysem — Nowego Ładu 

1933

• ograniczenie produkcji rolnej — państwo wypłacało farmerom odszkodowania za rezygnację z upraw i hodowli, a także skupowało wyprodukowane nadwyżki

• obniżenie wartości dolara i rezygnacja z jego wymienialności na złoto, co sprawiło, że towary amerykańskie stały się tańsze niż na innych rynkach

• zniesienie prohibicji w celu uzyskania podatków z produkcji i sprzedaży alkoholu

• wprowadzenie płacy minimalnej, rozszerzenie praw związków zawodowych oraz utworzenie systemu zabezpieczeń emerytalnych i społecznych

• niszczenie żywności 

• zakaz wywozu obcych walut i kruszców z USA

• roboty publiczne walczące z bezrobociem (np. sprzątanie Yellowstone)

• udzielanie kredytów przedsiębiorcom przez państwo 

 traktat w Rapallo

IV 1922, międzynarodowa konferencja gospodarcza 

• porozumienie między Rosją a Niemcami

  • zarówno Niemcy, jak i Rosja rezygnowały z odszkodowania

  • Rosja pozwoliła ćwiczyć samolotom niemieckim na rosyjskich poligonach w zamian za wsparcie technologiczne

Zasady polityki międzynarodowej

• bezpieczeństwo międzynarodowe

• rozbrojenie

• reparacje i spłata kredytów

pakt Brianda-Kellogga 

1928-1929

• ok. 50 krajów z całego świata wyrzekło się wojny (mimo to brak sankcji za złamanie)

• postaci:

  • Briando — minister spraw zagranicznych Francji

  • Kellogg — sekretarz generalny USA

protokół Litwinowa

1929, pakt o nieagresji podpisany przez Polskę, ZSRR, Rumunię, Estonię i Łotwę

atak i podbicie Etiopii przez Włochy

X 1935, Wiktor Emanuel cesarzem (za walki Włochy objęto embargiem) 

powstanie sojuszu państw osi

1936 (Włochy, Niemcy, Japonia)

• pomoc generałowi Franco

• wspólny sojusz w celu zwalczania Kominternu 

• akceptacja dla zajęcia przez Włochów Abisynii

• Włochy wspierały Niemcy w zdobywaniu kolonii

powstanie aktu sojuszu antykominternego

1936

• XII 1936 — Niemcy i Japonia

• 1937 — przystąpienie Włoch

pakt stalowy

V 1939, podział świata na strefę wpływów państw osi

• Niemcy — Europa do Uralu

• Japonia — Azja

• Włochy — Afryka i Bałkany

rezygnacja Niemiec z rozmów rozbrojeniowych i wystąpienie z Ligi Narodów

1933, początek rozbudowy armii (przekroczenie limitów zapisanych w traktacie wersalskim)

przyłączenie Zagłębia Saary do III Rzeszy

1935 (na mocy referendum), wprowadzenie powszechnej służby wojskowej i przemianowanie armii na Wehrmacht 

remilitaryzacja Nadrenii

1936

Anschluß Austrii

12 III 1938, wkroczenie do Austrii wojsk niemieckich, brak protestów poza kanclerzem Seyss-Inquartem 

• 13 III 1938 — wystąpienie Austrii z Ligi Narodów

konferencja monachijska

X 1938

• reprezentanci:

  • Wielkiej Brytanii — Neville Chamberlain 

  • Francji — Edouard Daladier 

  • Włoch — Benito Mussolini 

  • Niemiec — Adolf Hitler 

• postanowienia i skutki:

  • sporne ziemie (tzw, Kraj Sudecki) przyłączono do III Rzeszy

  • Czechosłowacja straciła ⅕ terytorium, w tym pas fortyfikacji nadgranicznych, ¼ ludności i ok. 40% ośrodków przemysłowych

całkowity upadek Czechosłowacji

• X 1938 — zajęcie Zaolzia przez Polskę

• XI 1938 — zajęcie południowej Słowacji przez Węgry

• III 1939 — ogłoszenie niepodległości przez Słowację za zgodą Hitlera i zawarcie przez nią ścisłego sojuszu z III Rzeszą, a z pozostałych ziem czeskich utworzono Protektorat Czech i Moraw 

zwycięstwo partii lewicowych w wyborach w Hiszpanii

1931, abdykacja króla Alfonsa XIII Burbona i proklamacja republiki