sociologie begrippen

positieveld

positieveld

het geheel van sociale posities waarmee regelmatig wordt samengehandeld

rollenstel

het geheel van rollen dat de focuspersoon in een positieveld te spelen heeft

positieset

verzameling van posities die een individu regelmatig inneemt tijdens een bepaalde levensfase

toegeschreven positie

een positie die een individu zonder eigen inspanningen bekleedt door zeker biologische of biografische kenmerken

verworven positie

een positie die een individu bekleed op grond van individuele inspanningen

rolhandelen

de verwachtingen vanuit een tegenpositie over het handelen van een positiebekleder

rolattributen

de verwachtingen over et uiterlijk en het ‘karakter’ van positiebekleders

verwachtingsverwachtingen

men verwacht als positiebekleder bepaalde verwachtingen van de andere positiebekleders met wie men samenhandelt

• moet-verwachtingen

• plichtverwachtingen

• kan-verwachtingen

moet-verwachtingen

de naleving wordt formeel of juridisch gesanctioneerd

plichtverwachtingen

naleving heeft relatief sterke informele sanctie als sociale mijding, of in het positieve register, een grote sociale waardering

kan-verwachtingen

naleving heeft positieve informele sancties, is een extra maar niet nodig

excuusregelingen

ingeburgerde ‘verklaringen’ die het momentaan niet inlossen van een verwachting op een sociaal aanvaarbare manier verontschuldigen

normatieve verwachting

bij overtreding is er geen leerbereidheid en wordt er vastgehouden aan de verwachtingen

cognitieve verwachting

bereidheid om uit haar overtreding te leren en de verwachting bij te stellen

rolambivalentie

het bestaan van tegenstrijdige normatieve verwachtingen binnen één enkele rol, horend bij één enkele sociale positie

rollenincongruentie

het bestaan van tegenstirjdige verwachtingen die samenhangen met verschillende rollen

rollenconflict

een relatief duurzame, niet gemakkelijk op te lossen situatie van rollenincongruentie

• intern rollenconflict

• extern rollenconflict

intern rollenconflict

bekleder van één positie ziet zich geconfronteerd met onderling tegenstrijdige verwachtingen van de kant van twee of meer positiebekleders binnen één positieveld

extern rollenconflict

tegenstrijdige verwachtingen of rollen die horen bij twee posities in twee positievelden

role taking

opnemen van een geïnstitutionaliseerde rol die hoort bij een positie

role making

het actief definiëren en vormgeven van een rol door een individuele positiebekleder

eigen rolopvatting

de individuele interpretatie door een positiebekleder van verwachtingen vanuit de tegenpositie

alter-rol-opvatting

de individuele interpretatie van de algemen verwachtingen tegenover de ander met wie men samenhandelt

dramaturgisch perspectief

theaterbenadering op het spelen van sociale rollen

façade

geheel van expressieve elementen die de rol belichamen

persoonsverwachtingen

verwachtingen over iemands zelf of individualiteit

primaire groepen

groepen waarbinnen primaire, persoonlijke relatie domineren

secundaire groepen

groepen waarbinnen secundaire, onpersoonlijke relaties overheersen

primaire relaties

sterke sociale bindingen met persoonlijk en affectief karakter

tentatief proces

opvattingen over eigen rol steeds toetsen aan de hand van reacties tegenposities

positiesegment

verhouding tussen focuspositie en één bepaalde tegenpositie

interpretatiegemeenschap

groep van mensen die dezelfde codes in omgang met symbolen hanteren en daarom tot gelijkaardige interpretaties komen

denotatie

de dominante en daarom als letterlijk beschouwde betekenis van een betekenaar binnen een taal- of interpretatieve gemeenschap

connotatie

de figuurlijke of bijbetekenissen van betekenaren

semantische waarde

betekeniswaarde: letterlijke waarde/betekenis

referentiële waarde

waarheidswaarde: is het waar of niet

culturele interpretatie strijd / definitiestrijd

vorm 1: onenigheid over de juiste duiding van een fenomeen bij gebruik van eenzelfde classificatieschema waarvan de twee polen verschillend worden geïnterpreteerd

vorm 2: het toepassen van verschillende classificatieschema’s bij de duiding van een fenomeen

essentialisme

de samenkomst van de semantische en de waarheidswaarde en geeft de reële essentie van een fenomeen weer

naturalisering of biologisering

‘het is door de natuur voorgeschreven dus is het zo’

symbolisch betekeniskader / interpretatiekader

meeromvattend en samenhangend geheel van symbolen of betekenissen

betekenisrealisatie

het actief verwerkelijken van interpretaties, classificatieschema’s of betekeniskaders

symbolisch of cultureel grenswerk

het waarmaken of realiseren van onderscheidingen door het actief markeren, eventueel ook veranderen van de grens tussen twee ‘realiteiten’ die met een classificatieschema samenhangen

framing

keuze van classificatieschema

classificatieschema

geïnstitutionaliseerde tweedeling bv. man en vrouw

performatieve taalhandelingen

uitspraken die doen wat ze zeggen bv. “ik spreek u vrij” door een rechter

tekenwaarde

de bijbetekenissen die goederen bezitten door un uiterlijke vormgeving en publiciteit in media en reclame

warentekens

koopwaren die functioneren als tekens

ruilwaarde

economische waarde

gebruikswaarde

waarvoor het dient

culturele of symbolische macht

het bezitten van interpretatie of definitiemacht: het vermogen om interpretaties of betekenissen, categorieën of classificatieschema’s aan anderen op te leggen

cultureel of symbolisch gezag

iemands interpretatie of definitiemacht in bredere sociale kring voor legitiem of geldig kunnen laten doorgaan

distinctieprofijt

wanneer men zich met tekenwaarde kan onderscheiden van de anderen

enabling

“getekenisgeving”

referent

tekens die verwijzen naar iets in de realiteit

beperkte code

een groot deel van de betekenis is ingebed in de context en soms alleen duidelijk voor degene die eenzelfde contextuele achtergrond hebben

uitgebreide code

de betekenissen zijn in principe toegangkelijk voor iedereen

rolsocialisatie

het aanleren van de verschillende sociale verwachtingen die horen bij uiteenlopende sociale posities

mentalistisch cultuurbegrip

cultuur als een mentaal of ideëel iets, het gaat om gedeelde opvattingen of gedachten

overtuigingen

definities van de werkelijkheid of opvattingen over ‘wat is’

waarden

opvattingen over het wenselijke, over wat moet en nastrevenswaardig is

normen

opvattingen die zeggen hoe het hoort (en wat niet hoort) en die de vorm van concrete gedragsregels en handelingsvoorschriften hebben

cultuurpatroon

een zekere mate van consistentie of samenhang tussen de verschillende componenten

dominante cultuur

cultuurpatroon dat binnen een breder sociaal verband, zoals een nationale of regionale samenleving, toonaangevend is

subcultuur

geheel van collectief gedeelde opvattingen dat deels verschilt van de bredere meerderheidscultuur

tegen- of contracultuur

het domineren van opvattingen die ingaan tegen de dominante cultuur

geïnstitutionaliseerde cultuur

overtuigingen, waarden en normen die een bovenindividueel voorgegeven en dwingend, want gesanctioneerd, karakter bezitten

juridische normen

normen afgekondigd door bepaalde instantie

→ formele sanctionering

zeden - gebruiken

relatief sterk bewaakt & gesanctioneerd - ‘folkways’ + mildere sanctionering

de-instutionaliseren

eerder geïnstitutionaliseerde opvattingen verliezen hun sociaal voorgegeven, dwingende karakter

re-institutionaliseren

opvattingen die eerst gedeïnstitutionaliseerd waren maar vervolgens weer zijn opgekomen

cultuurconflict

een geschil tussen verschillende geïnstitutionaliseerde opvattingen die leven binnen uiteenlopende sociale groepen of verbanden

anomie (Merton)

de-institutionalisering van de normen” = de dominante waarden worden nog wel nagestreefd, maar niet volgens de aanvaarde normen

anomietypologie

= beschrijft hoe individuen reageren op de discrepantie tss maatschappelijke doelen (rijkdom, succes,…) en de legitieme middelen om deze doelen te bereiken

• conformisme

• innovatie

• ritualisme

• terugtrekking

• rebellie

conformiteit

individuen accepteren zowel de maatschappelijke doelen als de legitieme middelen / proberen succes te bereiken via de reguliere wegen, zoals opleiding en werk

innovatie

individuen accepteren de doelen, maar maken gebruik van illegale of onconventionele middelen om deze te bereiken / bv. fraude of diefstal

ritualisme

individuen geven de maatschappelijke doelen op, maar houden zich strikt aan de legitieme middelen / streven geen waarden na

terugtrekking

individuen verwerpen zowel de doelen als de middelen / bv. daklozen

rebellie

individuen verwerpen de bestaande doelen en middelen en proberen deze te vervagen door alternatieve waarden en structuren / bv. revolutionaire bewegingen

deviatie

een vorm van normafwijkend handelen

culturele omnivorisering

een groeiend aantal mensen heeft een brede culturele smaak, voorbij de ooit ingeburgerde tweedeling tussen hoge en lage cultuur

ratialisatie

een proces waarbij op basis van de perceptie van fysieke verschillen raciale groepen worden onderscheiden

hegemoniale cultuur

een cultuur die zo dominant is geworden dat die als vanzelfsprekend doorgaat

acculturatie

het aanleren en zich eigen maken van kenmerken van een andere cultuur dan die waarin men primair gesocialiseerd is

enculturatie

het aanleren van biologische nieuwkomers van de opvattingen die worden gedeeld binnen de ‘eigen samenleving’

conflictsociologie

studie van sociale ongelijkheid of het bestaan van groeperingen die in een duurzame relatie van onder- en bovenschikking staan en daarom uiteenlopende belangen hebben, wat onderlinge conflicten genereert

macht (Weber)

kans om binnen een sociale betrekking de eigen wil door te zetten, ook tegen weerstand in

gezag of autoriteit

geldige of legitieme macht

• legaal gezag

• traditioneel gezag

• charismatisch gezag

legaal gezag

gezag dat berust op formeel vastgelegde regels en procedures

traditioneel gezag

toekennen van legitieme macht aan individu door een onaantastbare geachte traditie

charismatisch gezag

macht toegekend als gevolg van iemand zijn uitstraling, reputatie

kapitaalvolume

de globale hoeveelheid aan economisch en onderwijskapitaal

kapitaalstructuur

het relatieve aandeel van economisch dan wel onderwijskapitaal bij een beroep of in een cluster van vergelijkbare beroepen

habitus

een duurzaam geheel van in primaire socialisatie verworven gewoonten of disposities

distinctieprofijt

het sociaal breed erkende onderscheid in levensstijl tussen zij die boven aan de sociale ladder staan en alle anderen

institutionalisering

het ontstaan van sociale of collectieve manieren van handelen en denken die individuen dwingend zijn voorgegeven en waarvan de naleving daarom via sancties wordt bewaakt

DUS geïnstitutionaliseerd = sociaal verfeitelijkt

functie (Parsons)

het positieve gevolg van een sociaal fenomeen, in brede zin, voor de ordening of het evenwicht binnen een sociaal systeem

functie (Merton)

het positieve gevolg van een soiaal fenomeen voor een ander sociaal fenomeen

functionele vereiste

een noodzakelijkheid voor het functioneren van een sociaal systeem

disfunctie

een negatief gevolg van een sociaal fenomeen voor een ander sociaal verschijnsel of sociaal verband

• manifeste disfunctie: bedoeld gevolg

• latente disfunctie: onbedoeld gevolg

samenhandelen (Blumer)

een lopend proces van het aan elkaar aanpassen of op elkaar afstemmen van de handelingen van de deelnemers