5. FRIEDRICH NIETZSCHE

Biografische inleiding

-        Geboren in Röcken (Saksen)

-        Op filosofisch gebied autodidact

-        Hoogleraar in Basel, moet na 10 jaar al op pensioen wegens gezondheidsredenen

-        Wordt in 1889 krankzinnig in Turijn

-        Sterft 11 jaar later

 

 

Bekendste tekst: fragment uit ‘Die fröhliche Wissenschaft’

 

Bekend werk: ‘Hinterweltler’

 

Bekend werk: ‘Geboorte der Tragedie’ = Nietzsche's eerste grote werk en onderzoekt de oorsprong en betekenis van de Griekse tragedie. Volgens Nietzsche heeft de Griekse tragedie haar kracht gevonden in het verenigen van twee tegenstellingen. ( Het dionysische: staat voor chaos, extase, driften, mateloosheid en het collectieve. Het weerspiegelt de ongetemde levensdrang.) (Het apollinische: symboliseert orde, harmonie, rationaliteit en individualiteit. Het staat voor vorm en structuur.) Hij prijst de oud-Griekse tragedie om haar vermogen om de rauwe realiteit van het bestaan te omarmen en tegelijkertijd een esthetische en spirituele troost te bieden.

Drie periodes - eerste periode

Invloed van Wagner en Schopenhauer Bekend werk: ‘Die Geburt der Tragödie’ = Nietzsche's eerste grote werk en onderzoekt de oorsprong en betekenis van de Griekse tragedie. Volgens Nietzsche heeft de Griekse tragedie haar kracht gevonden in het verenigen van twee tegenstellingen. ( Het dionysische: staat voor chaos, extase, driften, mateloosheid en het collectieve. Het weerspiegelt de ongetemde levensdrang.) (Het apollinische: symboliseert orde, harmonie, rationaliteit en individualiteit. Het staat voor vorm en structuur.) Hij prijst de oud-Griekse tragedie om haar vermogen om de rauwe realiteit van het bestaan te omarmen en tegelijkertijd een esthetische en spirituele troost te bieden. (!!!)   -        De Griekse tragedie ziet hij als een verzoening van deze twee krachten.   Kunst krijgt een centrale rol als bron van metafysische troost (pijn verzachten). Het creëert betekenis in een anders zinloze wereld en komt voort uit geniale persoonlijkheden die in staat zijn om de chaos van het Dionysische om te zetten in betekenisvolle vormen. Hij zag in muziek (vooral in Wagner) een kunstvorm die direct contact maakt met de diepste levenswil.   Kritiek op Socrates en Socrates: >  Ze negeren het dionysische (overwaardering van rationaliteit, miskenning van het irrationele) >  Ze introduceren de dualiteit tussen een ‘ware wereld’ (ideeënwereld) en een ‘schijnwereld’ (zintuigen), wat volgens Nietzsche slechts een illusie is

Drie periodes - tweede periode

Kritiek op metafysica en het christendom Hij omarmt een wetenschappelijke en positivistische benadering, die het leven en de cultuur moet herstellen. Hij ontmaskert verborgen motieven achter metafysica, kunst en religie, die hij als verraad aan het werkelijke leven ziet.   Kritiek op metafysica: Nihilisme: Nietzsche stelt dat God niet bestaat en dat het geloof in absolute waarden een menselijke constructie is. Hij vind dat men moet leven zonder hoop op een hiernamaals of een hogere bestemming. §  Sterk nihililsme = verwerpt oude waarden (zoals slavenmoraal) volledig en schept nieuwe waarden en een eigen moraal vanuit een creatieve kracht. §  Zwak nihilisme = verwerpt oude waarden, maar blijft hangen in passiviteit of leegte zonder nieuwe waarden te creëren   Kritiek op de verlichting en het christendom: Nietzsche ziet het christendom als een vlucht uit de realiteit, gebaseerd op de illusie van een hiernamaals en het idee van een lineaire toekomst waarin alles beter wordt.   Kritiek op de Verlichtig: Hoewel de Verlichting oude religieuze dogma's probeert te vervangen door rationaliteit en vooruitgangsidealen, ziet Nietzsche ook deze idealen als "nieuwe idolen." Ze blijven afhankelijk van het idee van universele waarheden, wat hij afwijst. De mens is geen bijzonder wezen (Copernicus en Darwin hebben dat aangetoond).   >In lijn met Copernicus en Darwin wijst Nietzsche erop dat de mens geen bijzonder wezen is, maar een dier onder de dieren, zonder unieke plaats in de kosmos. >  Hij pleit voor een beaming van het leven, inclusief het lijden, dat hij als onlosmakelijk deel van het bestaan beschouwt. (zie geneanologie v.d. moraal)

Drie periodes - derde periode

Herwaardering van alle waarden Nietzsche radicaliseert zijn ontmaskering van tradities, vooral op het gebied van moraal. Christelijke moraal en conventionele waarden worden ziekten genoemd, waarvan de mens moet genezen.   Hij ontwikkelt een eigen waardenleer: -        Übermensch = scheppend individu dat de dood van God aanvaardt en het leven volledig beaamt. -        De eeuwige wederkeer = het idee dat gebeurtenissen zich cyclisch herhalen, zonder richting of doel. De Übermensch omarmt dit door amor fati (liefde voor het lot).   Hij introduceert het perspectivisme: De waarheid is relatief en afhankelijk van iemands perspectief. Dit perspectief wordt bepaald door aanleg, sociale positie en ontwikkeling. Er is geen objectieve, absolute waarheid. Alle interpretaties van de werkelijkheid zijn subjectief.

De genealogie van de moraal

Nietzsche gebruikt een genealogische methode: hij analyseert de verborgen motieven achter morele concepten. Voor Nietzsche zijn filosofie, moraal en religie vaak manieren om macht te consolideren en angst te bezweren. Filosofen zijn niet geïnteresseerd in ultieme waarheid, ze willen slechts kennis over de macht van die waarheid.

 

Heren- en slavenmoraal

Herenmoraal	= gericht op sterke individuen die moed, kracht en zelfdiscipline bezitten. Deze moraal bevestigt het leven en de egoïstische instincten v/h individu
Slavenmoraal	= ontstaan uit wrok van zwakken tegen sterken. Ze propageert waarden zoals medelijden, gelijkheid, vrede, … die hij decadent vindt.

De slavenmoraal keerde de oorspronkelijke betekenis van "goed" en "slecht" om: wat eerst "sterk" en "machtig" betekende, werd nu "slecht," en wat zwak was, werd verheven tot het "goede."

Dit proces noemt Nietzsche een "omwaardering van alle waarden." (!)

 

Kritiek op christelijke moraal (en Plato)

De christelijke moraal baseert zich volgens Nietzsche op een dualisme, vergelijkbaar met Plato's ideeënwereld: een "hogere" hemel wordt gesteld tegenover het aardse leven. Deze scheiding miskent de werkelijke wereld.

 

Amor fati en de eeuwige wederkeer

Nietzsche roept op tot een herwaardering van waarden en pleit voor de aanvaarding van het leven zoals het is, inclusief het lijden (amor fati). Hij introduceert de gedachte van de eeuwige wederkeer, waarbij het leven en alle gebeurtenissen zich oneindig herhalen. De "tragische mens" – een sterk individu – omarmt deze gedachte volledig.

 

Perspectivisme

= de mens interpreteert de wereld vanuit zijn eigen perspectief (niert objectief)

Werking

De hoofdkenmerken van zijn filosofie:

-        De ontbinding van alle westerse geestelijke tradities

-        Zijn zoektocht naar een nieuwe aanvang