2.kafli

hvað er rafsegulgeislun/rafsegulbylgjur

hvað er rafsegulgeislun/rafsegulbylgjur

orka í formi bylgna sem allir hlutir senda frá sér

hvað þýðir það fyrir geislunina að hlutur sé mjög heitur

meiri geislun og orkumeiri bylgjur

hvernig eru rafsegulbylgjur flokkaðar

eftir bylgjulengd

hvernig er flokkun rafsegulbylgna lýst

með rafsegulrófi

geta rafsegulbylgjur ferðast í tómarúmi

já

hvaða bylgjur frá sólu komast inní lofthjúpinn

stuttu bylgjurnar

hvað gleypist að hluta af gróðurhúsalpfttegundum

endurkast frá jörðu (lengri bylgjru)

hvernig tengist bylgjulengd hitastigi

stuttar bylgjur = heitur og orkumikill hlutur

hvað er sólstuðull

styrkur geislunar sem berst frá sólu til jarðar

hvar er sólstuðull mældur

efri mörk lofthjúps

hvaða 3 meginþættir hafa áhrif á daglega inngeislun sólar

lengd dags, aðfallshorn sólar og staðsetning á jörðu

af hverju skiptir aðfallshorn máli í inngeislun

aðfallshorn er mest um hádegi og þá er sólin hæst á lofti = mesta inngeislunin

af hverju skiptir lengd dags máli í inngeislun

hversu legni sólin er á lofti skiptir máli

af hverju eru árstíðir á jörðu

möndulhalli

af hverju veldur möndulhalli árstíðarbreytingum

norðurhvel og suðurvel halla ýmist að eða frá sólinni á hringferð jarðar um sólina

hvernig er inngeislun sólar breytileg eftir breiddargráðum

dreifist meira hjá pólunum en við miðbaug

hvaða áhrif hefði það á jörðina ef möndulhalli væri 0°

mjög heitt við miðbaug alltaf og kalt á pólunum einnig engar árstíðir

hvað eru sólstöður

þegar norðupóll hallar beint frá eða að sólu eru sólstöður

hvernig hallar norðurhvel þegar það eru sumarsólstöður

að sólu

hvaða dag eru vetrar og sumarsólstöður

21. des/júní

hvað eru jafndægur

sólarljós og myrkur jafn lengi, þegar jörðin liggur þannig á sporbaug að aðstæður á jörðu eru eins og möndulhalli sé enginn

hvernig skiptir möndulhalli máli í sambandi við jafndægur

hann skiptir ekki máli því þá eru suður- og norðurpóll hvorugur í einhverri stefnu að sólinni (halla til hliðar við hana)

hvenær er sól í hvirfilpunkti á miðbaug

á jafndægur

hvar eru hvarfbaugar

23,5°N/S

hvað er sérstakt fyrir svæðin milli hvarfbauga

þau geta fengið 90°aðfallshorn sólar

hvenær er 90°aðfallshorn á hvarfbaugum

á sólstöðum

það er 90° aðfallshorn fyrir nyrðri hvarfbaug á X

sumarsólstöðum

af hverju skiptir staðsetning á hnetti máli í sambandi við inngeislun

jörðin er hnattlaga og þess vegna fá staðir mismunandi geislun

hvað er mikið nitur í lofthjúpnum

78%

hvað er mikið súrefni í lofthjúpnum

21%

hvað er mikið af öðrum efnum í lofthjúpnum

1%: argon, CO2 og annað

hvað eru varanleg gös í andrúmsloftinu

nitur, súrefni og argon

breytileg gös (helstu)

koltvíoxíð, metan, CFC, vatnsgufa, óson

kolvtíoxíð (lýstu)

eykst við brennslu jarðefniseldsneytis og binst aftur t.d. í sjónum og plöntur+lífverur nota CO2 til að ljóstillífa

metan (lýstu)

losnar þegar jórturdýr leysa loft og losnar ílkía frá jarðvegi/sífrera

CFC-efni (lýstu)

eyða/sundra ósonlaginu

vatnsgufa-raki (lýstu)

meiri raki í heitu lofti en köldu (við miðbaug), raki eykst við hlýnun jarðar svo raki er gróðurhúsalofttegund

óson (lýstu)

mest í heiðhvolfi, magn breytist hratt og t.d. háð árstíðum, getur þynnst vegna CFC-efna

hvar er 97% af lofti

á neðstu 30km lofthjúps

loftið þynnist því X sem maður fer

ofar

hvernig er lagskipting lofthjúpsins skipulögð

eftir hitastigi

hvað er á fyrstu 10km frá yfirborði

veðrahvolf

mörk milli hvolfa heita eftir hverju

hvolfinu fyrir neðan +”hvörf”

hvernig er loftið í veðrahvolfi

óstöðugt vegna hringhreyfinga í loftinu

hvað veldur hringhreyfingum í veðrahvolfinu

hitastig og eðlismassi loftsins (heitt loft er eðlisþunnt og leitar upp en kalt loft er eðlisþungt og leitar niður)

hvað er á 10-50km

heiðhvolf

hvernig breytist loft á heiðhvolfi eftir hæð

hiti stöðugur neðst og hækkar svo

hvers vegna hækkar hiti í heiðhvolfi

þar er ósonlaigð (20-30km) og það gleypir UV geisla sem hita loftið

hvernig er loftið í heiðvholfinu

stöðugt

hvað er á 50-80km

miðhvolf

hvað er í gangi í miðhvolfi

nánast ekkert; þunnt loft og áhrif ósonlags ná keki þangað

hvað gerist við hita í miðhvolfi

lækkar með hæð (ef það væri loft þar þá væri það óstöðugt)

hvað er á 80-100/1000km

hitahvolf

hvar eru efri mörk hitahvolfs

100-1000km

hvers vegna eru efri mörk hitahvolfs óskýr

efri mörkin eru þar sem þú rekst á síðustu gassameind og það gæti gerst allstaðar á þessu bili

hvernig er hitinn í hitahvolfi

hækkar með hæð, geimgeislar (gamma/röntgen) hita agnirnar á þessu hvolfi

hvað er svifryk

örsmáar agnir í andrúmsloftinu sem eru það litlar og léttar að jafnvel minnstu lofthreyfingar halda þeim á lofti

hver er aðallega uppruni svifryks

eyðimerkur og sjórinn

hvers vegna er svifryk mikilvægt

vatn/raki getur frest sig við svifrykið og þegar þessir dropar koma saman geta þeir myndað ský eða þoku og veldur kælingu

gleypni (sólargeisla)

sameindir/agnir lofttegunda, vökva eða fastra efna soga að sér rafsegulorku og hækka þar með orkuinnihaldið þar

dæmi um gleypni

óson gleypir útfjólubláa geisla, co2 gleypit orku sem hefur endurkastast frá jörðinni (langbylgjugeislun)

hvað gleypist mikið af inngeislun sólar í andrúmsloftinu

16%

dreifing (sólargeisla)

þegar orka lendir á ögnum lofthjúpsins geta þessar agnir dreift geisluninni i allar áttir út frá sér

hvað berst mikið af orkunni aftur út í geim vegna dreifingar

3%

endurkast (sólargeisla)

þegar geislun kastast beint til baka af ögnum lofthjúps og yfirborði jarðar

hvað endurkastast mikið af orkunni

30%

albedo

endurskinshæfni þe mismunandi hæfni yfirborða til þess að endurkasta orku

hvað er nettógeislun

munurinn á inn- og útgeislun

CFC (klórflúorkolefni)

slæm áhrif á ósonlagið