patho IV; H3: geboortecontrole (anticonceptie)

onderverdeling obv: natuurlijke methoden, barrièremethoden en hormonale anticonceptie, sterilisatie, noodanticonceptie

coïtus interuptus

= onderbreken copulatie voor ejaculatie

• oudste methode, wisselende betrouwbaarheid

• nadelen:

  • zaadcellen in voorvocht

  • te laat terugtrekken

• voordelen:

  • goedkoop

  • altijd toepasbaar

    • geen nevenwerkingen

periodieke onthouding

= coïtus vermijden in periode rond ovulatie

• verschillende manieren om ovulatiemoment in te schatten

  • cervixslijmmethode: ‘piekslijmdag’ (meest elastisch) tijdens de ovulatie

  • temperatuursmethode: verhoging temp lichaam met 0,2-0,6 °C na de ovulatie (pas na 3d verhoogd, is coïtus toegestaan)

  • kalendermethode: vruchtbare periode achterhalen obv kortste en langste cycluslengte vd afgelopen 6 maanden + inbouw veiligheidsmarge

  • meten LH-piek in urine

• nadelen:

  • variabele duur vd vruchtbare periode

  • exacte bepaling moment vd ovulatie: moeilijk

• voordelen

  • goedkoop

  • geen nevenwerkingen

lactatie-amenorroe methode

= geven van borstvoeding als anticonceptiemethode

• door zuigreflex → vrijstelling van GnRH uit hypothalamus ↓

• voorwaarden:

  • uitsluitend borstvoeding door zogende baby (geen bijvoeding of afkolving)

  • volledige amenorroe vanaf 6-8 weken na bevalling

  • enkel eerste 6w na de bevalling

• nadelen: beperkte betrouwbaarheid

• voordelen:

  • goedkoop

  • geen nevenwerkingen

barrièremethoden

= mechanische preventie van zaadcellen → uterus

nadelen:

• pessarium = flexibele ring rond siliconen kapje

  • voor coïtus in in vagina plaatsen + nadien enkele uren blijven zitten

• ♀ condoom + pessarium: nood aan technische vaardigheid

• bij ‘foutief gebruik’: beperktere betrouwbaarheid

  • evt gebruik van zaaddodend (spermicide) gel

voordelen:

• ♂ condoom: makkelijk en overal verkrijgbaar

• ♂ en ♀ condoom (= groter dan dat van de man, flexibele ring die uitwendig tegen de vulva ligt): enige (vd barrières) bescherming tegen SOA’s

combinatiepil = ‘de pil’

= orale combinatie van oestrogeen (synthetisch ethinyloestradiol) + progestativum

→ meest gebruikte anticonceptie tem 30 jaar

werking:

→ progestatief:

• veranderende samenstelling van cervixslijm → belemmering vd migratie van zaadcellen

• verhinderen vd innesteling van een bevruchte eicel

→ oestrogeen en progrestatief:

• FSH ↓ → onderdrukking follikelgroei

• uitblijven LH-piek → remming ovulatie

monofasische pil

= meest voorkomende combinatiepil

→ elke pil: zelfde samenstelling

→ 3 w voor 1x/dag + pilvrije week (…)

nevenwerkingen:

• in pilvrije week: migraine

• oestrogenen: gespannen borsten, misselijkheid en vermoeide benen

• progestativa: acné, gewichtstoename, stemmingswisselingen en libidoverlies

contra-indicaties:

• absoluut: migraine met aura, voorgeschiedenis van trombose of beroerte, borstkanker

• relatief: rooksters, hypertensie, diabetes of bepaalde leveraandoeningen

behandelingsoptie bij:

• onregelmatige menses, hyperandrogenisme, PMS, myomen, endometriose, preventie ovarium- en endometriumcarcinomen, PID (ontsteking kleine bekken)

progesteron-only contraceptiva

= enkel progestativum (oraal, IM, SC)

werking:

• verandering viscositeit vh cervixslijm

• atrofie endometrium

• remming ovulatie

→ voorkeur indien contra-indicatie van oestrogenen (of bij borstvoeding)

types:

• minipil (oraal)

• prikpil (IM)

• implantaat (SC)

minipil

→ oraal: 1x/dag (GEEN stopweek)

voordelen:

• vaak tijdens borstvoedingsperiode

nadelen:

• risico op spotting

• strikter innametijdstip (max afwijking van 3u)

  • met ‘vergeten pil’: sneller aanleiding tot een escape LH-piek

prikpil

IM, hoge progestativumdosis voor 1×12 w (3 maanden)

voordelen:

• in ontwikkelingslanden: betrouwbaarheid en eenvoud

nadelen:

• soms lange nawerking (tot 1 jaar!): indien zwangerschapswens…

implantaat (implanon)

→ SC staafje binnenzijde bovenarm, 1x/3 jaar

voordelen:

• alternatief voor vaak vergeten van inname pillen

• vroegtijdige verwijdering indien zwangerschapswens

vaginale ring

= combinatie van oestrogeen + progestativum in flexibele ring

werking: ~ combinatiepil: 1 ring/3w (of max 1 ring/4w) en dan ringvrije week

voordelen:

• matrix: geleidelijke vrijstelling → lagere totale hormoondosis per cyclus

nadelen:

• enige vaardigheid → door minderheid toegepast

transdermale pleister

= combinatie van oestrogeen + progestativum in pleister

• werking cfr. vaginale ring (constante afgifte)

• 1 pleister/week gedurende 3 weken en dan 1 pleistervrije week

intra-uteriene device (IUD)

= ‘spiraal’ = T-vormig stuk plastic dat in de uterus wordt geplaatst

→ meest gebruikte anticonceptie bij Belgische vrouwen > 30 jaar

‘intraceptivum’: er is een ovulatie + bevruchting MAAR de innesteling wordt verhinderd (→ op voorhand goed bespreken, soms bezwaren qua ethisch oogpunt)

2 vormen:

• koper (koper-IUD): + lokale inflammatie + toxisch voor zaadcellen/bevruchte eicel

• hormoon (progestativum): + atrofie endometrium en verandering van cervixslijm

  • remt de ovulatie NIET door zeer lage dosis

voordelen:

• 1x/ 5 à 10 jaar (daardoor redelijk goedkoop)

• ideaal bij gebrek aan compliance

• bij hormoonspiraal: minder bloedverlies, bij 1/3 zelfs amenorroe

nadelen:

• risico op perforatie en infectie (contra-indicatie indien al actieve genitale infectie)

• bij koper IUD: kans op pijnlijkere menstruatie met langer bloedverlies + spotting

• indien toch ZS: groter risico op miskraam en EUG

sterilisatie (‘definitieve’ vorm van anticonceptie) bij ♂

ingreep: bilateraal doorhalen vd zaadleiders (= vasectomie)

risico: eenvoudig, zelfs evt zonder narcose

prijs: relatief goedkoop

seksueel functioneren: geen effect, slechts daling ejaculaat met 2%

post-op controle: azoöspermie (afwezigheid van zaadcellen in sperma)

herstel: verschillende mogelijkheden

sterilisatie (‘definitieve’ vorm van anticonceptie) bij ♀

ingreep: bilateraal clippen/coaguleren eileiders (= tubaligatuur)

risico: laparoscopie onder narcose + complicaties/overlijden

prijs: duurder

seksueel functioneren: geen effect

post-op controle: geen, dus geen 100% bescherming tegen ZS

herstel: moeilijker omkeerbaar

noodanticonceptie

= ‘postcoïtale’ anticonceptie

rekening houden met:

• tijdstip coïtus in de menstruele cyclus

• overlevingsduur vd zaadcellen

(opm: ‘vergeten pil’:

• > 12 u na normale tijdstip

• > 3 u na inname moeten braken (nieuwe pil!)

• heel waterige diarree (bijkomende anticonceptiemaatregelen))

orale noodanticonceptie: ‘morning after’ pil (noodpil)

2 types:

• 1,5 mg levonorgestrel (progestativum) (is 10x hogere dosis dan in combinatiepil!!!): < 12u, max < 72u

• ulipristal: selectieve progestageen-modulator: < 120 u

  • nadeel:

    • competitie met progestagenen

    • anticonceptie pas na 5d (her)starten (BIJ geen hormonale anticonceptie, minipil, oestroprogestageen anticonceptivum dat langer dan 7 d werd onderbroken)

beide mechanismen: uitstellen vd ovulatie via onderdrukking vd stijging van LH

→ werkt niet (!) indien vrouw geen hormonale anticonceptie gebruikt is de inname niet werkzaam NA ovulatie

→ mogelijke verstoring normale menstruatieperiode: zwangerschapstest uitvoeren indien menstruatie uitblijft 7d langer of 3 weken na inname noodpil

orale noodanticonceptie: koper IUD

→ meest effectief

→ <120 u

→ mag blijvend als anticonceptie

Pearl Index (PI)

= aantal ZS, desondanks het gebruik van een bepaalde anticonceptie voor 100 ‘vrouwenjaren’ (1 vrouwenjaar = 13 menstruatiecycli)

→ afhankelijk van de methode- en gebruikszekerheid!!!