Les 2: reflexiviteit in de onderzoekcyclus en ethische dimensies in onderzoek

In kwalitatief onderzoek kan je nooit neutraal objectief zijn, maar je moet … zijn doorheen het onderzoeksproces

kritisch subjectief en reflexief

Bij kwalitatief onderzoek hebben we nood aan een combinatie van systematiek, creativiteit en verbeeldingskracht

Zelfs in kwalitatief onderzoek zit er een systematiek (bv. onderzoekcyclus)

Er zijn bv. verschillende manieren om data te verzamelen, maar er is geen voorgestructureerd plan om data te analyseren => creativiteit nodig

Verbeeldingskracht (bv. zelf bedenken waarom mensen niet komen opdagen tijdens een interview en dat probleem verhelpen)

Openlijk bespreekbaar maken van je eigen keuzes, complexiteiten, dilemma’s…

Wat fout loopt bij jouw onderzoeksproject kan juist heel interessant zijn voor andere mensen

Postmobiel wonen op de Lübecksite, waarbij stad Gent drie doelstellingen beoogde

1. Aan het einde van het project moesten mensen werken

2. Aan het einde van het project moesten de kinderen naar school gaan

3. Aan het einde van het project moesten de mensen zelf een woning vinden in Gent waarbij ze geen hulp nodig hadden van derden

Onderzoek van Sophie Samyn rond postmobiel wonen op de Lübecksite (specifiek gericht op Romagezinnen)

Was zelf niet geïnteresseerd in de uitkomst van het postmobiel wonen, maar in de betekenisverlening van iedereen die daarbij betrokken was

Titel: The denizen rebel - mensen geven weerstand bij disciplinerende interventies (bv. je moet hier nu wonen of je moet terug naar je land)

Geef de grote lijnen van preduty tasks - voorbereiding op het onderzoek

1. Een onderwerp kiezen: in welke kwestie bijt jij je vast?

2. Theoretische context

3. Doel van het onderzoek met je onderzoeksvraag

4. Methodologie

   1. Onderzoekscontext

   2. Algemene onderzoeksbenadering

   3. Strategieën van data verzamelen

   4. Strategieën van data-analyse

   5. Kwaliteitsaspecten van het onderzoek

Een onderwerp kiezen: in welke kwestie bijt jij je vast?

• Bv. via je stage, actualiteit, inspiratie uit lessen, literatuurstudie, het dagelijkse leven, verontwaardiging voor sociale problemen

• Je passie is vaak de motivatie doorheen het proces

• Uitleggen waarom je voor dit onderwerp gekozen hebt

Theoretische context

Via je literatuurstudie kan je zien of er ergens een ‘gat’ zit dat jij kan dichten: hoe kan jouw onderzoek een bijdrage leveren aan het wetenschappelijke veld?

Literatuurstudie van…

• Historische en actuele bronnen

• Nationale en internationale bronnen

• Boeken, hoofdstukken, artikels… (vraag aan promotor en zoek verder in referentielijst)

• Lees kritisch en laat spanningsvelden/fricties spreken (bv. ene bron zegt dat kraakpanden een slecht gegeven zijn, andere bron zegt dat het voor de bewoners de enige oplossing is)

Theoretische kaders in het onderzoek van Sophie Samyn

Outreach in social work

Street-level bureaucrats

Homelessness and ‘home’

Denizenship

Migration

Een theorie

Verzameling ideeën of stellingen die logisch met elkaar samenhangen. Sommige van die stellingen kunnen worden afgeleid uit andere, waardoor het mogelijk wordt om een fenomeen te verklaren.

Verschillende soorten theoretische contexten

• Grounded theory van Glaser en Strauss

• Thick description van Geertz (1973)

• Formal theories

• Substantive theories

Grounded theory van Glaser en Strauss

Inductieve onderrzoeksmethode waarbij theorieën worden gegenereerd uit gegevens in plaats van vooraf opgestelde hypothesen te testen.

Coderen, analyseren en ontwikkelen van concepten die voortkomen uit onderzoeksdata.

Bv. onderzoek hoe mensen omgaan met hun chronische ziekte => tijdens het onderzoek vind je patronen die leiden tot een onderliggende theorie over ‘zelfmanagement in de chronische zorg’, zonder vooraf een hypothese te hebben

Thick description van Geertz (1973)

Gedetailleerde en contextuele beschrijving van culturele verschijnselen. Niet alleen gedrag observeren, maar ook de diepere betekenissen en culturele context begrijpen.

Bv. onderzoek naar Balinese dorpsceremonie, maar je beschrijft niet enkel de handelingen, maar ook de symbolische betekenissen van de rituelen => outsiders kunnen hierdoor ook de betekenis begrijpen

Formal theories

Abstracte, algemene kaders die toepasbaar zijn op veel fenomenen.

Ze richten zich op universele principes en overstijgen specifieke contexten/onderwerpen.

Bv. rationele keuzetheorie stelt dat individuen beslissingen nemen door kosten en baten van opties af te wegen (kan je toepassen op economie, criminaliteit etc.)

Substantive theories

Contextspecifieke theorieën die worden ontwikkeld om een bepaald fenomeen te verklaren binnen een specifieke setting. Vaak praktischer/makkelijker toe te passen op concrete situaties dan formele theorieën/

Bv. theorie over hoe mantelzorgers van dementiepatiënten omgaan met stress => onderzoek richt zich op unieke factoren in die situatie (bv. rol van familiebanden, religieuze overtuigingen…)

Waarom onderdeel ‘doel van het onderzoek’ schrijven

• Helpt om je onderzoek te rechtvaardigen

• Helpt vast te stellen welk type onderzoek je moet uitvoeren

• Helpt om je onderzoeksvraag te focussen/te vernauwen

• Kan dienen als referentiepunt en je helpen om gefocust te blijven op je uiteindelijke doel

Verzin een onderzoeksvraag

Werk inductief => werk vanuit inzichten die naar boven komen door in de praktijk te staan (empirisch onderzoek), maar werk ook deductief door je in te lezen over je onderwerp (theoretisch perspectief)

Liever één goede vraag dan vijf verwarrende vragen, zorg dat je op al je vragen kan antwoorden en bespreek vragen die je niet kan beantwoorden in het hoofdstuk ‘scenario’s voor verder onderzoek’

Methodologie

1. Onderzoekscontext

2. Algemene onderzoeksbenadering

3. Strategieën van data verzamelen

4. Strategieën van data-analyse

5. Kwaliteitsaspecten van het onderzoek

Onderzoekscontext

Wat zijn de plekken waar je onderzoek gaat doen en waarom past dat goed bij je vraagstelling?

Kies je voor één plek (diepgaande case study) of ga je bij verschillende plekken aan de slag (vergelijkend onderzoek) en waarom?

Op tijd een gesprek aanknopen met de gatekeepers (= de mensen die je toegang verschaffen tot deze doelgroep/context)

Algemene onderzoeksbenadering

Kwalitatief? Kwantitatief? Waarom? (zie 5 kenmerken van kwalitatief onderzoek)

Strategieën van data verzamelen

Wat ga je doen? Interviews, focusgroepen, discoursanalyse, biografisch onderzoek…

Wie ga je onderzoeken? Voorzie een anoniem overzicht met leeftijd, geslacht, functie…

Hoe werk je? Informatiebrief met informed consent, reden noteren waarom men niet deelneemt…

• Transparantie over het aantal gecontacteerde personen en aantal toezeggingen

Waar ga je het onderzoek uitvoeren? Bv. publieke ruimte, bij jou thuis…

Wanneer/hoe lang verzamel je data? Start- en einddatum

• In drie weken tijd kan je je data niet verzamelen, lang proces

• Zorg dat je na de einddatum ook terugkoppelt met je deelnemers over de resultaten

Strategieën van data analyse

Belangrijk om de keuze van je methodes te verantwoorden

In deze lessen gaan we dieper in op thematische analyse en discoursanalyse, maar je hebt ook nog kwalitatieve inhoudsanalyse, interpretatieve fenomenologische analyse, narratieve analyse…

• Belangrijk om transcripties te maken van je interview, want alle data kan opgevraagd worden

Kwaliteitsaspecten van het onderzoek

Transparant zijn over de ethiek van het onderzoek

Genoeg rekening houden in methodologie met betrouwbaarheid, consistentie, stabiliteit, volledigheid, geloofwaardigheid

Betrouwbaarheid: kunnen je bevindingen gereproduceerd worden in de tijd door andere onderzoekers? In kwalitatief onderzoek gaat het vooral over de betrouwbaarheid van je eigen data, maar niet over of je hetzelfde resultaat zou hebben bij een andere onderzoeker, want dat kan niet.

• Bv. inter-beoordelaarsbetrouwbaarheid (vier-ogen principe of peer review)

• Bv. triangulatie: een combinatie gebruiken van meerdere technieken om data te verzamelen en analyseren (bv. een enquête door lln. laten invullen én gedrag observeren in je klas)

• Bv. langdurig onderzoekengagement zodat je ondergedompeld bent in de context

• Bv. bewust zijn over je researcher bias en reflecteren (bv. heel goed als je kan zeggen dat je er in het begin anders over dacht dan na het onderzoek)

  • Constant de data die je verzamelt vergelijken met je eigen ideeën

  • Ook bewust zijn van je observer bias: doordat jij onderzoek doet, zullen mensen anders reageren dan mocht je geen onderzoek doen

• Bv. iteratief proces (proces van herhalingen) - koppel telkens terug aan je theorie en pas daarna je manier van data interpreteren aan, doe dit meerdere keren

• Bv. rapportage/thick description: probeer de gelaagdheid van de context in beeld te brengen voor mensen die nog nooit in die context geweest zijn, geef levendige voorbeelden (bv. voorbeeld van de lantaarnpaal)

Ethiek in de FPPW

In onze faculteit heb je een ethische commissie die alle regels opstelt en zorgt voor een algemeen ethisch protocol (als je geen uitzondering moet aanvragen)

Als je een van deze vier zaken in je onderzoek hebt, moet je een uitzondering aanvragen om je onderzoek te mogen starten => specifiek ethisch protocol

1. Harm – risico op klachten (bv. psychologisch onderzoek en je haalt trauma naar boven, zorgen dat je deelnemers weten waar ze terecht kunnen in zo’n situatie)

   1.  (bv. leerkracht die onderzoek doet op zijn leerlingen, machtsverhouding)

2. De omgeving vraagt het (bv. onderzoek in de geestelijke gezondheidszorg)

3. De subsidiegever vraagt het (vooral bij doctoraatsstudenten)

4. Je wil je inzichten publiceren in een tijdschrift dat vraagt om ethische goedkeuring

Waiver

Ethische commissie geeft nooit toestemming als het onderzoek al gestart is, maar dat is moeilijk met kwalitatief onderzoek omdat je inductief werkt, je kan wel een uitzondering maken via een ‘…’ (maar ze doen dit niet zo graag)

Verschillende dimensies van ethiek

1. Procedurele ethiek

2. Geleefde ethiek

   1. Situationeel

   2. Relationeel

   3. Sociaal-politiek

Procedurele ethiek

Ethiek die gemandateerd en gelegitimeerd wordt door institutioneel verankerde commissies (= het idee dat als zij jou toestemming geven, je onderzoek sowieso ethisch zal verlopen)

Professionele en morele codes voor ‘goed gedrag en zeden’ voorschrijven (bv. je moet informed consent vragen, je moet zorgen dat je deelnemers anoniem zijn…)

Bv. procedure aan onze FPPW met de ethische commissie

Kritiek op procedurele ethiek

• Eng van geest

• Zijn erg controlerend - Big Brother gevoel

• Neutraliteit onmogelijk (niet mogelijk vooraf aan te geven of een onderzoek ethisch zal zijn)

• Niet flexibel in relatie tot complexe sociale realiteiten

  • Bv. onderzoek over informed consent => in China is er geen cultuur van ondertekenen van papieren en dat komt dan heel vijandig over (ondertekenen gebeurt enkel bij criminelen)

  • Is een informed consent noodzakelijk? Kan je dan nog onderzoek voeren?

• Niet reflexief: blinde vlekken leren benoemen en verantwoorden

  • Bv. het kan zijn dat je doorheen je onderzoek een nieuw inzicht bekomt, maar dit heeft de ethische commissie dan niet goedgekeurd

  • Eenmaal het onderzoek goedgekeurd is, laat de ethische commissie het los

Geleefde ethiek

Manier waarop mensen hun normen en waarden in het dagelijkse leven toepassen en ervaren

In plaats van abstracte regels gaat het om de context waarin je voelt hoe je je ethisch moet gedragen

Situationeel - geleefde ethiek

De onverwachte, vaak subtiele en verrassende, belangrijke momenten in het onderzoekproces

Bv. bij het onderzoek van Sophie – man heeft geen toegang tot gezondheidszorg en sterft

Die onverwachte zaken kunnen ook heel waardevol zijn voor je onderzoek

Relationeel - geleefde ethiek

Wederzijds respect en responsiviteit (bv. zorgen dat mensen anoniem blijven)

Vermijden van exploitatie (bv. arme mensen die meedoen aan je onderzoek om zo geld te krijgen, gevaarlijk om beloningen uit te delen bij kwetsbare groepen)

Erkenning van asymmetrische machtsrelaties – als onderzoeker kan je geen horizontale relatie hebben met een deelnemer, maar oefen jij altijd een soort macht uit

• Bv. Sophie nam een koffiehuisje mee op haar fiets om de machtsrelatie minder erg te maken, maar dit werkte niet en schrok mensen nog meer af

• Bv. Sophie was zwanger en opeens draaide de machtsrelatie om => ze kon het niet maken om hoogzwanger met mensen te werken, maar dan te zeggen dat ze haar kind niet mochten zien

Sociaal-politiek - geleefde ethiek

Onderzoek kan zich niet distantiëren van historische, sociale, culturele en politieke ontwikkelingen of contexten, alhoewel het dat wel probeert

Als onderzoeker kan je niet neutraal zijn en moet je een positie innemen

Bv. hoe verkiezingen een rol kunnen spelen in je onderzoeksproject

Bv. stad Gent wil een evaluatie van het postmobiel wonen project na twee jaar, maar ziet dit vooral in kwantitatieve data, kijkt niet naar de beleving van de mensen die er gewoond hebben

• Daardoor lijkt het project misschien mislukt, terwijl het wel waarde had voor de mensen

• Respons: denizens maken om de mensen hun verhaal te vertellen