Modern Theater: Positivisme en werkelijkheidsgetrouwe naturalistisch theater

Verlichting

• 18e Eeuw

• Ratio en wetenschappen

• Vertrouwen in onszelf als mens, onze kennis, gezond verstand

• los van het absolutisme

• Copernicus, Galilei, Kepler, Newton

• Eigen lot in handen nemen, geloof in vooruitgang

• 1789: Franse Revolutie, Optimistisch Revolutie-Ideologie

Determinisme

• Positivisme

• Darwin: the origin of species (1859)

• Mens is gedetermineerd in zijn evolutie → genetische erflast & universele natuurlijke processen

• Genetica en Biologie

Positivistische filosofie

• Positivisme

• Sociologie

• Menselijke verschillen en ongelijkheden < biologische feitelijkheden

• reformistische waarheid

• samenleving verbeteren → systematisch hervormen

• Waarheid → waarneembare feiten en logische principer

Auguste Comte

• grondlegger Positivisme

• filosoof en socioloog

• Empirische Positivisme en determinisme

Positivisme

• Auguste Comte

• historisch gedetermineerde proces (= onveranderlijke natuurlijke wetten) → lot, denken, moraal

• vooruitgang = causaal

• Savoir pour Prévoir

• observatie en analyse (feiten!) → verklaren via oorzak en gevolgen via het determinisme

Savoir pour prévoir

• Positivisme

• Inzicht op sociaal mechanisme → voorzien op lot

• Verklaren uit regelmaat van oorzaak en gevolg → weten en voorzien

Sociale wetmatigheden

• Bepalen het determinisme

• omgeving (stad, dorp, platteland)

• afstamming

• omstandigheden (familie, onderwijs)

Hyppolite Taine

• Philosophie de l’art

• taak van romanschrijver = verzamelen van feiten volgens: empirische observatie

  → waarachtige en geloofwaardige weergave van mensen in gedetermineerde, voortdurend veranderend bestaan

• sociale wetten: veranderingsprocessen van de personages

• creatieve meerwaarde van observaties → naturalisme

Empirische observatie

• Hyppolite Taine

• Juist uitgekozen feiten uitvoerig en precies optekenen via: methodische en systematisch verworven en geordende kennis van de werkelijkheid

Naturalisme

• Hyppolyte Taine

• Positivisme

• Kunst moet het leven openbaren

• Evolutionaire bewegingen in de natuur en het sociaal mechanisme

Emile Zola (1840-1902)

• Positivisme en naturalistisch theater

• Romancier expérimentateur

• Rougon-Macquartcyclus

• Le Naturalisme au théâtre

Rougon-Macquartcyclus

• Adelaïde

• Rougons (tuinman → voorspoedig)

• Macquarts (dronkenman → alcoholisme)

  • L’Asommoir (Gervaise en Coupeau)

  • Nana

  • Germinal

• Onherroepelijke voortbestemdheid

• Geen ruimte om te ontwikkelen of eigen lot in handen te nemen

• Traag!

• Armoede maakt lelijk

Le naturalisme au théâtre

• Zola, Het naturalistische theater

• kritiek op bestaand toneel

  • Plansysteem

  • “Pièce bien faite”

• Eerste naturalistisch theater: Thérèse Raquin 1873

  → te choquerend

  → Censuur

  → grenzen van het medium: te saai en te veel plaatsen

Plansysteem

• Het bestaand toneel, voor naturalisme

• Vlak beschilderd doek als achtergrond → Trompe d’oeil

• Belangrijkste acteur: vooraan, statisch

• Nadruk op de stem, mimiek en welbespraaktheid = declamatorisch (Tirade à effet)

• Acteurs “communiceren” met het publiek idpv met elkaar

• Sterrensysteem!

Pièce bien Faite

• Het bestaand toneel, voor naturalisme

• Doet niet nadenken over de Werkelijkheid

• Ingaan op het vergaal, bubbel vol leugens <> Echte wereld

André Antoine (1858-1943)

• Naturalistisch theater

• 1887-1894: Théâtre Libre

• 1896 en 1906: Odéontheater

• 1897-1906: Théâtre Antoine

• Invloed van positivisme, Victor Hugo en Denis Diderot

• voorbeelden:

  • La Terre (Zola)

  • Le Canard Sauvage (Ibsen)

  • Les Tisserands (Hauptmann)

Théâtre Libre (1887-1894)

• naturalistische drama

• “sociaal theater”: studie van alle meervoudige vragen die de moderne samenleving beroeren

• theater = leermiddel

• tranches de vie

• Naturalistisch drama als studie van de dagelijkse rauwe werkelijkheid

• voorstellingen in besloten kring → censuur ontwijken

• enkele voorstellingen:

  • Jacques Damour

  • Les Avariés

  • Les Remplaçantes

  • Maternité

  • Le Canard Sauvage (Ibsen)

  • Les Tisserands (Hauptmann)

Tranches de vie

• Naturalisme, André Antoine

• Schetsen van het leven

• Niet alle kleine details, maar een selectie van kernelementen

• Deel van de actie in al haar beknoptheid, fragmentarisch gerepresenteerd

• bv: Syfilis in “Les Avariés”

Causerie sur la mise en scène (1903)

• André Antoine, Naturalisme

• werkelijkheid op de scène en in het decor

• alternatief voor de “panache romantique”

  • kijken idpv verbeelden

  • observeren idpv verzinnen

  • toeschouwer = bevoorrechte getuige

• Regisseur = Metteur-en-scène

  • Materieel (acteur, decor, kostuums)

  • Immaterieel (idee van de auteur → scène)

• Clôture: ingeslotenheid

• toneelbouw

• Natuurlijkheid in het acteren

Clôture

• Causerie sur la mise en scène, naturalisme, Antoine

• intieme sfeer creëren, de blik is echt op de scène

• kamer met vier muren voor ogen, zelfs plafond

• 4e wand: denkbeeldige vierde wand tussen acteurs en publiek

  → soort van venster, toeschouwer = bevoorrechte getuige

Toneelbouw

• Naturalistisch, Antoine (Causerie sur la mise en scène)

• vb: La Terre (van Zola)

• echtheid van het materiaal

• driedimensionaal

• sobere belichting

• realistische, dramaturgisch verantwoorde belichting

• weloverwogen keuze in functie van de actie

  • “avec art” = kunstzinnige manier in scène

• Assymetrie → zo goed mogelijke inkijk in de kamer

• Proscenium niet betreden

Natuurlijkheid in het acteren

• Causerie sur la mise en scène, naturalisme, Antoine

• Le jeu de dos (door interactie met elkaar → soms zelfs met hun rug naar toeschouwers)

• interactie tussen de personages en hun milieu

• lichamelijkheid en verfijnde genuanceerde gestiek (volgens bv status)

• natuurlijke dialogen (bv in dialect, gemompeld,…)

• grondige studie van de rol

• afkeer van hiërarchisch sterrensysteem (afwisseling hoofdrol → figuranten)

• amateurs

• samenspel

Meinginger-ensemble

• hoftheater gefinancieerd door Georg II

• invloed op Antoine

• vaste regisseur: Chronengk

• authentiek historisch kader → kunsthistorische en archeologische studie

• natuurlijkheid en individualisering in het massaspel

  • figuranten mee bewegen en mee spelen

  • heel veel figuranten

• eenheid in diversiteit

  • figuranten: het tableau d’ensemble in goede banen leiden onder leiding van acteurs (→ individualisering, diversiteit)

  • hereniging in groot geheel (→ eenheid)

• afkeer van hiërarchisch sterrensysteem (acteurs kunnen ook figuranten zijn)

• verduisterde zaal + niet het proscenium betreden

• kritiek: in koor roepen van zin is niet geloofwaardig

• voorbeeld:

  • Jules Caesar (Shakespeare)

  • Prinz von Hamburg

  • Maria Stuart

  • Die Jungfrau von Orleans (Schiller)

Odéon theater/ théâtre l’odéon (1896,1904-1914)

• Naturalisme, Antoine

• beperkingen:

  • stadstheater, groot

  • podium idpv vloer

  • architectuur = hoefijzer

  • vaste sets van acteurs

• “inteprétation vivante” van de grote klassieken

• voorbeelden:

  • Le Roi Lear (Shakespeare)

  • Le Cid (Corneille)

  • Coriolan (Shakespeare)

  • Roméo et Juliette (Shakespeare)

• Continuïteit en Simultaniteit

Reconstitution

• Antoine, Odeontheater, naturalisme

• “réproduire le dispositif primitif”

• theaterhistoriografisch onderzoek → blik op de historische werkelijkheid, de originele voorstelling reconstrueren

  • integrale (originele) tekst

  • inbedden in historische context → conférence

  • grootst mogelijke exactheid weergeven

  • educatieve waarde

• voorbeelden:

  • Le Roi Lear (Shakespeare)

  • Le Cid (Corneille)

  • Andromaque (Racine)

  • Monsieur de Pourceaugnac (Molière)

  • Coriolan (Shakespeare)

  • Roméo et Juliette (Shakespeare)