vorm en historiek

• aandrijving

• kleidng

• schaal

industriële revolutie

‘Stoomspinnerij’
Edmund Cartwright 1785

• gietijzer en glas

• monumentaal

• wereldtentoonstelling van Londen

• snel opgericht dankzij gestandaardiseerde modulaire eenheden

industriële revolutie

‘Crystal Palace’
Joseph Paxton 1851

industriële revolutie (later lid arts-and-crafts) dus eigenlijk eerder tegen industriële revolutie

‘Noordwestelijke ingang, San Marco’ (tekening)
John Ruskin, 1877

We willen van gebouwen dat ze ons onderdak verlenen, maar wel willen ook dat ze ons toespreken, over alles wat we belangrijk vinden en waaraan we moeten herinnerd worden

John Ruskin

• gebogen hout (met behulp van stoom en hete vloeistoffen

• samengesteld uit eenvoudig te assembleren onderdelen

• eenvoud & elegantie

• kwalitatief

• robuust

• serieproductie

industriële revolutie

‘Bistrot stoel’
Michaël Thonet 1859

• wereldtentoonstelling van parijs

• transparantie over constructie

industriële revolutie

‘Tour Eiffel’
Émile Nouguier & Maurice Koechlin & Gustave Eiffel, Parijs 1884-1889

• binnenkant bestaat uit staal (verhullen)

industriële revolutie

‘Tower Bridge’
Horace Jones, Londen 1886-1900

• transparantie over constructie (enkel motor is bedekt)

• functioneel

• eenvoudig

• goedkoop

• manuele serieproductie

industriële revolutie

‘Curved-Dash Runabout / Oldsmobile’
Ransom Eli Olds 1901

• functioneel

• economisch

• mechanische productie

  • grote schaal (want snelle bevolkingsgroei, relatieve vrijheid, economische nood)

  • grondlegger van scientific management (geïnspireerd op bandwerk in een slachterij)

    • uitwerken van tijd- en bewegingsstudies en standaardmethoden bij taakuitvoering

industriële revolutie

Ford - T, Henry Ford,1909

• natuurlijke materialen; zilver en ebbenhout

Arts-and-Crafts (GB)

‘Egg coddler’

Christopher Dresser ±1880

een goed ontwerp behoeft een ambachtsman, eerder dan een kunstenaar

Christopher Dresser

• onworpen voor de ‘Century Guild’: an   association of artists and   entrepreneurs that attempted   to realize the ideals of Morris   by bringing the highest levels   of artistic creativity to objects   for the ordinary home

• zweepslag doen denken aan Art Nouveau

Arts-and-Crafts (GB)

‘Stoel’

Arthur Mackmurdo 1882

• eenvoudig en zuiver

• floraal

• decoratief, niet realistisch

• nog steeds in productie

• huiselijke sfeer

Arts-and-Crafts (GB)

‘Wallpaper Net Ceiling’

William Morris 1885

• mytisch (atlas)

• natuurlijke vormen

• eerder duur

Arts-and-Crafts (GB)

‘Zilverwerk’

Charles Ashbee 1901-1903

• eigenlijk architect

• geïnspireerd door Morris

• volgde lessen kunst en ambachten

• eerlijke constructie (transparant)

• glas en zilver

• sierlijk ontwerp (aankondiging Art Nouveau)

Arts-and-Crafts (GB)

‘Karaf’

Charles Ashbee 1904-1905

Arts-and-Crafts (VS)

‘Waterkan’

Clara Barck Welles 1916

• feministe (mannelijk uiterlijk)

• geometrisch eenvoud

• keramiek

• organisch (onaards)

• uiterst creatief

Arts-and-Crafts (VS)

‘Vaas’

George E. Ohr 1900

• zelfpromotie: noemt zichzelf ‘Mad potter of Biloxi’

“Using this word Nature ... I do not of course mean that outward aspect which strikes the eye as a visual image of a scene strikes the ground glass of a camera, but that inner harmony which penetrates the outward form ... and is its determining character; that quality in the thing that is its significance and it’s Life for us, – what Plato called the ‘eternal idea’ of the thing.”

Frank Lloyd Wright

‘pionier van vele stijlen’

• geen gestandaardiseerde functionele ontwerpen, maar uniek, aangepast aan interieur, gebruik en klant

• wisselwerking van meubels onderling, ruimte binnen ruimte creëren

• belangrijke les: een product is wisselwerking

Arts-and-Crafts (VS)

‘Isabel Roberts Stoel’

Frank Lloyd Wright 1908

• harmonie met natuur (wisselwerking)

Arts-and-Crafts (VS) eerder organische architectuur

‘Falling water’

Frank Lloyd Wright 1935

• belangrijkste architect VS

• eenvoud

• strak, compact

• zwaar, plomp

• aanzet mission style

Arts-and-Crafts (VS)

‘Tafel’ & ‘Bank’

Charles P.  Limbert 1910

hedendaagse variatie op Arts-and-Crafts

Fabian Capello 2000

mission style

‘Stoel’ Swedenborgian Church of the New Jerusalem in San Francisco Joseph McHugh 1894

hedendaagse variant op mission style

‘San Juan’

• zilver

• eerlijk, eenvoudig, zuiver

• zichtbare verbindingen

• nadruk op esthetiek: elegant en licht

Esthetic Movement (GB)

‘Toast rack’

Christopher Dresser 1878

• huiselijke warmte

• gezelligheid

• estheticisme: overdreven drang naar esthetiek

Esthetic Movement (GB)

‘My Lady’s Chamber’ The House Beautiful (omslag)

Clarence Cook 1881

• estheticisme

• decadentisme: streven naar ultieme schoonheid en zuiverheid

• koppeling aan literatuur

  • Oscare Wilde

    • ‘The Picture of Dorian Gray’

Esthetic Movement (GB)

The Yellow Book (omslag)

Aubrey Beardsley 1894-1897

hedendaagse varianten van Esthetic Movement (GB)

Philippe Starck

Barkruk Royalton’ 1989

‘Juicy Salif’ 1998

Japonisme (F/GB)

‘Affiche’

Théophile Steinlen ±1900

Japonisme (F/GB)

‘Vasen’

Christopher Dresser ±1880

Hedendaagse variant Japonisme (F/GB)

Mamechiyo voor Shu Uemura  2012

Art Nouveau

voorbeeld zweepslag
Jan Toorop 1900 (NL)

• organisch

• unieke vormgeving

• felle kleuren

• faience (geglazuurd)

Art Nouveau
‘Sagrada Familia, Parc Guel, Casa Batllo’
Antoni Gaudi 1882-; 1900-1914, 1905-1907

Niets kan worden beschouwd als kunst als het niet uit de natuur komt

Antoni Gaudi

• glas & gietijzer

• harde, stijve, ingehouden zweepslag

Art Nouveau
Ingang metrostation, Parijs
Hector Guimard 1900 (F)

C’est a la Nature toujours qu’il faut demander conseil

Hector Guimard

• subtiele, losse zweepslag

• virtuoos

• enorme coherentie

• Gesammtkunstwerk: totaalarchitectuur

-Art Nouveau
Hortahuis, meubel, concertzaal
Victor Horta 1898-1901

J’étais loin d’être le premier architecte de mon temps à avoir fait des meubles, mais ma manière de les concevoir s’apparentait à mon architecture.’

Victor Horta

• brons & glas

Art Nouveau
‘Apple Blossom, tafellamp’
Clara Driscoll voor Tiffany Studios 1900 (VS)

• Louis Comfort Tiffany

  • Art Nouveau / Esthetic Movement, want het gaat ook vooral over het esthetisme

• purisme: gaan naar een zuivere traditionele stijl, refereren aan de Schotse tradities

• utilitarisme: nutsprincipe

• constructivisme: streng, noodzakelijkheid

Art Nouveau

‘School of Art, Glasgow
Charles Rennie Mackintosh 1909 (GB)

Art Nouveau

Meran Hotel & Grand Hotel Europa - Praag
Bendelmayer en Dryak 1895-1906

Art Nouveau

Representatiehuis Praag
Antonin Balsanek (extern) Osvald Polivka ‘intern)
1905-1911

• muurschilderingen

  • eventueel geschilderd op natte kalk = fresco

• flauwe kleuren

• idyllisch, allegorieën

Art Nouveau

• functioneel estheticisme

• grote impact op Riga

Jugendstil

‘Jaunielastraat 25-29’ Riga
Wihelm Bokslaff 1903

• elitarisme en artistiek individualisme

  • niet voor iedereen, kunstzinnig en typerend

  • niettemin standaardisering

• een attitude later terug te vinden in Memphis-beweging

Jugendstil

‘Damesbureau’ & ‘Litho Tropon’
Henri van de Veld 1897-1903

• rechte hoeken, orthoganaal

• grote lichtpartijen

• gaafheid van de lijn

Jugendstil

‘Boekentoren Universiteit Gent Blandijn’
Henri van de Velde 1933

hedendaagse variant Jugendstil
Je ziet gelijkenissen tussen

• ‘Johnson Wax Chair’ Frank Lloyd Wright 1937

• ‘Thinking man’s chair’ Jasper Morrison 1986

hedendaagse variant Art Nouveau

letterypes 1991-2004

referentie van de Beaux-Arts

Opera Garnier
Charles garnier 1862-1875

Beaux-Arts

Public Library New York
Thomas Hastings 1897-1911

Beaux-Arts

Public Bath
Wiliam Martin Aiken 1908

• monumentaal

• strak

• symmetrisch

• ingehouden ornamenten

• verfijnd

wiener secession

‘Huis van de Secession’
Joseph Maria Olbrich 1899

wiener secession

Stadtbahn, Weense metro
Otoo Wagner 1899-1901

Wiener secession

Affiche voor de 14de tentoonstelling van de Wiener Secession
Alfred Roller 1903

wiener secession

‘Fries’ & ‘Danae’
Gustav Klimt 1898 & 1907

• totaalarchitectuur

Wiener secession

“Palais Stoclet’ Brussel
Josef Hoffmann 1905-1911

wiener secession

‘Sitzmaschine’ 1905 ‘Kubus’ 1910
Josef Hoffmann

Wiener Werkstätte

Koloman Moser & Josef Hoffmann

‘Lieber zehn Tage an einem Gegenstand arbeiten, als zehn Gegenstände an einem Tag zu produzieren.’

Logo wiener werkstätte

Josef Hoffmann

wiener werkstätte

‘kledingontwerpen’
Mela Kochler 1907

hedendaagse variant van de Wiener werkstätte

‘Koffie en theeservies Piazza’
Paolo Portoghesi voor Alessi 1983

Deutscher Werkbund

‘bestek’
Richard Riemerschmidt

Deutscher Werkbund

‘theeservies’
Theodor Wende 1927

• reductionisme (essentialisme)

• functionalisme (bruikbaarheid)

• utilitarisme (nuttigheid)

• betaalbaar meubilair voor het grote publiek

• eigenlijk het eerste voorbeeld van de ‘internationale stijl’

Deutscher Werkbund

‘Weissenhoffappartementen’ Stuttgart
Ludwig Mies van der Rohe 1926-1932

Deutscher Werkbund

‘Deutscher Werkbund - Affiche’
Peter Behrens 1914

Deutscher Werkbund

‘Haus Behrens Darmstadt’
Peter Behrens 1901

• samenwerking met de elektromechanische onderneming AEG

• betrokken bij het ontwerpen van de producten, herontwerpt het logo, ontwerpt de briefhoofden, de affiches, de verpakking en bedenkt de nieuwe gebouwen van de Berlijnse fabriek van AEG, zelfs de wijken waar de werknemers logeerden = huisstijl

Arts-and-Crafts en Jugendstill

Peter Behrens

Arts-and-Crafts en Jugendstill

‘AEG turbinefabriek’, Hamburg
Peter Behrens 1908

• collage: samenbrengen van bestaand materiaal

• essentie grijpen door vormelementen en suggestie

• vormfuctionele kleur

Kubisme
‘Glas en fles Suze’

Pablo Picasso 1912

• vroeger impressionisme: indrukweergave

• expressionisme: conceptueel

• drie dimensies in twee: geen perspectief

kubisme

‘Drie Muzikanten’ & ‘De Acrobaat’

Pablo Picasso 1921&1930

Invers panorama / object panorama

Paul Bourke 2018, Moeder Teresa in de St Mary’s Cathedral, Perth

kubisme

‘Collage’

Kurt Schwitters 1922

kubisme

‘Tivoli Cinema’

Georges Braque 1913

• schematische vormen

• expressieve kleuren

• verankeren van beelden

kubisme

Jean Carlu, jaren 20

• weergeven van emoties

van symbolisme naar expressionisme

De schreeuw, 1893

Edvard Munch

• naakte zelfportretten

Expressionisme: Egon Schiele (1918)

• beschermeling van Klimt

• beïnvloed door Edvard Munck en Vincent van Gogh

• zonnetelescoop = heliostaat

• vernieuwing uitdrukken

• gevoel boven rationaliteit

• uniciteit

• architectuur als kunst

kubisme

‘Einsteintoren’ (Potsdam)

Erich Mendelsohn 1919-1922

Tsjechisch kubisme

‘Koffiepot’

Pavel Janák 1912

Tsjechisch kubisme

‘Huis van de zwarte Madonna’, Praag

Josef Gočár 1912

Tsjechisch kubisme

‘Neklanova’, Praag

Josef Chochol 1913-1914

• dynamisch

• engergiek

• agressief

• sterke rondingen

• technologische look

futurisme

‘Forme Uniche della continuita nello Spazio’

Umberto Boccioni 1913

• visionair: vooruitdenkend

• utopisch: beter

• totaal nieuwe architectuur, gebaseerd op technologische kennis

• radicaal brekend

futurisme

‘Citta Nuova’

Antonio Sant’Elia 1924

• ecologische economie

• utopisch

hedendaagse variant van het futurisme

Jacque Fresco

The Venus Project ism. Roxanne Meadows (1995-)

hedendaagse variant van het futurisme

‘Floating Ecopolis - Lilypad’ Vincent Callebaut 2008

vorticisme

‘Workshop’

Wyndham Lewis 1914/15

vorticisme

‘Blast’

Esra Pound & Wyndham Lewis 1914

vorticisme

‘Zang Zang Thumb’

Marinetti 1914

vorticisme

‘Boem Paukeslag’

Paul Van Ostaijen 1921

vorticisme

‘Dazzled-Ships in Drydock at Liverpool’

Edward Alexander Wadsworth  1918

• kracht

• industrieel

• contrast: figuratief/abstract

vorticisme

‘Tors in brons’

Sir JacobEpstein 1913-14

Dadaïsme

‘Omslag Bulletin Dada nr. 6’

• gesticht door Tristan Tzara

Marcel Duchamp 1920

hedendaagse variant van Dadaïsme

‘Affiche conferentie AIGA biënnale’

Stefan Sagmeister 1997

• Inzending voor een (niet-gejureerde) tentoonstelling in 1917 (New York)

• Gesigneerd ‘R. Mutt’ ('Armut’)

• Een alledaags gebruiksvoorwerp van zijn gebruikelijke functie ontdaan en gepromoveerd tot een kunstwerk.

• Kunst is geen ‘retinale kunst’ meer, maar is ‘mentale kunst’ geworden.

  • Voortaan moest over kunst nagedacht worden

• ‘Readymades’ - ‘Kant-en-klaar’, zoals de dingen zijn

Dadaïsme

‘Fountain’  — 1917

Marcel Duchamp

Elsa Baroness von Freytag-Loringhoven

• assemblage

Dadaïsme

‘Fiets’

Marcel Duchamp 1915/1964

• readymade

Dadaïsme

‘Flessendroger’

Marcel Duchamp 1915/1964

• zuilen van de aula van de UGent, ingepakt met gerookte hesp

• functioneel medium

• readymade/assemblage

• evenement

• retinaal en mentaal

hedendaagse variant van Dadaïsme

Over the edges  Jan Fabre (2000)

• beschouwd als ready- made, eigenlijk assemblage

surrealisme

‘Object intended to be destroyed’

Man Ray 1923

• er werden vele kopieën (eerder replicas) van gemaakt en daarom gedoopt ‘indestructible object’

• poster voor de Londense vervoersmaatschappij

• zonder camera: voorwerpen rechtstreeks op fotografisch papier

  • het gebruik van het medium is op zich kunst

surrealisme

Affiche - ‘Keeps London going’

Man Ray 1932

surrealisme

‘Shortly before dawn’

Herbert Bayer 1936

• was lid van Bauhaus tot 1928

  • strikte fotografie

• fotomontage

• pionier advertenties van dat type

hedendaagse variant van Surrealisme

‘Treetrunk bench’

Studio Jurgen Bey / Droog Design 1999