Les 1: fundamenten van kwalitatief onderzoek

Methodologie

Algemene benadering in een onderzoeksproject

Soort plan dat je vooraf maakt en waarbij je nadenkt over waarom je een bepaalde methode gebruikt, waarom je voor een bepaalde context kiest (bv. een klaslokaal)

Methode

Techniek die gebruikt wordt om onderzoek te doen en inzichten te verwerven De stappen die je neemt binnen dat plan (bv. manieren om data te verzamelen)

Vijf kenmerken van kwalitatief onderzoek

1. Naturalistisch

2. Beschrijvende/descriptieve data

3. Kwalitatief onderzoek is een proces

4. Inductief/bottom-up

5. Betekenisverlening staat centraal

Etnografisch onderzoek

Je onderdompelen in de leefwereld van de deelnemers die je onderzoekt (‘met je twee voeten in de modder’)

1. Naturalistisch

Je doet onderzoek op een plek waar een deelnemer veel komt/leeft (bv. een gevangenis) => idee dat menselijk gedrag bepaald wordt door je context

• Historiek van de plaats ook meenemen: hoe komt het dat deze plek zo geworden is?

• Onderdompeling/rondhangen op die plekken

• Bedoeling is om het gedrag van de deelnemers te begrijpen binnen hun eigen referentiekader

  • Context is geen behangpapier (iets wat er gewoonweg is), maar moeten we meenemen in ons onderzoek, want menselijk gedrag wordt bepaald door de context

2. Beschrijvende/descriptieve data

Woorden en beelden (= zachte data) in plaats van cijfers en statistieken (= harde data)

• Bv. foto’s, interviews, tekeningen…

• Belang van creativiteit en verbeeldingskracht om een gelaagde realiteit tot stand te brengen

Niets is vanzelfsprekend en alles kan in vraag gesteld worden/onderzocht worden

3. Kwalitatief onderzoek is een proces

Proces is belangrijker dan de uitkomst/het product

Ambiguïteit koesteren: niet alles is voorspelbaar/staat vast en betekenissen verschuiven soms

• Nagaan hoe betekenissen gaandeweg veranderen

• Nieuwe empirische kennis werkt vaak verrijkend voor je onderzoek

Bv. als je twintig interviews afneemt, dan zal je nog veel leren tijdens je eerste vijf interviews en je vragen een beetje moeten aanpassen => tijd nemen voor je onderzoek!

4. Inductief/bottom-up

Er wordt geen hypothese bevestigd of ontkracht (= iets wat we al weten), maar er wordt eerst een individu/groep onderzocht en daarna wordt er nagedacht over welke theorie we hieraan zouden kunnen koppelen

Het eerste deel van de studie bepaalt welke vragen belangrijk zijn om te stellen (soort detectivewerk)

Er wordt geen hypothese bevestigd of ontkracht (= iets wat we al weten), maar er wordt eerst een individu/groep onderzocht en daarna wordt er nagedacht over welke theorie we hieraan zouden kunnen koppelen Het eerste deel van de studie bepaalt welke vragen belangrijk zijn om te stellen (soort detectivewerk)

4. Inductief/bottom-up

5. Betekenisverlening staat centraal

Hoe geven mensen betekenis aan gebeurtenissen in sociale interactie?

Het perspectief en de betekenis van de deelnemers zijn belangrijk => participatief werken

De perspectieven accuraat in beeld proberen brengen als onderzoeker

Malinowski

Eerste antropoloog die voor een lange tijd in een niet-Westers dorp observeerde Belang van ‘the native’s point of view’

Chicago sociology

Groep sociologen in 1920 – 1930

O.a. Howard Becker, Jane Addams, Herbert Blumer…

• Hadden zelfde methode: single cases observeren

• Hadden zelfde theorie: belang van symbolen (symbolisch interactionisme - Herbert Blumer)

Single cases observeren

• Vooral van groepen waar anders niet naar geluisterd werd/die aan de rand van de samenleving leven (bv. criminelen)

• Heeft dus ook een ideologische/politieke dimensie => deze mensen ook een stem geven

• Maar groepen niet het gevoel geven dat je ze bespot of aan de schandpaal nagelt voor de buitenwereld

Pedagogiek op je knieën

Om de kinderen te begrijpen moet je je onderdompelen in hun leefwereld en je ‘kleiner maken’

Onderzoek: wat betekent de camping in de zomer voor kinderen?

Manier van onderzoek: ‘rondhangen’ (participerende observaties)

• Bv. lantaarnpaal => wij vinden dat evident, maar voor kinderen is het een bron van fantasie en spel

Symbolisch interactionisme - Herbert Blumer

Symbolen komen voort uit sociale interactie

Er zit altijd een interpretatieproces bij menselijke ervaring

Holistisch idee: het geheel is meer dan de som van alle delen samen

Ontstaan van het symbolisch interactionisme

Merkten dat er veel problemen waren in grootstedelijke context, maar het grootste probleem was dat men elkaars leefwereld niet begreep

• Geen gedragswetenschap (wat mensen doen), maar sociale wetenschap (waarom ze iets doen)

• Bv. voorbeeld van Zehbi’s in Brugge: ‘ik vermoed dat ze het voor de lol doen’

• Lost iemand in een instelling steken hun armoedeproblematiek op?

Symbolen komen voort uit sociale interactie

Bv. het woord ‘tafel’ betekent enkel tafel omdat mensen dat zo afgesproken hebben, zonder die interactie zou het gewoon een paar klanken zijn

Creatie van het ‘zelf’: mensen worden ‘zichzelf’ door in interactie te gaan met anderen

Er zit altijd een interpretatieproces bij menselijke ervaring

Gedrag komt voort uit een interactie op een symbool en is niet vooraf bepaald => het symbool is een constituerend element van de samenleving

• Bv. Chinees fluisteren – iedereen zal de zin anders interpreteren

• Bv. als gezin haal je herinneringen op en je broer/zus hebben die herinnering helemaal anders beleefd

• Bv. onderzoek binnen een gezin: hét verhaal van Wendy en Tom of een verhaal van Wendy en een verhaal van Tom?

  • Wendy was opnieuw zwanger in armoedesituatie, maar dat gaf haar hoop <=> partner die er stress van kreeg

Holistisch idee: het geheel is meer dan de som van alle delen samen

Een individu is altijd ingebed in een ruimere context: historiek, politiek, sociaal => altijd samenleving meenemen in je interpretatie

Sensitizing concepts (Herbert Blumer)

Bepaalde symbolen hebben nu een betekenis in onze samenleving, maar we mogen er nooit vanuit gaan dat deze betekenis vaststaat

Bv. swastika was vroeger symbool van geluk, vandaag de dag een symbool van haat

<=> Definitieve concepten: zaken met een duidelijke, vaste definitie (bv het begrip ‘werkloosheid’ is een definitief concept)

• Bv. ASS moeten we bekijken als sensitizing concept, het is niet zo dat wij door dat label meteen weten hoe iemand is (bv. filmpje ware gedachtenvertellers, daar zijn ze communicatief vaardig)

Interpretatief onderzoek stelt vaak dominante symbolen/definitieve concepten in vraag

Howard Becker: ‘whose side are we on?'

Je moet een standpunt innemen als je met sociale problemen bezig bent, je kan niet neutraal blijven

Jane Addams werkte bottom-up

Ging in gesprek met vrouwen in een armere wijk en zocht samen met hen naar een oplossing (van binnen) ipv hen een oplossing op te leggen (top-down – van buiten)

Verschillende werkelijkheidsniveaus (Schuyt)

Als er iets gebeurt in de samenleving, dan kan je dat opsplitsen:

• Het actuele handelen, het concrete gebeuren/’het feit’

  • Bv. Rosa Parks gaat zitten op een plek die niet voor haar bedoeld is

• De subjectieve interpretatie van dit feit door de verschillende actoren (= hun leefwereld/ervaring)

  • Bv. Rosa Parks wilde niet gaan staan in de bus omdat haar voeten pijn deden (= individuele ervaring)

  • <=> Samenleving die dit zag als symbool voor de busboycot (collectieve ervaring)

  • <=> Sociale wetenschappers die dit zagen als een symbool voor openlijk protest

Kwalitatief onderzoek ontwikkelt een perspectief op perspectieven = multi-perspectivisme

Kwalitatief en kwantitatief onderzoek zijn complementair

Ze vullen elkaar aan en zijn dus anders in theoretische onderbouw, terminologie, doelen, soort data, tijdsinvestering…

Je kan twee onderzoeksmethoden combineren (= mixed method), maar meestal leidt dat tot geen hoogstaand onderzoek in beide componenten, het is soms beter om je tot één methode te beperken

Kwalitatieve gegevens kunnen wel gebruikt worden om kwantitatieve gegevens aan te vullen of te herinterpreteren

Zijn kwalitatieve onderzoeksbevindingen te veralgemenen?

Kunnen de bevindingen van een kwalitatieve studie ook geldig zijn buiten deze studie?

Grounded theory is een kwalitatieve onderzoeksmethode die theorieën ontwikkelt die voortkomt uit gegevens die tijdens het onderzoek worden verzameld

Niet baseren op een hypothese vooraf, maar via de verzamelde gegevens tot een theorie komen (= inductief)

Hoe verschilt wat de kwalitatieve onderzoeker en bv. leerkrachten/artiesten doen?

Kwalitatieve onderzoeker verzamelt systematisch data en analyseert deze

• Bv. onderzoeker analyseert klas om te begrijpen hoe groepsdynamieken leerprocessen beïnvloeden

Leerkrachten en artiesten gebruiken praktijkervaring en creativiteit

• Bv. leerkracht observeert klas om zijn lessen aan te passen

Is kwalitatief onderzoek wetenschappelijk?

Ja, als het systematisch, transparant en reflexief gebeurt

Bv. systematisch coderen van interviews (thematische analyse)

Er zijn wel andere criteria voor validiteit/betrouwbaarheid dan bij kwantitatief onderzoek

Wat is de doelstelling van kwalitatief onderzoek?

• Ofwel een grounded theory ontwikkelen

• Ofwel sensitizing concepts onderzoeken

Wat is beter? Kwalitatief of kwantitatief onderzoek?

• Hangt af van de onderzoeksvraag/wat je bestudeert

• Er is geen ‘beste’ methode