Kafli 11 - Mótþrói og hegðunarvandi

Tvískipting raskana barna

1. Úthverfar raskanir
2. Innhverfar raskanir

Úthverfar raskanir (externalizing disorders)

Einkennin beinast út á við og trufla umhverfið.
1. ADHD
2. Mótþróaþrjóskuröskun
3. Hegðunarröskun

Innhverfar raskanir (internalizing disorders)

Einkennin beinast inn á við og trufla frekar barnið sjálft
1. Kvíðaraskanir
2. Lyndisraskanir
3. Einhverfa

Alvarlegur hegðunarvandi

Ekki aldursamsvarandi, gengur gegn gildum samfélagsins og börn virða ekki réttindi og eignir annarra

Mótþróaþrjóskuröskun (oppositional defiant disorder, ODD)

Einkennist af að barn:
1. Missir stjórn á skapi sínu
2. Rífst við fullorðna
3. Neitar að fylgja fyrirmælum
4. Angrar aðra viljandi
5. Kennir öðrum um eigin mistök
6. Er oft viðkvæmt eða lætur aðra fara í taugarnar á sér
7. Er oft reitt og hefnigjarnt

Einkennaflokkar mótþróaþrjóskuröskunar skv. DSM-IV

1. Reiði og pirringur
2. Mótþrói og ögrandi hegðun
3. Hefnigirni

Tíðni mótþróaþrjóskuröskunar

Um 3,5%.
Algengara meðal stráka en kynjamunur minnkar á unglingsárum.

Upphaf mótþróaþrjóskuröskunar

Í kringum 5-7 ára

Hegðunarröskun (conduct disorder, CD)

Endurtekið mynstur hegðunar þar sem réttur annarra er virtur að vettugi eða mikilvægi aldurssvarandi gildi samfélagsins eru brotin

Greiningarskilmerki hegðunarröskunar

Þarf að sýna 3 einkenni af eftirfarandi, síðustu 12 mánuði:
1. Árásir á fólk og dýr
2. Skemmdir á eignum
3. Þjófnaður og svik
4. Alvarleg brot á reglum

Þarf alltaf að hafa aldur í huga þegar þessi einkenni eru skoðuð

Tíðni hegðunarröskunar

Um 3,5% tíðni, algengara meðal stráka

Childhood onset CD

Barn sýnir a.m.k. 1 einkenni fyrir 10 ára aldur.
Framtíðarhorfur verri, líklegra að alvarlegri vandi með samkennd og tilfinningaúrvinnslu sé til staðar.

Adolescent onset CD

Barn sýnir ekki einkenni fyrr en eftir 10 ára

Tengsl mótþróaþrjóskuröskunar og hegðunarröskunar

25% af börnum með ODD eru síðar greind með CD
-> 35% af þeim börnum sem þróa með sér andfélagslega persónuleikaröskun

Orsakir mótþróaþrjóskuröskunar og hegðunarröskunar

1. Líffræðilegar kenningar
2. Hugrænar kenningar
3. Fjölskylduerfiðleikar
4. Umhverfisaðstæður
5. Þroskakenningar

Líffræðilegar kenningar

Orsakir ODD og CD.
1. Erfðir
- Sérstakega í childhood onset CD
- Tengist dópamíni, serótónín og noradrenalíni

2. Minni virkni í möndlu

3. Minna streituviðbragð
- Lægra kortisól magn

Hugrænar kenningar

Orsakir ODD og CD.
Hostile attribution bias, einstaklingur túlkar alla sem á móti sér og alla vera viljandi að gera á sinn hlut. Einstaklingur er því snöggur að bregðast við og gera til baka.

Fjölskylduerfiðleikar

Orsakir ODD og CD.
- Foreldrar með hegðunarvanda eiga erfitt með að standa sig vel í foreldrahlutverkinu (erfðir)
- Lítil eftirfylgni leiðir til meiri hegðunarvanda
- Coercion theory

Coercion theory

Orsakir fyrir CD: Fjölskylduerfiðleikar.
Patterson.
Vítahringur þar sem barn er beðið um eitthvað, tekur kast, foreldri sleppir beiðni og barn er neikvætt styrkt. Endar með að foreldri hættir yfir höfuð að gera kröfur til barnsins.

Umhverfisaðstæður

Orsakir ODD og CD.
T.d. jafnaldrahópur og hvernig aðrir krakkar í skólanum eru

Þroskakenningar

Orsakir ODD og CD.
Frávik í tilfinningastjórnun.

Tengsl við aðrar raskanir

Mótþróaþrjóskuröskun: 30-40% greinast líka með ADHD
Hegðunarröskun: 35-50% greinast líka með ADHD

Meðferð við mótþróaþrjóskuröskun og hegðunarröskun

1. Lyf
2. Parent management training, PMT
3. Collaborative and Proactive Solutions, CPS
4. Fjölkerfameðferð, MST

Lyf

Meðferð við CD og ODD.
Notuð til að minnka reiðisköst og ýgi.

Collaborative and Proactive Solutions, CPS

Meðferð við CD og ODD.
Unnið með sveigjanleika með börnum til að hjálpa þeim að leysa vandamál. Gengur út frá að það sé undirliggjandi tilfinningastjórnunarvandi sem börn þurfa hjálp með.

Fjölkerfameðferð, MST

Meðferð við CD og ODD.
- Notað við mjög alvarlegum hegðunar- eða vímuefnavanda
- Markvisst unnið með foreldrum og heilt teymi í kringum hvert barn sem fer í að meðhöndla allt mögulegt
- Haldið rosalega vel utan um meðferðaraðila, vakt allan sólarhringinn.