filozofia olimpiada blok 1 | Quizlet

arche

Arché, zasada, prazasada (gr. ἀρχή etymologicznie oznacza zasadę, przyczynę, władzę) - w filozofii przedsokratejskiej[1] termin oznaczający praprzyczynę wszystkich bytów, zasadę oraz najbardziej zasadnicze tworzywo[2], prasubstancję, z której powstały wszystkie rzeczy i zarazem podstawowy składnik rzeczywistości

Tales z Miletu - woda[2]

Anaksymander - apeiron (bezkres)[2]

Anaksymenes - powietrze[2]

Heraklit - ogień[2]

Ksenofanes - ziemia

Empedokles - żywioły

Anaksagoras - nasiona/zarodki (homoiomerie)

Demokryt - atomy

Pitagoras - liczby[2]

Arystoteles - woda, ogień, ziemia, powietrze i eter

Hegel - rozum

logos

Logos (gr. λόγος) -

terminem oznaczającym wewnętrzną racjonalność i uporządkowanie czegoś: świata, duszy ludzkiej, wypowiedzi, argumentu.

W filozofii chrześcijańskiej bywa utożsamiany z wypowiedzianym przez Boga Słowem, z którego wywodzi się świat, a czasem również z Jezusem Chrystusem.

logos jako zasada ontologiczna kosmosu

jest przedmiotem fizyki (rozumianej w sensie pierwotnym, przedsokratycznym, jako nauka o physis); wreszcie logos jako zasada kierująca do celu, to znaczy jako zasada, która określa sens każdej rzeczy, a zatem także cel i powinności człowieka, jest przedmiotem etyki[1].

Logos jako zasada ontologiczna

W presokratejskiej filozofii przyrody, jako zasada organizująca, „reguła, według której wszystko się urzeczywistnia, oraz prawo, które jest wspólne dla wszystkich rzeczy i wszystkimi rządzi", Ten świat „był, jest i będzie wiecznie żyjącym ogniem, zapalającym się według miary i gasnącym"[5]. W innym fragmencie Heraklit pisze, że „istnieje jedna tylko mądrość: uznać rozum, który wszystkim rządzi, wszystko przenikając"[6]. Tę „miarę" i ten „rozum" często utożsamia się właśnie z logosem[2].

Stoicy wykonali również ważny krok w kierunku utożsamienia tej rozumności świata z Bogiem. Po pierwsze, Aetios z Antiochii, grecki filozof i historyk filozofii, twierdził, że zdaniem stoików „Bóg jest twórczym ogniem"[9], co zbliża go do pojęcia logosu. b Jak więc widać, terminologia i metaforyka stosowana przez stoików w odniesieniu do logosu przeplata się z tą stosowaną w odniesieniu do Boga.

Tales z Miletu

WODA

bo jest niezbędnym składnikiem życia, swoje zdanie opiera nie na mitach, a na obserwacji.

istnienie jego pism budzi wątpliwość, Arystoteles o nim pisał

Woda to arche, z obserwacji świata to wnioskował, zarodki są w wodzie, kwiaty życie jej potrzebuje

kropla drąży skałę

najtrudniej poznać samego siebie

Twierdzenie Talesa

wszystko jest z wody, dusza jest z wody - świat jest pełen Bogów

w przeciwieństwie do innych nie odwoływał się do mitów by tłumaczyć świat.

Stawiał pytania

Hylozoizm - filozoficzna koncepcja ożywionej materii; pogląd, według którego zasada ruchu jest jej immanentna. Powstał na tle przekonań przed filozoficznych typowych dla animizmu. Został sformułowany przez Talesa z Miletu w twierdzeniu: „wszystko jest ożywione, jak to widać w bursztynie i magnesie"[2]. Do hylozoistów należeli m.in. także pozostali (prócz Talesa z Miletu) tzw. filozofowie jońscy, czyli Anaksymenes i Anaksymander, ponadto Heraklit, Leukippos czy Demokryt. Hylozoizmowi ostro przeciwstawili się np. pitagorejczycy, Empedokles czy Anaksagoras. Do koncepcji hylozoistycznej powracali w filozofii hellenistycznej, np. epikurejczycy czy stoicy oraz Giordano Bruno, Bernardino Telesio, a współcześnie - Pierre Teilhard de Chardin

anaksymander

BEZKRES → Apeiron

wprowadził pojęcie Arche

W Apeironie który jest bezkresem miały wyłaniać sie przeciwieństwa (wieczny wir) i potem do niego powrócić. Był o wieczny boski. PIERWSZA NIE MITOLOGICZNA KOSMOGONIA

Dwie ważne teorie:

ewolucjonizm

→ bardziej skomplikowane organizmy pochodzą od mniej

oraz

nieskończonych światów → wszystko co istnieje w przyrodzie ma charakter cykliczny istnieją też równoległe świat

Wszystko jest jednym.

Czego coś wzięło początek, przez to koniecznie i zatrata jego się pocznie.

Cykliczność, wyłaniani sie i pogrążania w Apeiron.

anaksymenes

POWIETRZE → Aer = Pneuma = Dusza

jest to tchnienie zycia, dusza plus ciało to życie. Poza tym podobne cechy do bezkresu

→ Ziamia płaska zachowuje sie jak liść na wietrze

→ świata i człowiek z tego samego tworzywa ulegają tym samym procesą

„Podobnie jak dusza (...), która jest powietrzem, trzyma nas w skupieniu, tak i cały świat również otacza tchnienie i powietrze".

empedokles

Opracowując swoją teorię, Empedokles oparł się na twierdzeniu Parmenidesa o wieczności, niezniszczalności i niezmienności tego, co naprawdę istnieje[2]. Uważał on jednak za pewne istnienie wielości rzeczy. Według Empedoklesa, zasada bytu (ἀρχή arche) jest czworaka i tworzą ją cztery ῥίζαι (rhizai, korzenie), nazwane później żywiołami, elementami (στοιχεῖα, stoicheia), lub pierwiastkami. Są to ziemia, woda, powietrze i ogień[6][2]. Elementy są wieczne, bo „to, co jest", nie powstaje, nie przemija i jest niezmienne. Z drugiej strony zmienność również istnieje, bo:

„Nie ma powstawania czegokolwiek, co jest śmiertelne, ani nie jest końcem niszcząca śmierć. Jest tylko mieszanie się i wymiana tego, co pomieszane."[7]

W ten sposób Empedokles pogodził teorię Parmenidesa o niezmienności bytu z poglądami Heraklita o nieustannej zmienności zjawisk[6].

Oprócz korzeni, które są bierne, Empedokles wprowadził dwa elementy czynne: miłość (φιλία philia) i waśń (νεῖκος neikos; często zwana niezgodą lub nienawiścią)[6]. Również elementy czynne są wieczne: „były one przedtem i będą, i nigdy, zdaje się, nie będzie czas bezgraniczny wolny od tej pary".

Mamy zatem u Empedoklesa po raz pierwszy w historii oddzielenie pojęcia siły od materii - stała się ona czymś biernym, co kształtowane jest przez zewnętrzną w stosunku do niej siłę.

Wspólne działanie miłości i waśni wyznaczają budowę i losy świata. Są one cykliczne i przebiegają w czterech etapach[6].

Wszystkie żywioły tworzą kulę (σφαῖρος sphairos) świata, spajane siłą miłości.

Siła miłości zaczyna maleć, a narasta waśń. Przyciągają się jedynie elementy podobne i następuje wyraźne rozgrupowanie elementów.

Powstaje całkowity chaos, królestwo waśni.

Miłość ponownie zaczyna spajać elementy, prowadząc do harmonii.

Jest nią parmenidejska zasada, mówiąca, że nic nie może powstać z niczego, a to, co jest, nie może przestać być. Zasada ta jednak, zdaniem Empedoklesa, odnosi się wyłącznie do elementów prostych. To, co złożone, powstaje zaś i ginie. Składniki są więc niezmienne, zmienne są ich układy.

Są cztery składniki świata - ziemia, ogień, powietrze i woda. Każdy z nich to odrębny rodzaj materii. Pełnią one rolę parmenidejskiego Jedna: są wieczne, niezmienne, nie powstają i nie przemijają. Rzeczy różnią się zaś proporcjami, w jakich owe składniki są w nich zmieszane.

Powstawaniu rzeczy sprzyjają siły zewnętrzne. Są one równie pierwotne, co żywioły. Świat ma zatem charakter dynamiczny. Są cztery okresy życia świata (okres pierwszy i trzeci są okresami eleackiej nieruchomości, drugi i czwarty zaś - okresami heraklitejskiej zmienności)[6]:

pierwszy to stan doskonały świata (Sfairos), kiedy elementy są wymieszane.

drugi to okres, w którym do Sfairosu wciska się nienawiść (kierując ku środkowi). Tworzy się świat. Powietrze drąży kulę świata, której powierzchnia (pod wpływem ognia) twardnieje i otacza świat jako sklepienie niebieskie. Poza kulą świata nic nie istnieje. Wewnątrz kuli wir miłości przesuwa ogień do góry, a powietrze do dołu. Tak powstają dwie półkule: jasna (ogień) i ciemna (powietrze).

. Otóż postrzeganie możliwe jest jedynie w sytuacji bezpośredniego zetknięcia narządu zmysłu z przedmiotem. Termin „zetknięcie" należy oczywiście rozumieć bardzo ogólnie, u Empedoklesa chodzi przede wszystkim o to, że wszystkie rzeczy miały emitować tak zwane wypływy (ἀπορροαί aporrhoai). Narządy zmysłów układami porów lub przewodów zakończonych porami. Z jednej strony pory emitują wypływy, a z drugiej wnikać do nich mogą jedynie te wypływy, które do nich pasują. W ten sposób podobne może postrzegać podobne: „poprzez ziemię widzimy ziemię, poprzez wodę wodę, poprzez powietrze powietrze, poprzez ogień niszczący ogień (...)"[6].

heraklit z efezu

OGIEŃ → rzeczywistośc jest tak płynna w przemianach jak on.

→ nie jest pierwotnym tworzywem

→ jest źródłem wszytskich rzeczy

→ Życiowe zadanie posiąść Mądrość poprzez studiowanie Logosu

Jak go poznać?

Pierwszy mówi o kwestaich epistemologicznych

→ rzeczywistosc nie jest, a staje sie z jednego w drugie

→ jedyną stałą rzeczą jest prawo zmienności

→ jest to LOGOS - rozumność świata z walki przeciwieństw wyłania sie harmonia

→ PRZEŁOM HUMANISTYCZNY → świątynia w Delfach "poznaj samego siebie" - człowiek myślący chce przeciwieństwa wie że jest ono potrzebne

Dwa razy nie wejdziesz do tej samej rzeki

Phanta rei → wszystko płynie

wariabilizm

Wariabilizm jest poglądem przeciwstawnym do poglądu Parmenidesa z Elei o jedności i stałości bytu.

Filozofia Heraklita głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu, zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw (dialektyka). Wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego między przeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się wariabilizmem lub herakliteizmem (powszechna teoria zmienności), a najlepszym jej obrazem jest rzeka - jej wody ciągle się zmieniają płynąc. Stąd słynne powiedzenia Heraklita: nigdy nie wchodzi się do tej samej rzeki, wszystko co się zdarzy choćby to samo i w tym samym miejscu, nigdy nie zdarzy się o tym samym czasie, rzeka to czas płynący na który nie mamy wpływu, a nie miejsce. Można nawet stwierdzić, że nawet raz nie można wejść do tej samej rzeki. Nie można niczego przewidzieć, zaplanować w stu procentach, świat to jedna wielka zmienna rzeka, która jest metaforą rzeczywistości. Żadna rzecz, zdaniem Heraklita, nie ma własności absolutnie stałych.

Człowiek również jest bytem, który się stale, nieustannie wewnętrznie zmienia.

Parmenides z Elei

„Byt jest, a niebytu nie ma". Parmenides stwierdził więc, że byt jest wieczny, nie ma początku ani końca (bo musiałby powstać z niebytu lub przeistoczyć się w niebyt, a niebytu nie ma), ponadto jest nieruchomy i niezmienny (bo zmienić mógłby się jedynie w niebyt), niepodzielny (gdyż jego części nie można by nazwać już bytem), stały i jeden

→ wydaje nam sie że byt jest zmienne poznaniem zmysłowy a zatem jest ono mylne

→ ANALIZA ROZUMOWA

→ CECHY BYTU(dlatego niebytu nie ma, bo o nim nie da się pomyśleć).

nie ma początku (z czego by powstał),

nie ma końca,

wieczny, ciągły

nieruchomy

niepodzielny

stały i jeden

założyciel szkoły eleatów

→ zasada nie sprzeczności ( to o bytach)

PREKURSOR ONTOLOGII, wcześniej interesowali się głównie kosmologią.

" BYT JEST NIEBYTU NIE MA"

zenon z elei

punkt wyjścia ontologia Parmenidesa. Ponoć i kochanek.

→ doskonalił sztukę prowadzenia sporów

→ dialektowa z przeciwnikami eleatów

→ wymyślił REDUCTIO AD ABSURDUM → sprowadzenie do absurdu → dowód nie wprost

→paradoksy DYCHOTOMIA, przedmiot przebywając drogę musi przebyć polowe, polowe polowy ...

RUCH JEST NIEMOŻLIWY , potem odpowiada mu Arystoteles. ANALOGICZNIE ACHILLES Z ŻÓŁWIEM. STRZAŁA. STADION.

NIE MA RUCHU

hejtowal empedoklesa

Leucyp

to co demokryt

demokryt z abdery

Demokryt z Abdery uczeń Leucypa, naukowiec, znany jako „śmiejący się filozof".

Atomizm

Demokryt zgadzał się z Parmenidesem w kwestii niezmienności bytu, ale starał się pogodzić ją z doświadczeniem, które wskazywało na zmienność zjawisk. → postulatowi istnienia atomów - niezmiennych drobin, które poruszając się i zmieniając swoją organizację wytwarzały zmienne zjawiska. Atomy w systemie Demokryta stanowiły Arche - zasadę świata. Teoria bytu w tym systemie opierała się na czterech postulatach:

Cała przyroda składa się z drobnych, niepodzielnych cząstek nazywanych atomami

Jedyne cechy, jakie odróżniają jedne atomy od drugich, to kształt, położenie i porządek

Atomy znajdują się w ciągłym i odwiecznym ruchu i jest to jedyna przemiana, jakiej podlegają

Atomy poruszają się w próżni. Jej istnienie jest konieczne, by atomy miały miejsce do poruszania się

Demokryt nie uznawał rzeczywistego istnienia wrażeń zmysłowych - uznawał je za subiektywne i wynikające z ułożenia atomów[3], np.:

Z subiektywności postrzeżeń wynikał podział wiedzy na „prawdziwą" i „ciemną". Wiedza „ciemna" wynikała z doświadczenia, „prawdziwa" - z rozumowania.

, pojmował przyrodę mechanistycznie i deterministycznie. Odrzucał pogląd mówiący, że przyroda dąży do jakiegoś celu (w szczególności odrzucał możliwość istnienia rozumu kierującego światem) i starał się wyjaśniać zjawiska przyczynowo, opierając się na koniecznym oddziaływaniu atomów. Traktował w ten sposób zjawiska przyrodnicze, astronomiczne, a nawet psychiczne

etyka Sokratesa

cnota jest dobrem bezwzględnym ( absolutyzm etyczny )

cnota wcześniej→ tężyzna życiowa, ARETE - sprawność w życiu,

sprawiedliwość, odwaga, pobożność (panowanie nad sobą)

→ powszechność cnoty obiektywizm, one są zawsze dobre.

Twórca etyki

→ wyszczególnił dobra moralne,

MORALIZM

→ DOBRO MORALNE PONAD WSZYTSKO INNE

Pożyteczne w finalnym rozrachunku jest tylko to co dobre.

szczęście z cnoty wynika. szczelsiy ten co posiada wszelkie dobra. Największym dobrem jest cnota.

NIKT UMYŚLNIE ZŁA NIE CZYNI, WYNIKA ONO Z NIESWIAODMOSC.

WIEDZA JEST WARUNKIEM DOSTATECZNYM CNOTY. ( wiedza pełna, inna od tej która mieli grecy)

To wiedza etyczna brana z praktycznego rozsadku

→ INTELEKTUALIZM EYCZNY

cnoty jak wiedzy można sie uczyć ( dlatego to robił )

cnota jest jedna ( jest wiedzą )

→ sprzeciw wobec plurealizmu etycznego sofistów

sprawiedlisoc - wiedza o tym co sie komu nalezy

poboznos -wieda o bogach

odwaga -wiedza o tym czego należy się bać

metoda sokratejska

elenktyczna - jak pozbyć się fałszywych przekonań. Przyjmowanie fałszywej tezy przeciwnika za prawdziwa. ( ironia ) i doprowadzanie do absurdu za pomocą pytań. Demaskacja pozorów wiedzy. Uważał, że jest uprawomocniony bo w przeciwieństwie do innych był świadomy swojej niewiedzy.

majeutyczna - sztuka położnicza, każdy człowiek ma wiedze prawdziwa nieuświadomiona, a on w trakcie rozmowy pomaga jej się narodzić. Zadawając proste pytanie i wspólnie dochodząc do wniosków.

platon teoria idei

platon koncepcja poznania

Platon uważał, że wszystko, co możemy dostrzec dzięki zmysłom to jedynie niedokładne odwzorowanie tego, co istnieje w świecie idei. Prawdziwie możemy poznać świat tylko przez poznanie „wzorców" wszystkiego, co nas otacza, albowiem tylko one są doskonałe.

platon piekno

została fundamentalna dla naszej kultury wiara w jedność fundamentalnych wartości piękna i dobra -kalokagathię. Wiara ta, którą zawdzięczamy starożytnym Grekom i której wspaniałe świadectwo zostawił Platon w "Uczcie", mówi, że tam, gdzie manifestuje się piękno, pojawia się też dobro - zarówno po stronie samego pięknego człowieka jak i tego, kto z nim obcuje. Dlatego łączenie piękna z przemocą i śmiercią jest egzystencjalną, a właściwie logiczną sprzecznością. Uśmiercić kogoś, w kim postrzega się piękno jest metafizyczną niemożnością. Piękno opowiada historię, w której nie ma śmierci i cierpienia. Ma zapewnione miejsce w istnieniu, jest nieprzemijalne i nie potrzebuje uzasadnienia. Na straży owej nienaruszalności piękna i jego związku z dobrem stały tradycyjnie sztuka i filozofia,

Platon państwo formy władzy

timokracja, oligarchia i demagogia czy tyrania to formy zdegrafowane, maja zle cele dazenie do slawy bogactwa ( odejscie w swych ceach od dobra ogółu)

w istocie w panstwie nalezy wypelniac idea sparwiedliwego czlowieka

platon milosc

Platon uważał, e milosc jest dażeniem do doskonałości. Prawdziwa miłosc to tęsknota za tym co wieczne, niezmienne, idealne.

milosc jest pragnieniem piekna dobra, mądrosci szczescia niesmiertelnosci ABSOLUTU.

Platon wyróżnia stopnie miłosci:

1. Miłosc fizyczna etotyczna --- eros ----cel to zrodzenie nowego ciala, pragnienie niesmiertelnosci i wiecznosci.

2. milosc do ducha---philia---jej przedmiotem jest piekno duchowe, na tym stopniu sa ci ktorzy kochaja sztuke, muzyke, prawo i sprawiedliwosc ( gdy w panstwie wszyscy wykonuja swoje zadania jest sparwiedliwosc)

3. Miłość absolutna - milsoc do czytej idei piekna ---agape

Etyka Arystotelesa

W etyce za najwyższe dobro uważał optymalną doskonałość jednostki, zawartą w możliwościach człowieka jako istoty rozumnej. Tak pojęta doskonałość pozostawała w ścisłym związku z eudajmonią (szczęściem), którą upatrywał w działaniu zgodnym z rozumem. Podstawę takiego działania widział w przestrzeganiu „zasady umiaru" (jako zalety człowieka rozumnego) i wiązał z nią pojęcie cnoty, jako „usposobienia zachowującego środek" (np. męstwo jako środek między zuchwalstwem a tchórzostwem). Oprócz cnót etycznych Arystoteles rozróżniał cnoty dianoetyczne (intelektualne), takie jak mądrość i rozsądek związane z działalnością poznawczą człowieka i życiem intelektualnym, kontemplacyjnym, które uznawał za najdoskonalszy i najszczęśliwszy sposób życia. Z ideami etycznymi Arystotelesa wiązały się jego koncepcje pedagogiczne, w których za najwyższy cel wychowania uważał formowanie osobowości wolnego obywatela polis.

Hylemorfizm

Arystoteles wyróżnił w każdym jednostkowym bycie (substancji) dwa czynniki:

- materię - gr. hyle

- formę - gr. morfe

Materią jest ostateczne tworzywo (podłoże) rzeczy, a formą - to, dzięki czemu dana rzecz jest tą, a nie inną rzeczą (np. rzecz gatunku róża). Swą teorię, zwaną hylemorfizmem, Arystoteles przybliża następująco: „ Materią w moim rozumieniu będzie na przykład spiż, formą będzie zarys kształtu, połączeniem obydwu będzie posąg jako całość" (Metafizyka). Należy przy tym pamiętać, że spiż to wtórna, już uformowana materia, a forma to coś więcej niż tylko zewnętrzny kształt przedmiotu; w przypadku człowieka jego formą jest dusza rozumna, która „kształtuje" ciało i spełnia jego wszystkie życiowe funkcje.

entelechia

Zdaniem Arystotelesa własnością materii jest możność, a formy akt. Entelechia polega na urzeczywistnieniu się rzeczy.

arystoteles przyjazn

1, 2 typ to oparcie przyjazni na pożytku i przyjemnosci --- zerwanie nastepuje, gdy przestaja one przynosic zadowolenie 3 typ przyjazni to przyjazn doskonala, ktora jest mozlwia miedzy ludzmi etycznie dzielnymi, ktorzy koncentruja sie na dobru drugiej osoby ze wzgledu na to KIM jest druga osoba, podporzadkownie swoich celów wartsocioa wiekszym niz wlanse korzysci.

Arystotelesowska definicja człowieka

Definicje człowieka

Człowiek to zwierzę rozumne.

Człowiek to istota posługująca się językiem.

Człowiek to zwierzę polityczne.

Człowiek to substancja złożona z materii i formy.

arystoteles

koncepcja filozofii pierwszej i filozofii praktycznej,

Arystoteles podzielił filozofie na:

filozofia teoretyczna

matematyka

fizyka

filozofia pierwsza, czyli metafizyka

filozofia praktyczna, która dzieli się na:

etykę

politykę

Podziału filozofii teoretycznej dokonał ze względu i przez pryzmat jej abstrakcyjności, czyli jak najmniej mówiła o bytach materialnych.

Najbardziej cenił i wywyższał metafizykę. Była to nauka, która przekraczała swoja abstrakcyjnością nawet nauki matematyczne. Przedmiotem jej badań, jest "byt jako byt", inaczej "byt sam w sobie". Inne nauki zajmują się i badają byty ich materialność, ukształtowanie, bytowanie w świecie i tak dalej, natomiast metafizyka nie zajmuje się tym, ona analizuje i bada własności powszechne i ogólne. P

arystoteles empiryzm

W drugim okresie sformułował podstawy własnej doktryny filozoficznej; w jego poglądach zaznaczył się wyraźniej empiryzm, którego wyrazem było m.in. zapoczątkowanie intensywnych badań przyrodoznawczych. W trzecim okresie odrzucił platoński typ filozofowania i skupił głównie uwagę na szczegółowych badaniach naukowych; był pierwszym myślicielem starożytnym, który w swoich badaniach opierał się na materiale doświadczalnym i dokumentalnym

Arystoteles

człowiek a wspolnota

rodzina jest podstawa i wyniakajac z naturalnych potrzeb wspolnotaod ktorej rzpoczyna sie proces uspolecznienia.

w opozycji do Platona uwazal ze zdegradowanie zwiazku dwojga ludzi oraz utopije posiadani dobr wszelakich moga byc przyczyna degradacji panstwa.

Samotne zycie czlowieka nie daje mu mozliwosci samorealizacji poniewaz zaspokojenie ludzkich potrzeb wymaga obecnosci innych osob. szlachetne zycie opiera sie zatem nie tylko na przyjazni i rodzinie ale i byciu swiadomum obywatelem w panstwie.

Czlowiek potrzebuej panstwa, aby realizowac pelnie swojego czlowieczenstwa.

Arystoteles

koncepcja sztuki.

- Platon, pisze o szale zsyłsnym przez bóstwo na poetę, który „nie prędzej potrafi coś zrobić, [...] zanim zmysłów nie straci i nie pozbędzie się rozumu", znacznie osłabił rangę twórcy, pojmując go jako pośrednika, „tłumacza bogów w zachwyceniu"

-Ta z kolei koncepcja stała w opozycji do przeświadczenia wyrażonego przez Arystotelesa w Etyce nikomachejskiej iż sztuka, którą posługuje się podmiot wytwarzający, jest nabywalną umiejętnością, wspartą na znajomości norm twórczych.

definicje metafory poetyka barokowa bierze od arystotelesa, nadaje jej jednak wyzsza rang i inna funkcje ..poetow barokowych trzeba sie nauczyc czytac, poetyka ta posluguje sie wszystkimi srodkami zmyslowymi ale i intelektu

Etyka epikurejska

Przyjemność ( zasada postepowanie )→ dobra

lecz nie wszystkie przyjemności są wartę dążenia do nich, wiele z nich rodzic cierpienie wieksze niez niezadowlonenie wynikajace z ich braku. Człowiek powinnien skupic sie na przyjemnosciach ktore dadza najtrwalsze zadowlwonenie.

Dzieli przyjemności na kategorie:

potrzeby naturalne i konieczne → dach nad głowa, przyjaźń ( w gronie przyjaciół wszystko jest lepsze), wolność, myślenie, ubranie,

rzeczy naturalne i niekonieczne → piękny dom wspaniale jedzenie Z ROZSĄDKIEM WYBÓR

nienaturalne i niekonieczne → sława, prestiż NIE NALEZY ULEGAĆ TY, TO PRÓZNE ZACHCIANKI, KTÓRYCH SPEŁNIENIE WIĄRZE SIE NASTEPNIE Z CIERPIENIEM

NIE JEST JEDNOZANCZNY Z HEDONIZMEM, ponieważ cyrenaicy nie dzielą przyjenosci na grupy

??→ samowystarczalność to od nas zalezy czy bedziemy zadowalac sie malymi rzeczami

Komu nie wystrcza malo temu nic nie wystarczy

epikur czym dla niego winna byc filozofia

"Jak bezwartościowe jest lekarstwo, które nie leczy tak bezwartościowa jest filozofia, która nie przynosi uli cierpiącemu umysłowi"

Epikur, co budzi niepokój w człowieku? i jakie daje na to lekarstwo? tak zwany czwórmian leczniczy

CZTERY RZECZY budzące niepokój w umyśle człowieka ( CZWÓRMIAN LECZNICZY ):

obawa przed bogami → nie należy się ich obawiać, bo ich nie obchodzisz już zakładając, że w ogóle istnieją, było by tu ujmą dla nich ( po śmierci dusza złożona z atomów sie rozpada)

śmiercią → jest brakiem czucia, a dobro i zło łączy się z czuciem. "Gdy my jesteśmy to śmierci nie ma, gdy ona jest to już nas nie ma"

cierpieniem → jest jedynym złem. Też nie takie złe bo jak jest silne to krótkie, a jak jest długi to delikatne.

niemożnością osiągniecia szczęścia → ludzie tak naprawdę nie wiedza co to jest, według Epikura jest to odczuwanie przyjemności i unikanie cierpienia

co jest przedmiotem sporu o uniwersalia?

Przedmiotem tego filozoficznego sporu jest status pojec ogolnych ( uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokól istnienia idei . Wspolczesnie w psychologi poznawczej pochodzenie pojec w umyśle

Jakie są główne stanowsika tego sporu i ich przedstawiciele?

realizm (powszechnikowy)

głosi, że pojęcia i nazwy ogólne (np. sprawiedliwość, człowiek, drzewo) mają swoje ontologiczne odpowiedniki (korelaty) w rzeczywistości. Tymi korelatami są przedmioty ogólne (powszechniki, uniwersalia). Według realizmu zatem istnieją realnie (obiektywnie) nie tylko przedmioty jednostkowe, lecz także przedmioty ogólne.

Realizm skrajny

(Platon, Plotyn, św. Augustyn) głosi, że przedmioty ogólne (Idee Platona, Bóg) istnieją przed rzeczami (ante rem).

Realizm umiarkowany

(Arystoteles, św. Tomasz, Duns Szkot) - że przedmioty ogólne istnieją w rzeczach(in res).

Nominalizm

(łac. nomina - nazwa) głosi, że istnieją wyłącznie przedmioty jednostkowe, a ogólne są tylko nazwy lub pojęcia.

Nominalizm skrajny

(Roscelin) głosi, że istnieją wyłącznie nazwy ogólne.

Nominalizm umiarkowany,

zwany także konceptualizmem (Abelard, Ockham), głosi, że oprócz nazw ogólnych istnieją także (jednakże nie obiektywnie, lecz w naszych umysłach, subiektywnie) pojęcia ogólne.

sw augustyn

szczecsiem jet Bóg . Poznanie nie wszelkie a Boga i własnej duszy ( nie przyrodnicze ).--daje sczcescie

Pragne znac Boga i dusze, i nic wiecej.

We wnętrzu człowieka mieszka prawda, nie wychodź na zewnątrz poznaj siebie.

Zmysły ulegaja złudzenia ale przeciez nie zawsze. Bledy poznania powstaje gdy wypowiadamy twierdzenia o rzeczach ale nie o zjawiskach.

Nie twierdz nic więcej jak to, że Tobie takie rzezy się przedstawiają, a nie będziesz miał zawodu.

Ale Augustyn nie skończył na FENOMENOLIŹMIE . Jest jeszcze druga podstawa wiedzy. Sceptycy słusznie wątpią w poznawalność zewnętrzną, ale czy wewnętrzną? o własnym życiu wątpic nie podobna

Własna mysl jets poosrdo wszytskich najpewnijszą. Ty który chcesz poznac siebie wiesz ze istneijesz? tak Czy wiesz ze ..... nie wiem. Czy wiesz ze myslisz ? wiem.

Pewniakiem jest to, że jest i to że myśli. A zatem wejdz w samego siebie, w człowieku mieszka prawda. Już on to powiedział nie Kartezjusz. Zerwanie z obiektywizmem. Mysl szukajaca prawdy dotychcza zwracajaca sie ku rzeczom zewnetrznym, zostala odwrocone i skierowana do wewnętrznego życia. Zycie psychiczne stalo sie wzorem dla zewnętrznych rzeczy.

SW Augustyn zrodla

Platonie → absolutyzm teori poznania, metafizyka, nacisk na irracjonalne czynnikki życia duchowego, dualizm życia na ziemi i po śmierci

Neoplatonizm → od nich wiedział o Platonie, natomiast ich autorski monizm i emanatyzm odrzucił

sw augustyn poznanie idei, oswiecenie przez Boga

Umysł od rzeczy lepiej poznanie prawdy wieczne, uzasadniał ja laczac arg. antyczne z nowymi. Umysł myśl uświadamia sobie prawdy ogólne i zewnętrze, nie jets twórca prawd a ich odbiorcą ( antyczni). Umysł nie wytwarz prawd wiecznych, może wiedze przejmować wprost bez pośrednictwa ciała i zmysłów. (za Platonem wbrew sensualistą). Prawdy wieczne w umyśle są odbiciem prawd wiecznych istniejących obiektywnie.

Idealny świat zlączony z Bogiem, są idea w Bogu, który duszy udziela ideai. → udziela jej droga oświecenie illuminacją. Poznanie Boga akt intuicji i kontemplacji.

MISTYCZNE INTUICJE :

Dla Filona i Plotyna odbywało sie to w eksatzie pozbaiowne myśli → zjednoczenie z Bogiem

Mistycyzm chrzescijański:

dla Augustyna było to spotęgowanie myśli → oświecenie → spotęgowanie władz poznawczych

Moment nadprzyrodzony, udzielony dzięki łasce → dzięki oczyszczeniu serca

Wyróżniał stopnie poznania , to co antyczni plus pozanie mistyzne jako ukoronowanie wszytskiego.

Doktryny wyprowadzał z twierdzenia o wiedzy a priori o ideach

→ one istnieją w naszje świadmosci niezachwiane

→ wieczne są więc moga być tylko w Bogu

→ wiec Bóg istenieje ( Bóg jako żrodlo prawdy)

a dusza musi byc wieczna skoro uswiadamia sobie prawdy wieczne musi w tej wiecznosci miec udzial.

sw augustyn etyka

zerwanie z intelektualizmme etycznym, nie dosc znac dobro trzeba je kochac aby je czynic. Przez milosc a nie wysilek mysli zblizamy sie do Boga. SUPRAANTYNATURALISTYCZNY W całej przyrodzie wzytko dzieje sie za sparwa istsoty nadprzyrodzonej. WSZYTSKIE NUAKI SA NAUKAMI O RÓZNYCH ASPEKTACH BOGA. Wszelkie stworzenie skończone, Bóg nie.

Świat jest nicoscia wobec niego. Cyzm jest skonczonsc wobec nieskonzonsoc. INFINITYZM

pERSONALIZM → Bóg to osoba godna miłość, (nowość )

W neopletonizmie swiat emanacja Boga → Monizm

tu świat aktem wolnej woli Boga → dualizm → rozumny, wedle idei w umyśle Boga

Potem nazwalo EGZEMPLARYZMEM →

Istneije dwa rowonoelge swiaty idelany w Bogu, i stworzony na skutek umieszcznia ideli w metari tn ktorego doswiadczamy.

HETERONOMICZNA ETYKA → TEODEYCEA

Coklowike istenieje poki istenije jest dobre bo z woli Boga. Wszytsko w nim jest pełne cudu. Przyzczyaje stepilo poczucie cudu. A więc UNDE MALUM?

(Manicheiski dualizm w nim jeszcze byl)

teza : zło nie nalzey do przyrody a jest sparwa owlnych stworzen → przyroda jest dobra

teza : zło nie jest relane, jest brakiem dobra → nie ma absolutnego zła ( tylko dobro )

istsoty czynia zle jak nie czynia dobra, zło ma nature negatywna. CZEMU BÓG TAKIEMU ZŁU NIE ZAPOBIEGŁ?

Zło nie psuje harmoni swiata jest potzrebne, Bóg wolał stworzyc wikesze dobro ze złem niz mniejsze bez.

sw Augustyn

Teocentryczna metafizyka ( wolounatrystyczna i irracjonalna )

Przewaga stworzenia od Boga.

Przewaga duszy nad ciałem.

Przewaga uczucia i woli nad rozumem.

wszedzie przewaga byla trojaka : metafizyczna, epistemoloogiczna i etyczna

Przewaga Boga nad światem,

Jest najwzyszym bytem, wszelki inny byt mógłby nie być. Jest tez przyzcyna powstania bytu ale i wszystkich jego przemian wciąż ( wbrew pisarza ktoryz mwie ze tylko stworzy ). Poznanieprzemijajacych zjawisk nie ma sensu przy oznania rzeczy wiecznych i zniemziych jakim jest Bog. ( jest dobrem i przyczyna dobra ).

Dlatego jest wlasciwiem ceelm i przyczyna zycia → dobro to nalezenie do Boga

Uczyniłes nas dla siebie i niespokone jest serce nasze póki nie spocznie w Tobie.

Dobra i szczecsia czlowiek nie zdob4dzie sam. Mozna je misc jedynie za sprawa łaski.

Zło → pycha stworzenia które mysli ze poradzi soebi bez Boga.

Przewaga duszy nad ciałem

Dusza substancaj samoistna, nie ma w sobi nic materialnego → myśl wola pamięć

Dusza jest doskonalsza ( po greakach), doskonalsza bo bliższa Boga ( to juz nie po Grekach).

Wiedza o duszy jest pewna, o ciele nie pewna. To dusza poznaje Boga, cialo jest nawet przeszkoda w poznaniu.

Przewaga uczucia i woli nad rozumem ( sił irracjonalnych nad rozumem )

Własciwa natura przejawia sie tam gdzie rzecz jest czynna a nie bierna

rozum jest berny

nature ludzka stanowi nie rozum a czynna wola → nie to co wie, a co chce

( zerwanie z antycznym intelektualizmem → woluntaryzm )

Prawde o Bogu poznanie nie Rozum a wiara ( uczucie) , nie pojmiesz patrza a zrozumiesz wierzac, nastaw uszy serca i słuchaj. Wiara dopełnia rozum.

zrozum być mógł wirzyc, wierz abys mógł zrozumieć

Co to jest fideizm?

łac. fides 'wiara'], pogląd filozoficzny podważający rolę intelektu ludzkiego w poznaniu i uzasadnieniu ważności prawd ostatecznych (zwłaszcza istnienia Boga i praw moralnych. Według fideisty poznanie religijne w postaci objawienia wyprzedza poznanie rozumowe, a jedynym źródłem wiedzy w kwestiach wiary i etyki może być jedynie stała tradycja ludzkości oparta ostatecznie na pierwotnym Bożym Objawieniu. Jest to więc irracjonalizm, bo przyjmuje się istnienie prawd niedostępnych poznaniu rozumowemu.

POSTAWA CREDO QUIA ABSURDUM, na czym polega

[łac., 'wierzę, bo to (jest) niedorzeczne'], filoz.maksyma Tertuliana (De carne Christi), sformułowana w polemice z helleńskimi intelektualistami oskarżającymi chrześcijaństwo o irracjonalizm; jest wyrazem fideizmu.

edług Tertuliana prawda chrześcijańska jest jedyną potrzebną i osiągalną prawdą, a dostęp do niej uzyskuje się nie rozumem, ale wiarą.

Kto był przedstawicielem fideizmu postawy?

Tertulian

Na czym polega postawa credo ut intelligam?

credo ut intelligam [łac., 'wierzę, aby rozumieć'],

filoz. sentencja Anzelma z Canterbury (Proslogion), wyrażająca prymat wiary nad rozumem. sformułowana przez św. Augustyna. Wyraża prymat wiary nad rozumem i oznacza, że doktryna wiary katolickiej może być zrozumiała dopiero po udzieleniu aktu wiary. Dewiza współcześnie często utożsamiana z tytułem encykliki św. Jana Pawła II "Fides et ratio" (łac. "Wiara i rozum")[2], natomiast historycznie - z inną doktryną św. Anzelma - "Fides quaerens intellectum" (łac. "Wiara poszukująca zrozumienia") - gdzie obie stanowią podstawę scholastyki.

przedstawiciel posatwy postawa credo ut intelligam?

Anzelm

Sofiści ogólnie

Obalali stare wierzenia religijne, wcześniej wiedza była elitarna dla sofistów miała być dostępna dla każdego człowieka. Cnota również może być dostępna dla wszytskich nie tylko dla szlachetnie urodzonych.

W czasach gdy powstaje świat demosu → rządów ludów.

Zmiana koncepcji filozofii → sprowadzają filozofię z nieba na ziemie.

Pobierali opłaty za nauki. Zdobywanie madrosci jest cnotą, bycie lepszym → wygrywanie w sporach.

Cynizm, przedstawiciele, cnota

CYNIZM → kynos pies

przedstawiciele: Diogenes z Synopy, Antystenes ( uczeń Arystotelesa)

Podstawowym dobrem, cnota można się jej nauczyć, a potem nie można stracić. Cnotę utożsamiali z wiedza, którą utożsamiał z twierdza najpewniejsza .

Wśród sceptyków The Epoche oznacza zawieszenie wyroku. Powstrzymujemy się od jakichkolwiek twierdzeń, zarówno korzystnych, jak i niekorzystnych, za lub przeciw.

Pyrrhon zaleca w gruncie rzeczy pewien rodzaj życia, postawę opartą na dystansie, która generuje ataraksję (niewzruszoność), czyli wewnętrzny spokój.

cynizm definicja dobrego życia

Dobre życie → samowystarczalność, niezależność od Reczy i ludzi, w zgodzie z naturą, obojętność wobec rzeczy, które zakłócają życie. Złe są przyjemności, bo robią z ludzi niewolników, złe są konwencje społeczne, oddalają nas od natury. Wieczny trud dążenia do cnoty.

HERAKLES symbolem

Stoicyzm

- nurt filozoficzny

- założyciel - Zenon z Kition

- Kierować się w życiu należy rozsądkiem i mądrością (cnotą + virtus) i należy unikać skrajnych namiętności (gniewu, rozpaczy, strachu, euforii)

- Pogodzenie się ze śmiercią, ciągłe ulepszanie siebie za życia

Neoplatonizm emanacjonizm kontra Augusty stworzenie z niczego

emanacja - wydobywanie, wylanianie sie rzeczy z jednolitej podstwy, tak pojmowane reczy sa jako skonczone i niedoskonale, natomiast ich zrodlo, czasem okreslane jako Bog nie podlega zadnemu uszczupleniu w wyniku emanacji.

U Plotyna Bóg→ Idee→ dusze→ rzeczy

U Augustyna jest stworzenie z niczego ex nihilo, w koncepcji chrzescijanskiej stworzenie swiata zostalo duchowo jak i materialnego przez Boga z niczego

U Platona Demiurg porzadkuje świat na wzór świata ideii.

panteizm - negacja boga osobowego, duch przenika swiat

Panenteizm- bog zawiera swiat ale jest czyms wiekszym

Jakie są dwie drogi poznania Boga według św. Tomasza i jaka zachodzi miedzy nimi relacja?

Są dwie drogi wiara i rozum stanowiące różne dziedziny poznania, które w poszukiwaniach prawdy się uzupełniają.

Rozum → poznanie nie tylko to co materialne, również Boga jego własności i istnienie.

Wiara → odkrywa prawdy dla rozumu niedostępne jak na przyklad Trójca świata, grzech pierworodny

sw augustyn nauka o lasce i dziejach

Dobro od BOga → łaska ( dana darmo ) bez niej nie moze dobrze czynic i nie oze na nia zasluzyc

Zło od człowieka → za zło jest odpwoiedzialny

Spór augustyna z pelagiuszem ( supranaturalimz z naturalizmem )

Pelagiusz uznawal dzialanie laski, ale pojmowal jako pomoc i oswiecenie.

Dla Augustyna nie bylo godnym łaski, nie mozna jej uzasadnic, ludzie dziala sie na ta ktorzy jejd ostpi i nie odstoepieli zadni na nia nia zasluzyli. Jest przyczyna podzilau na dwie kateorie zbaiwonych i poepiomych.

Jedi tworza panswo boze jednni zieksie. Upadek ( grzech pieorwodyny ) postwil go w pansywie ziekski bog jednak rayuje laska czesc ludzkosci. Pojęcie grzechu pierworodnego wproweadził do dyskursu własnie Augustyn.

Walka dówch państw, stanowia dzieje soata które podzilil na 6 okresów. 6 zaczyna sieod przyjscai Chrystusa, po nim koniec dziejow gdzie kazdy czlwoiek pojdzie albo wieczan szczeisywoc jak i rozpacz. MANICHEISKI DUALIZM JAKO NIE POCZTAKE A KOIEC SWIATA. DZIKEI TYM KONCEPCA BYL PIERWSZYM HISTORIOZOFEM.

Gracy rozwazali bezczasoowao, augustyn diejowo → linearnie, byl jakis koiec.

sw augustyn stworzenie swiata

Wbrew tezie greckiej filozofii o wieczności materii Augustyn twierdził, że świat został stworzony przez Boga z niczego (kreacjonizm), mocą wolnej decyzji jego najwyższej dobroci, na podobieństwo idei, czyli istniejących odwiecznie w jego Słowie wzorców wszystkich rzeczy i racji ich istnienia (egzemplaryzm). Był to akt jednorazowy, obejmujący zarówno byty powołane do istnienia od pierwszego momentu stworzenia, jak również „racje zarodkowe" (rationes seminales) bytów mających jeszcze zaistnieć w dalszych dziejach świata. Stworzenie łączyło się z zapoczątkowaniem czasu, wyznaczającego zmienność i przemijanie bytów.

sw augustyn problem czasu

W filozofii świętego Augustyna czas jest określany jako rozciągłość umysłu. Teraź- niejszość jest odbierana poprzez zmysły, natomiast przeszłość i przyszłość pozostają w umyśle jako wspomnienia i oczekiwania.

Nauka o wszechmocnym Bogu polaczona z nauka o wolnym czlowieku.

sw Tomasz wiedza i wiara

Odziela je od siebie. Są prawdy które udostepnie tylko objawienie, ale są tez prawdy oprzyzrodniczej naturze które naleza do rozumu. Dowód prawd wiary przekracza mozliwosci rozumu. Nie może byc sprzeczności między wiarą a rozumem. Wszelka prawda pochodzi z jednego źródła, który śle ją na drodze łaski i przyrodzonej.

filozofia - rozum ( prawdy przygotowuje do wiary, uzupełnia teologie )

teologia - objawienia

sw tomasz nauka o bycia

Człowiekowi nie dane są prawdy ogólne, Bóg, dusza → dostaje tylko byty konkretne ( punkt wyjscia dla poznania, przeciwnie do Augustyna )

Uniwersalia → umiarkowanie realistyczny → powszechniki istnieją tylko w łącznosci z konkretnymi rzeczami, istenija w substancjach stad moga byc wyabstarchowane przez umysł ale sami nimi nie sa.

Rodzaje powszechników (3)

Składniki bytu :

istota → esencja ( co wspólne gatunkowi ) → istota Boga implikuj jego istnienie, natomiast istota rzeczy stworzonych nie implikuje ich bycia.

Byty PRZYGODNE : kamień, człowiek ( istota i istnienie)

Byty KONIECZNE : Bóg (prosty (tylko istota))

istnienie → egzystencja

sw Tomasz nauka o Bogu

jEGO isteninei to nie prawda oczywista a wymagająca dowodu. Nie wynika ani z pojęcia prawdy ( Augustyn ), ani doskonałego bytu (Anzelm). Tomasz wytykał im błędy, nie znamy istoty Boga wiec nie wiemy czy istenieje. Trzeba oprzeć na doświadczeniu wniosek. Jemu to dany jest byt skońzony i niedskonały ale tylko taki mamy. Byt skonczony sam w sobie nie posiada przyczyny swojego istenieni ( jest bytem przygodnym) wskazuje na Boga jako na soja przyczyne APOSTERIORI.

PRZYMIOTY BOGA

Czy mozna je rozumem poznac?

W jaki sposób?

co stanowi jego istote metafizyczna?

tak

Nie wprost posrednio przez negacje lub eminencje ( nieksonczone wsmozenie istot skonczonych )

Jest samoistnosc → jedyny byt istenjacy sam przez sie, wszytskie inne sa zależne → z tego przymioty wychodzą inne

byt prosty

wieczny

nie kończący

nie ma rodzaju

Nauka o świecie :

Byt nadany przez Boga → stworzony

Bóg przyczyną sprawczą i celowa. Bóg transcendentny jest immamentny.

TRANSCENDENTNY -

IMMAMENTNY -

Świat stworzony z niczego creacio ex nihilo ( nie z odwiecznej materii jak u Platona ).

Stworzenie dokonane było wprost przez Boga ( przeciw neoplatonizmowi ), gdyby było odwrotnie zachodziłoby sumowanie przyczyn czyli przypadkowość. Stworzenie jest aktem woli a nie koniczności, Bóg miał wiele opcji ale urzeczywistnił jedną ( Bóg działa w akcie wolnej woli). Bóg stworzył świat z idei w jego umyśle, wciąż go kieruje. Stworzenie następuje w czasie ( rzecz wiary nie wiedzy ) dowód jest niemożliwy → rzecz wiary

Pomiędzy Bogiem a ludźmi są CZYSTE INTELIGENCJE, anioły → ściągnął od pseudo Dionizego, poznają one Boga przez iluminacje, czyli tak jak mówił Augustyn, że poznają ludzie.

sw Tomasz dusza i cialo

Jak są złączone? jak forma z materia ( Arystotelesowski hylemorfizm ) . Jedność formy

Dla Arystotelesa materia wspólnie z ideą tworzyły substancję, jako jej składowe. Według Arystotelesa materia pierwsza jest bytem potencjalnym, tzn. gotowym przejść do aktu, względem istoty. Natomiast Tomasz z Akwinu podejmując teorię hylemorfizmu, stwierdził, że materia jest potencjalna nie tylko względem istoty, ale także istnienia, tzn. że sama bez formy nie istnieje.

PSYCHOFIZYCZNA JEDNOŚĆ CZŁOWIEKA.

sw Tomasz nauka o poznaniu

Receptywność poznania → u Augustyna działo się ono samorzutnie tu wręcz przeciwnie

polaczenia pozazmysłowego ze zmysłowym → u Augustyna było one kategorycznie oddzielane i wartościowane.

Poznanie polega na wrażeniu obrazu przedmiotu w dusze podmiotu. Odbywa się przez zmysłowe zetknięcie z przedmiotem. Nie ma idei wrodzonych. Poznanie poprzez idee dostępne aniołom nie ludziom. Umysłowe władze posługują się zmysłowymi.

Umysłowo poznajemy gatunki a nie byty indywidualne.

sw tomasz filozofia moralna

Arystotelesowska etyka umiaru i rozumu mu przyświecała. Rozum musi poprzedzać wole. INTELEKTUALIZM W PRZECIWIEŃSTWIE DO WOLUNTARYZMU AUGUSTYNA.

Szczęście to poznanie Boga.

Eudajmonia (gr. εὐδαιμονία)[1] - termin filozoficzny W najbardziej ogólnym sensie jest to stan pełnego, racjonalnie uzasadnionego zadowolenia i satysfakcji z własnego życia, którego osiągnięcie było podstawowym celem każdego rozsądnego człowieka.

trzy cnoty teologalne łączono z czterema cnotami kardynalnymi w siedem cnót głównych[2]. Według Tomasza z Akwinu bezpośrednim przedmiotem, ku któremu zwracają chrześcijanina cnoty teologalne jest cel ostateczny życia, czyli Królestwo Boże. Cnota nadziei wprowadza ów cel, jako oczekiwany w nadziei, w wolę człowieka. Podobnie i miłość sprawia, że wola człowieka kocha królestwo Boże, o tyle o ile jest już obecne. Natomiast Wiara zaś sprawia, że człowiek poznaje je swym intelektem

prawo wieczne - rzadzace siwatem prawo Boga

prawo naturalne - odcisniete w ludzkim umysle wiecznego

prawo ludzkie -proba wdrożenia w życie naturalnego

arystoteles czlowiek a formy ustrojowe

własciwe:

monarchia

arystokracaj

politeia ( najlepsza) W pracach antycznych greckich filozofów, słówko politeja służy głównie objaśnianiu, jak polis jest zarządzane, czy też jaka jest jego konstytucja. Politeja nie jest jednak synonimem nowoczesnych konstytucji pisemnych. Nie wszystkie greckie państwa spisywały swoje prawa, a bywało, że starożytni Grecy nie rozróżniali między przepisami szczegółowymi a prawem nadzrzędnym, jak konstytucyjne obecnie.

( bo zadko spotyka sie sparwiedliwych wladcow czy arystokracje) JEST TO RODZAJ USZLACHTENIONEJ DEMOKRACJI, RZAD POWINNI SPARWOWWAC OBYWATELE WOLNI OD PRZYMUSU

niewlasciwe:

tyrania'

oligarchia

demagogia

( interes wladcy realizowany kosztem ogółu)

krytyka platona sztuki

: „1) sztuka nie odkrywa prawdy, ale ją zakrywa, ponieważ nie poznaje;

2) nie czyni człowieka lepszym, ale go psuje, ponieważ jest kłamliwa',

3) nie wychowuje, lecz psuje efekty wychowania, ponieważ zwraca się do nierozumnych władz duszy, które są niższymi częściami człowieka" 12

sw Tomasz koncepcja bytu czlowieka i spoleczenstwa

hylemorfizm po arystotelesie

wedlug tomasza w bycie mozemy wyroznic dwa glowne elemnty: ISTNIENIE - FAKT ZE ON ISTNIEJE oraz ISTOTE - TO JAKI TEN BYT JEST, w przypadku bytów cielesnych istota jest zlozeniem aktu ktorym jest forma z moznoscia ktora jest materia ( istota = materai+ forma) U Arystotelesa hylemorfizmu mówi, że but to materia plus forma. Na pocztaku istota potem istnienie, Sartre powiedzial na pocztaku istnienie potem istota

sw Tomasz koncepcja bytu czlowieka i spoleczenstwa

hierarchia bytow

struktura 4 dzielna - materia, forma, istota, istnienie ---ludzie struktura 2 dzielna istota i istnienie ----aniolowie dobrzy i zli struktura niepodzielna( identycznosci istoty i istnienie) Bog --- jestem który jestem

sw Tomasz

dwodo antologiczny Anzelma i jego krytyka przez Tomasza

Skoro Bog jest istota doskonala od ktorej niczego doskonalszego pomyslec nie mozna, to musza mu przyslugiwac wszytskie doskonalosci, a wiec rowniez istnienie KRYTYKA TOMASZA, mimo ze istnienie Boga jest tozsame z jego istota czlwoiek tworzac idee Boga nie poznaje zarazem jego istneinia jako czegos w sposob oczywisty z niej wynikajacego. Istnienei Boga jest oczywiste tylko dla Niego samego, poniewaz on w sposob pelny poznaje swoja istote. ( biskup pomylil Boga z pojeciem Boga)

sw Tomasz, rozlaczeni teologi od filozofii

sa to odrebne nauki ze soistymi metodologiami, choc opisuja ta samo rzeczywistsoc i zawierajac zcesciwoe te same twierdznia

sw Tomasz koncepcja bytu czlowieka

fundamentem jego antropologi bylo definiowanie czlowieka jako zlozenie duszy i ciala, za Arystotelesem okresla dusze jako forme ciala. Dusza to jednosc substancjalan o roznych funkcjach: wlasciwa roslinom wladze wegatatywna zarzadzajaca wzrostem i odzywianiem2. wladza wlasciwa zwierzetom, zarzadza zarzdzajaca ruchem przestrzennym i poznaniem zmyslowym 3. wlasciwa czlwoiekowi wladza umyslowaktora odpwoada za poznanie rozumowe i wole WLADZA INTELEKTUALNA, ktora to jest w swoim dzialaniu niezalezna od ciala, co stanowi dla Tomasza dowod jej niesmiertelnosci. za pomoca tej wladzy dusza jest samoistna. Jednka dusza bez ciala nie mozer reazliowac wszytskich swoich wladz. Dlatego zmartwychwstanie ciala, definicja prawdy jak u Arystoetelsa

sw Tomasz koncepcja bytów przygodnych i koniecznych

BYT PRZYGODNY - zaleznosc, zlorzonosc, istota i istneinie forma i materia moznanosc BYT KONIECZNY - samoistnosc niezmiennosc wiecznosc niezlozonosc niematerialnosc

sw Tomasz etyka cnót

intelekt i wola wspolpracuje ze soba we wszytskich etapach dzialania zgodnie z formula ze wola chce tego co wskazuje jej rozum, i chce by roum poznawal. Przedmiotem pragnienia jest dobro. w przypadku czlowieka dobrem jest szczecsie. Zbiorem obiektywchnych regul jest prawo, jego zrodlem jest Bog, ale zarazem jego tresci sa poznawalne rozumowo. Poniewaz wszytskie dzialania maja chakakter jestoskowy a prawo ogolny w czlowieku musi byc sparwczosc ( habitas) za pomoca ktorej mozna zastosowac ogolna regule do jednostkowego dzialnia. wladza ta jest sumienie. wielokrotne postwoepwnie dobrze rodziw czlowieku cnote czyli sparwnosc ktora ulatwia dobre postepowanie Tomasz wskazuje na koniecznosc powstanie cnost kardynalnych madrosc sparwiedliwosc umirakowanie mestwo. czlowiek ma wrodzone pragnienie dazenia do szczecsia ktoreho nadprzyrodzonym spelnieniem jest zbawienie. Podbnie cnoty podziloen sa na przyrodzone i nadprzyrodzone - te drugie niezbedne sa do zbawienia.

Sw. Augustyn zło

zło jest brakiem dobra

czlowiek jest odpowiedzialny za zlo, czemu Bóg nie zapobiegl?

bo jest potrzebne dlatego by swiat byl harmonijny

" Bóg wolał stworzyc wieksze dobro ze złem niz mniejsze bez niego"

Sw. Augustyn łaska

Łaska Boża potrzebna jest, by czlwoiek stal sie dobry. Laska nie jest za cos lecz za darmo. Laska pozwala na poznanie Bogag i prawd wiecznych, a poznanie to ma charakter intuicyjny i kontemplacyjny ekstatyczny i mistyczny

intuicja to laczylo neoplatonizm i Augustyna

Etyka Augustyna

Kochaj i rob co chcesz

Nie wystarczy wiedziec co est dobre, trzeba dobro kochac i je czynic, z tego powodu szczescie mozna osiagnac tylko dzieki milosci i dzialaniu.

jesli ktos kocha prawdziwie czyni dobro i tym samym jest blizej Boga.

Woluntaryzm Augustyn

o naturze czlowieka nie stanowi rozum lecz wola, augustyn zrywa z koncepcja intelektualizmu etycznego. Nie liczy sie wiedza lecz działanie. Boga i parwde mozna poznac nie dzieki rozumowi, ale dzieki wierze a to zalezne jest od WOLI WLASNIE.

Sw Tomasz droga poznania Boga przez analogie

dojsc do poznania mozna przez dedukcje ale nie tylko przede wszystki przez poznanie swiata zewnetrznego

sw tomasz rozwiazanie arystotelesowneksiej kwesti wieczosci swiata

wiecznosc swiata wcale nie wyklucza jego stworzenia, na przyklad dlatego ze czas mogl powstac wraz ze swiatem

nie mozna dwoiesc rozumowo ani wiecznosci swiata ani jego stworzenia w czasie, totez ta druga teza opiera sie tylko na objawieniu

sw Tomasz dowody na istnienie Boga

1, pierwszu poruszyciel

2. pierwsza przyczyna

3.byt konieczny

4. najwyzsza doskonalosc

5. rzadca rozumu

Sw Tomasz koncepcje pasntwa

podobnie jak arystoteles mowil ze czlowike moze sie samorealizowac tylko w rolach spolecznych, naczelnym zadaniem panstwa jest realizacja dobra wspolnego wynaczonego przezn prawo naturalne. Wladca panstwa musi byc mu podporzadkowany, jesli tego nie robi poddani moga starac sie pozbwaic go urzedu nawet sila.

epikurejski stan idelany

( brak bólu APONIA jest dla niego największą przyjemnością, takie zycie jest w zasiegu reki i zalezy od naszych wyborów --- madrosc praktyczna DOBRO NAJWYZSZE nie tak jak chcial arystoteles madrosc teoretyczna )

epikur ataraksja

stan porzadany przez Epikura, stan wyzbycia sie wszelkich pragnien, jest wolny od cieprien trwa w spokoju i rownowadze

podział przyjemnosci epikura

1. pozytywne

2. negatywne - brak bolu

dla epikura waznijsze byly te drugie, poniewaz goniac za przyjemnosciami potegujemy swoje oczekiwania→najwikecscej przyjemnosci ma ten kory ma najmniej potrzeb

jak stoik widzi świat?

PANTEIZM - utozsamienie Boga z przyrodą, caly swiat jest opanaowanym harmonijnym systemem. Wszytsko co w nim zachodzi wynika z praw natury, z koniecznosci.

Kiedy postepujesz moralnie wedlug stoika?

kiedy postepujesz w zgodzie z natura - prawami rzadzonymi swiatem. Dzieki rozumowi ktpry poznaje boskie prawa swiata odroznia dobro od zla mozlwie jest zdobycie wiedzy i cnoty

jaki jest porzadany stan stoika?

apatia - brak namietnosci , mozna dziki niej osiagnac szczecsie poprzez wyzbycie sie pragnien i namietnosci i postepowanie zgodne z rozumem. Uniezaleznij sie od rzeczywistsoci ktora moze cie zasmucac

aponia [gr. aponía 'lenistwo', 'bezbolesność'],

filoz.termin używany zamiennie lub łącznie zataraksją; oznacza spokój duszy i umysłu, pogodę ducha, uznawane przez wielu filozofów staroż. za cel życia szczęśliwego.

kalokagatia

filoz. w starożytnej Grecji ideał harmonijnego połączenia w człowieku piękna ciała z dobrocią i dzielnością moralną;

triada platońska

dobro, piękno, prawda

Trójkąt to uniwersalny symbol szczęścia, medytacji, światła. Wielką Triadą Platońską nazywa się też trzy Wielkie Idee tj. Dobro, Prawdę i Piękno jako objawienie niedostępnej dla umysłu najwyższej idei, Jedni.

demiurg a absolut u Platona

Po drugie w swej teorii idei Platon sugerował istnienie najwyższej idei Dobra - idei najdoskonalszej, od której wszystkie pozostałe idee i rzeczy czerpią swój blask i wartość. Możemy dopowiedzieć jego myśl: skoro w świecie istnieje tyle rzeczy dobrych i pięknych, które Bóg uczynił, to jest On po prostu samym dobrem i pięknem. No właśnie, po trzecie Platon traktował idee bezosobowo, dlatego aby wyjaśnić uformowanie świata, przyjął istnienie Demiurga - wielkiego twórcy, który ukształtował rzeczy wedle idealnych wzorów. W ten sposób Platon zbliżył się do biblijnego pojęcia stworzenia świata z niczego przez Boga.

augustyn a czas

został nam dany od Boga. Zauważa jednak, że ten dar jest nierozłączny z „ruchem" substancji, jest dla ruchu konieczny. Augustyn zauważa, że Bóg daje nam jeden pewnik: śmierć, czyli fakt, który na pewno kiedyś nastąpi w czasie „teraz" przyszłym. Nie ustosunkowuje się jednak co do statusu czasu przeszłego i przyszłego, nie określa ostatecznie czy bytuje on w jakiejś czasoprzestrzeni, którego sam stałby się zarazem formą i substancją.

Problem stworzenia swiata augustyn

św. Augustyn nie odpowiedział, że Bóg stworzył piekło dla tych, co zadają takie pytania, lecz stwierdził, że czas jest własnością stworzonego przez Boga wszechświata i przed jego początkiem czas nie istniał

Egzemplaryzm

(łac. exemplaris - wzór, przykład, model) - nurt w zachodniej filozofii starożytnej i średniowiecznej podkreślający, że świat został stworzony według idealnych wzorców rzeczy w umyśle Boga. Naukę tę w okresie starożytnym spotkamy u Filona Aleksandryjskiego[1], który był pod wpływem Platońskiej nauki o ideach (wielce prawdopodobne jest, że jest twórcą egzemplaryzmu). Egzemplaryzm zagościł również w teologii Augustyna z Hippony[2]. Jednym z ważniejszych jego przedstawicieli w okresie średniowiecza jest Bonawentura z Bagnoregio.

timokracja

u platona

Inaczej mówiąc miały być to rządy "najdzielniejszych

oligarchia

rządy arystokracji

demagogowie

w starożytnych Atenach politycy uznawani za przywódców ludu

Teksty źródłowe

I. Arystoteles - tekst

„Wszelka sztuka i wszelkie badanie, a podobnie też wszelkie zarówno działanie, jak i postanowienie, zdają się zdążać do jakiegoś dobra i dlatego trafnie określono dobro jako cel wszelkiego dążenia. (...) Co do nazwy tego dobra panuje u większości ludzi niemalże powszechna zgoda; zarówno bowiem niewykształcony ogół, jak ludzie o wyższej kulturze upatrują go w szczęściu, przy czym sądzą, że być szczęśliwym to to samo, co dobrze żyć i dobrze się mieć; na pytanie jednak, czym jest szczęście, odpowiedzi są rozbieżne... Twierdzenie jednak, że szczęście jest najwyższym dobrem, wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą, tym natomiast, czego się tu żąda, jest najdokładniejsze określenie, czym ono jest. (...) Jeśli tedy to wszystko tak się ma, to najwyższym dobrem człowieka jest działanie duszy zgodnie z wymogami jej dzielności, o ile zaś istnieje więcej rodzajów tej dzielności, to zgodnie z wymogami najlepszego i najwyższego jej rodzaju. I to w życiu, które osiągnęło pewną długość".

arystoteles 1 analiza

R o z p o z n a n i e i w s k a z a n i e g ł ó w n e g o z a g a d n i e n i a problemowego, zawartego w tekście Głównym zagadnieniem omawianym w tekście jest szczęście. Tekst zatem lokuje się w problematyce etycznej.

R o z p o z n a n i e i w s k a z a n i e w y s t ę p u j ą c y c h w t e k ś c i e

dobro, szczęście, cel, dzielność.

Powiązanie tez zawartych w analizowanym tekście Arystoteles twierdzi, że wszystko (tzn. każda substancja) zmierza do pewnego dobra, a zatem, że celem działań podejmowanych przez człowieka jest pewne dobro. Dobro owo utożsamia ze szczęściem (argument na rzecz tego twierdzenia odwołuje się do powszechnej zgody). Szczęście z kolei opiera się na działaniu duszy zgodnie z „wymogami jej dzielności", tzn. zgodnie z zawartą w niej przyczyną celową. Jakkolwiek wprost nie pojawia się to w tekście, wiemy, że dla człowieka przyczyną celową jest życie rozumne. Zarazem w tekście Arystoteles mówi, że poza najwyższą dzielnością można wyróżnić wiele różnych dzielności (chodzi rzecz jasna o cnoty etyczne) oraz że warunkiem ich zaistnienia jest życie o pewnej długości (co oznacza, że dziecko nie można uznać za szczęśliwe).

O d n i e s i e n i e ( p o r ó w n a w c z e ) z a g a d n i e ń p o r u s z a n y c h w t e k ś c i e d o i n n y c h k o n c e p c j i i p r o b l e m ó w filozoficznych. Twierdzenia poruszane w tekście można odnieść do wielu różnych zagadnień problemowych, oto kilka z nich: • problem zasadności przyjęcia założeń teleologicznych. Arystoteles zakłada, że w substancje wpisana jest przyczyna celowa i na tym założeniu buduje etykę. Sprzeciwiać się temu będą np. egzystencjaliści (w szczególności Sartre); • problem uznania, że szczęście oparte jest na dzielności (etyka cnót). Porównać je można, z jednej strony, ze stanowiskiem św. Tomasza, który również rozwija etykę cnót, jednak dostosowując 13 ją do założeń chrześcijaństwa. Z drugiej - np. do stanowiska Augustyna czy Pascala, ukazujących słabość człowieka i zależność od łaski Boga; • problem szczęścia jako właściwego celu człowieka: Z jednej strony odnieść to można do stanowiska Kanta, zgodnie z którym każdy człowiek dąży do szczęścia, ale nie ma istoty szczęścia i każdy może inaczej je pojmować. Z drugiej zaś - do stanowiska Schopenhauera, twierdzącego, że życie nie ma żadnego celu, a cierpienie jest istotnym jego elementem.

platon 1 - tekst

A rozpatrz sobie - dodałem - ich wyzwolenie z kajdan i uleczenie z nieświadomości. Jak by to było, gdyby im naturalny bieg rzeczy coś takiego przyniósł; ile razy by ktoś został wyzwolony i musiałby zaraz wstać i obrócić szyję, i iść, i patrzeć w światło, cierpiałby robiąc to wszystko, a tak by mu w oczach migotało, że nie mógłby patrzeć na te rzeczy, których cienie poprzednio oglądał. Jak myślisz, co on by powiedział, gdyby mu ktoś mówił, że przedtem oglądał ni to, ni owo, a teraz coś bliższego bytu, że zwrócił się do czegoś, co bardziej istnieje niż tamto, więc teraz widzi słuszniej; i gdyby mu ktoś teraz pokazywał każdego z przechodzących i pytaniami go zmuszał, niech powie, co to jest. Czy nie myślisz, że ten by może był w kłopocie i myślałby, że to, co przedtem widział, prawdziwsze jest od tego, co mu teraz pokazują?

Platon 1 analiza

1. Temat: Platon przedstawia teoretyczny proces uświadomienia, i problemy, które może za sobą nieść.

Zagadnienie ulokowane w problematyce epistemologicznej.

2. rzeczy/istnienie

3. Platon rozpatruje teoretyczne wyzwolenie z nieświadomości. Twierdzi, że człowiek "wychodzący z jaskini", któremu dane jest ujrzeć świat idei cierpiałby patrząc w światło ( zostając oświecony), z początku zapewne nie potrafiłby udźwignąć ciężaru zobaczenia rzeczy takich jakimi są. Przyrównuje do patrzenia w światło trudn jaki taki czlowiek musialby wlozyc, by zrozumiec i uweizyc w ich rzeczywista prawdziwosc, podcas gdy wczensiej zyl cale życie widząc jedynie cienie. Rozum przyzwyczajony do oparcia na zmysłach, które ukazuja jedynie cien rzeczywistoci moze miec trudnosci w pojeciu ich prawdziwej natury nawet ukazanej- mniemania moga zostac mu bliższe.

4.

-problem statusu ontologicznego pojęć ogolnych, platon jest realsitą skarjnym, uwaza ze odpwoiedniki pojec istnieja przed rzeczami, z nim polemizowalby miedzy innymi arystotels oraz tomasz z akwinu ---locke idee istnieje w umsle konceptualizm??

- problem granic poznania, dla platona epistemologiczny realizm( ale po smierci)??????

- problem zakresu moznowsci wypowiedania wiedzy pewnej w dziedzinie metafizyki ---Kant - meatfizyka jako obszar postulatow rozumu praktycznego mowiac o bytach samych w sobie ktorych istoty nie jestemy w stanie poznac

5. czy wiedza pewna jest mozwie na przyklad w obrebie fizyki czy jest to tylko sparwdzalny obraz swiata, kot szrodringera

Kant metafizyka

Filozof rozróżnił rzeczy jako zjawiska tego co jest przedmiotem zmysłów oraz rzeczy samej w sobie noumenu taka Jaka jest naprawdę. Kiedy zjawiska są poznawalne, rzeczy w same w sobie pozostają niepoznawalne, ponieważ poznanie ludzkie jest ograniczone. Agnostycyzm nie doprowadził jednak Kanta do zanegowania myśli o konieczności poznania, sieć zjawisk fenomenów jest przecież światem człowieka, jego rzeczywistością. Ludzie postrzegają ją w podobny sposób i mogą tworzyć dotyczącą jej wiedzę.

Rozum ma odnosić poznanie uzyskane Dzięki aktywności zmysłów i intelektowi częściowe i ograniczone, do tego co nieskończone absolutne i całościowe. Dokonuje tego Dzięki posiadaniu pojęć idei takich jak, dusza, wszechświat, Bóg. Idee te ujmują całość doświadczenia wewnętrznego, zewnętrznego i wszelkiego doświadczenia. Idee te są podstawą metafizyki.

Sprawdzając je, Kant poddał je krytyce. Ukazał bowiem, że idee stanowią cel rozumu, który dąży do nich i nie może zrealizować tego dążenia. Jak powiada kant można wskazać na potrzebę istnienia takich idei ,nie można Natomiast mówić o ich rzeczowej podstawie o realności. Ale nie można również dowodzić ich nieistnienia. Nie są one przedmiotem Poznania. Filozof stwierdził, że metafizyka jest przedsięwzięciem przynajmniej problematycznym. Z drugiej strony nie negował możliwości metafizyki ( istnienia rzeczy samych w sobie stanowiących podstawę nie dowiedzioną jego myśli).Dzięki owemu założeniu zdystansował się od idealizmu.

Nie mogąc zbudować metafizyki jako wiedzy kant uczynił ją sferą postulatów rozumu praktycznego.

Rousseau definicja sumienia

Sumienie to zdolność moralnej oceny własnych czynów, rozumie sumienie jako głos natury

Arystoteles a Platon metafizyka

A za tym każdy rozwój według, dokonuje się ze względu na jakiś cel i polega na przechodzeniu od tego co możliwe ku temu co rzeczywiste. W przeciwieństwie do Platona uważał Arystoteles, że tkwi w samej rzeczy, a nie poza nią. Można wyróżnić cztery przyczyny wyjaśniające taki rozwój:

Formalne

gdy przedmiot określamy odwołując się do jego formy (dom powstaje na podstawie projektu)

materialną

gdy bierzemy pod uwagę materie (w przypadku domu cegły kamienie i zaprawy)

celową

gdy interesuje nas cel (dom służy do tego by w nim mieszkać)

sprawczą

gdy odwołujemy się do tego co bezpośrednim sprawcą rozwoju (domu budują murarze)

Arystoteles metafizyka

Arystoteles chciał badać przede wszystkim te rzeczy i zjawiska które dostępne były dla ludzkich zmysłów i współpracującego z nimi rozumu czyli dla Poznania empirycznego.

Dlatego też odrzucił platoński dualizm idei i rzeczy, wprowadził natomiast inne, obecny w tak zwanej substancji czyli każdym samoistnym bycie dualizm materii i formy.(hylemorfizm przykład posąg składa się z marmuru materii i określonego kształtu formy)

Materia określa to co nieuformowane. Filozof powiedział, że jest ona nieokreślonym podłożem zjawisk. Forma zaś (eidos) określa wszystko to, co sprawia, że byt jest tym czym jest, dzięki niej możliwe jest odróżnienie rzeczy między sobą. Dlatego też forma odgrywa ważniejszą rolę w Poznaniu niż materia. Materia jako coś nieokreślonego jest możnością, potencjałem bytu który urzeczywistnia się/ uaktualnienie poprzez formę.

Formą jest również energię, dzięki której urzeczywistniają się możliwości zawarte w materii. Dzięki tej definicji możliwe było opisanie definicji ruchu jako aktualizowanie się danych kryjących się potencjalnie w materii. Ten proces kształtowania materii jako potencjału przez formę jest zdaniem Arystotelesa celowy i nosi nazwę entelechia.

solipsyzm

pogląd głoszący, że istnieje tylko jednostkowy podmiot poznający, a wszystkie obiekty, ludzie itd. są tylko częściami jej umysłu