Psychologia ekonomiczna

Pani Krystyna zastanawia się nad wykupieniem ubezpieczenia mieszkania Scharakteryzuj dziesięć czynników (mechanizmów), które mogę wplynąć na podjecie decyzji zakupu

Czynniki wpływające na decyzję o zakupie ubezpieczenia mieszkania

Decyzja o wykupieniu ubezpieczenia mieszkania jest procesem złożonym i uzależnionym od wielu czynników psychologicznych oraz ekonomicznych. Oto dziesięć kluczowych czynników wpływających na podjęcie decyzji o zakupie ubezpieczenia:

1.1. Percepcja ryzyka - Badania wskazują, że osoby bardziej świadome zagrożeń (np. włamania, pożaru) są bardziej skłonne wykupić polisę (Kahneman & Tversky, 1979).

1.2. Heurystyka dostępności - Im bardziej osoba wyobraża sobie skutki zdarzenia losowego (np. zalanie mieszkania), tym większe prawdopodobieństwo zakupu ubezpieczenia (Tversky & Kahneman, 1974).

1.3. Normy społeczne - Jeśli w najbliższym otoczeniu zakup ubezpieczenia jest normą, jednostka jest bardziej skłonna podjąć podobną decyzję (Ajzen, 1991).

1.4. Postrzegana skuteczność ubezpieczenia - Przekonanie, że polisa rzeczywiście zapewni ochronę w przypadku szkody, zwiększa chęć wykupu (Rogers, 1975).

1.5. Efekt status quo - Ludzie mają tendencję do utrzymywania dotychczasowych decyzji; jeśli ubezpieczenie było wykupione wcześniej, prawdopodobnie zostanie przedłużone (Samuelson & Zeckhauser, 1988).

1.6. Koszt ubezpieczenia - Cena polisy oraz subiektywne postrzeganie jej wartości w stosunku do oferowanej ochrony wpływają na decyzję (Thaler, 1980).

1.7. Wzorce kulturowe - W krajach, gdzie ubezpieczenie jest powszechnie stosowane, jednostki częściej je wykupują (Hofstede, 1980).

1.8. Doświadczenia życiowe - Osoby, które doświadczyły szkód mieszkaniowych, częściej decydują się na zakup ubezpieczenia (Weber et al., 2002).

1.9. Rekomendacje eksperckie - Sugestie specjalistów finansowych mogą wpłynąć na decyzję o zakupie polisy (Slovic et al., 2004).

1.10. Efekt „co jeśli” - Rozważanie konsekwencji braku ubezpieczenia często skłania do jego wykupienia (Janis & Mann, 1977).

W oparciu o teorie perspektywy opisz warianty sytuacji, w której dana jednostka ma podjąć decyzje odnośnie zaaplikowania szczepienia.

Teoria perspektywy, opracowana przez Kahnemana i Tversky'ego (1979), wskazuje, że ludzie inaczej postrzegają ryzyko w zależności od tego, czy interpretują sytuację jako zysk czy stratę. W kontekście szczepień można wyróżnić dwa główne warianty decyzji:

2.1. Wariant zysku - Jeśli szczepienie jest postrzegane jako działanie chroniące przed chorobą, ludzie są bardziej skłonni do zaszczepienia się. Działa tutaj mechanizm unikania straty zdrowia.

2.2. Wariant straty - Jeśli szczepienie jest przedstawiane jako ryzyko (np. skutki uboczne), jednostka może unikać szczepienia. Wynika to z tendencji do unikania pewnych strat kosztem potencjalnych korzyści.

2.3. Ramy decyzyjne - Sposób przedstawienia informacji (np. liczba zachorowań w wyniku nieszczepienia vs. liczba powikłań po szczepieniu) wpływa na wybór strategii (Kahneman & Tversky, 1984).

2.4. Rola narracji medialnej - Medialne doniesienia wpływają na postrzeganie ryzyka i mogą skłonić do zmiany decyzji (Slovic, 2000).

Jakie czynniki mogą Panią skłonić do oszczędzania? (Omów co najmniej 7. Pamiętaj o odwołaniu się zarówno do koncepcji teoretycznych, jak i wyników badan).

• Ölander i Seipel (1970): problem decyzyjny, alternatywy i ich konsekwencje, ocena prawdopodobieństwa ich wystąpienia; istotną cechą zachowań jest ich zmienność, należy uwzględnić uwarunkowania zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne (Tolman, 1995).

• Katon (1975): uwypuklenie znaczenia zmiennych psychologicznych w modelach oszczędzania; miarę oszczędzania stanowi dochód jednostki będący w jej dyspozycji; znaczenie chęci do oszczędzania; wskaźnik opinii konsumenckich; sposoby oszczędzania: restowe, kontraktowe, dowolne.Oszczędzanie jest procesem uzależnionym od wielu czynników psychologicznych, społecznych oraz ekonomicznych. Poniżej przedstawiam siedem najważniejszych czynników motywujących do oszczędzania:

3.1. Orientacja na przyszłość - Ludzie o długoterminowej perspektywie częściej oszczędzają (Zimbardo & Boyd, 1999).

3.2. Stabilność finansowa - Poczucie bezpieczeństwa finansowego i potrzeba zabezpieczenia przyszłości wpływają na decyzję o oszczędzaniu (Shefrin & Thaler, 1988).

3.3. Motywacja wewnętrzna - Satysfakcja wynikająca z posiadania oszczędności motywuje do ich gromadzenia (Deci & Ryan, 1985).

3.4. Normy społeczne - Otoczenie, w którym oszczędzanie jest cenione, sprzyja podejmowaniu takich działań (Ajzen, 1991).

3.5. Cele życiowe - Konkretne plany i marzenia (np. zakup mieszkania) motywują do odkładania środków (Locke & Latham, 1990).

3.6. Efekt kontrolowania wydatków - Osoby, które aktywnie śledzą swoje wydatki, częściej odkładają pieniądze (Thaler, 1999).

3.7. Społeczne porównania - Chęć dorównania osobom, które regularnie oszczędzają, również wpływa na decyzje finansowe (Festinger, 1954).

Czym jest dla człowieka pieniądz i czy stosunek jednostki do pieniądza wiaże się wyłącznie z funkcja ekonomiczna

Pieniądz pełni wiele funkcji wykraczających poza ekonomiczne aspekty. Dla człowieka pieniądz może być symbolem statusu, autonomii, bezpieczeństwa oraz środkiem do realizacji celów życiowych (Furnham & Argyle, 1998). Postrzeganie pieniędzy różni się w zależności od wartości kulturowych, doświadczeń oraz indywidualnych potrzeb (Zelizer, 1994). W kontekście psychologicznym pieniądz wpływa na poczucie kontroli oraz samoocenę, a także na relacje społeczne (Vohs et al., 2006).

Czy jesteśmy gotowi dzielić się z innymi pieniędzmi i co na taka gotowość wpływa? (Pamiętaj o odwołaniu się zarówno do koncepcji teoretycznych, jak i wyników badan).

Gotowość do dzielenia się pieniędzmi z innymi jest złożonym procesem zależnym od wielu czynników psychologicznych i społecznych. Oto najważniejsze aspekty wpływające na gotowość do pomocy finansowej:

5.1. Altruizm i empatia - Ludzie bardziej empatyczni są skłonni do dzielenia się zasobami (Batson et al., 1991).

5.2. Normy społeczne - W kulturach promujących pomoc społeczną ludzie częściej angażują się w działania filantropijne (Hofstede, 1980).

5.3. Teoria sprawiedliwości - Poczucie nierówności społecznej może motywować do wsparcia innych w ramach rekompensaty (Adams, 1965).

5.4. Kwestie moralne - Przekonania etyczne i moralne często determinują gotowość do wsparcia finansowego (Haidt, 2001).

5.5. Zasada wzajemności - Ludzie są bardziej skłonni pomagać, jeśli sami wcześniej otrzymali pomoc (Cialdini, 1993).

5.6. Efekt obserwatora - W obecności innych ludzie są bardziej skłonni do działań altruistycznych (Darley & Latane, 1968).

5.7. Status społeczno-ekonomiczny - Osoby o wyższym statusie częściej wspierają finansowo organizacje charytatywne (Piff et al., 2010).

Jakie błędy popełniaja inwestorzy w prognozowaniu zmian rynku na rynku i w podejmowaniu decyzji finansowych?

Inwestorzy podczas prognozowania zmian na rynku oraz podejmowania decyzji finansowych popełniają szereg błędów poznawczych. Oto najważniejsze z nich:

6.1. Błąd potwierdzenia - Skłonność do poszukiwania informacji zgodnych z już przyjętą hipotezą (Nickerson, 1998).

6.2. Efekt zakotwiczenia - Skupianie się na pierwszej uzyskanej informacji i ignorowanie późniejszych danych (Tversky & Kahneman, 1974).

6.3. Nadmierna pewność siebie - Przekonanie, że posiadana wiedza jest wystarczająca do podjęcia trafnej decyzji (Barber & Odean, 2001).

6.4. Efekt grupowego myślenia - Podejmowanie decyzji zgodnych z grupą bez krytycznego myślenia (Janis, 1972).

6.5. Błąd dostępności - Opieranie się na najbardziej dostępnych wspomnieniach, np. ostatnich sukcesach (Tversky & Kahneman, 1973).

6.6. Iluzja kontroli - Przekonanie, że można wpływać na losowe wydarzenia (Langer, 1975).

6.7. Strach przed stratą - Inwestorzy unikają realizacji strat, licząc na odwrócenie sytuacji (Kahneman & Tversky, 1979).

Na czym polega niespójność zachowań finansowych z klasyczna teoria ekonomiczna i w jaki sposób obniża ona jakość tych zachowań?

Klasyczna teoria ekonomiczna zakłada racjonalność jednostek i maksymalizację korzyści. Jednak badania nad zachowaniami finansowymi wskazują na liczne niespójności:

7.1. Efekt utopionych kosztów - Ludzie kontynuują inwestycję mimo strat, aby uniknąć przyznania się do porażki (Arkes & Blumer, 1985).

7.2. Awersja do strat - Straty są postrzegane jako bardziej dotkliwe niż porównywalne zyski, co prowadzi do nieoptymalnych decyzji (Kahneman & Tversky, 1979).

7.3. Nadmierne reagowanie - Inwestorzy gwałtownie reagują na krótkoterminowe zmiany rynkowe, ignorując długoterminowe trendy (De Bondt & Thaler, 1985).

7.4. Błąd pewności retrospektywnej - Po fakcie ludzie przeceniają swoją zdolność przewidywania zdarzeń (Fischhoff, 1975).

7.5. Niechęć do dywersyfikacji - Inwestorzy preferują inwestowanie w znane aktywa, co zmniejsza bezpieczeństwo portfela (Benartzi & Thaler, 2001).

7.6. Preferencja płynności - Nawet przy niskich stopach procentowych ludzie trzymają gotówkę, aby mieć natychmiastowy dostęp do środków (Keynes, 1936).

7.7. Błąd reprezentatywności - Ocenianie prawdopodobieństw na podstawie podobieństwa do znanych przypadków (Tversky & Kahneman, 1974).

Adam Smith

·      Ojciec klasycznej teorii ekonomii

·      Wprowadzenie czynnika ludzkieg w ekonomii

·      Kluczowy jest własny interes jednostki

·      Pierwszy system ekonomiczny

·      Związany z psychologią

·      Kwestie moralności - książka

·      Ściśle związany z ekonomią polityczną

·      Najpierw skupiamy się na własnym interesie

·      Własny interes NIE musi szkodzić innym

·      Ludzie powinni działać zgodnie z intencjami I podążać za interesem

Główne doktryny psychologii ekonomii

Własny interes który jest traktowany jako motywacja ludzkiego działania oraz koncepcja hedonizmu stały się głównymi doktrynami psychologicznymi ekonomii

Robbins

umniejszał znaczenie psychologii w naukach ekonomicznych ale była prowadzona dyskusja, rozważania w tym obszarze – celowość

Veblen

·      wskazywał na ważność wpływu społecznego na konsumpcje dóbr, rozróżnienie na konsumpcje ostentacyjną (na pokaz) I kompensacyjną (rekompensowanie braków)

Tarde

podkreślenie znaczenia interakcji, podkreślenie interakcji społecznech, poza interesem własnym ważne są też interakcje społeczne

Robbins - definicja ekonomii

·      Jest nauką która zajmuje się badaniem ludzkiego zachowania rozumianego jako stosunek między określonymi celami I ograniczonymi środkami, które mają alternatywne zastosowania

·      Odrzucenie hedonizmu

·      Odrzucenie psychologii

Historia

·      Karl -Erik Warneyard (1972)- Pierwszy kurs psychologii ekonomicznej – Europejskie uniwersytety

·      1881 – Phisolophical jurnal

·      Gorge Katon (1975) – Twórca psychologii ekonomicznej

Psychologia ekonomiczna

·      W jaki sposób jednostki wpływają na gospodarkę I jak gospodarka wpływa na człoweka – Lea, Tarpy, Webley

·      Gałęź psychologii stosowaniej

·      Interdyscyplinarny kierunek badań naukowych

Ekonomia behawioralna

·      Zajmuje się analizą zachowan człowieka w sprawach ekonomicznych

·      Analiza mechanizmów społeczno-psychologicznych

·      Kluczowym celem jest zrozumienie jak działamy aby móc podejmować lepsze decyzje

·      Skupienie na procesach decyzyjnych I kwestiach racjonalności

Finanse behawioralne

·      Część ekonomi behawioralnej

·      Założenia o efektywności rynku

·      Założenia o racjonalności decyzji

·      Dyskryptywne modele decyzji zachowań inwestycyjnych członkowie finansowych badań wpływających na zachowania inwestorów

Błędy popełniane w przewidywaniach finansowych

◦            Nadmierna pewnośc siebie

◦            Nierealisyczny optymizm

◦            Efekt kotwiczenia

◦            Myślenie konfirmacyjne

◦            Ignorowanie regresji do średniej

Nadmierna pewność siebie

·      Następuje gdy pewnośc prognoz bądź ocen przewyższa trafność

·      Prognozowanie zmian kursów na giełdzie (przekonanie że bdzie rosnąć

·      Poczucie kompetencji

Nierealistyczny optymizm

·      Przejawy: wygórowane oczekiwania I prognozy w zakresie stopy zwrotu z własnego portfela inwestycyjnego

·      Formułowanie prognozy zostają zniekształcone przez nadmiernie pozytywne oczekiwania

·      Oczekiwanie że więcej zarobie niż jest to możliwe w rzeczywistości

·      Subiektywne poczucie na ile moje przekonanie jest słuszne

· Zjawisko, w którym inwestorzy są przekonani, że ich przyszłe inwestycje będą bardziej zyskowne niż jest to realistyczne.

Efekt kotwiczenia

·      Zachodzi wówczas gdy jednostka odnosi określoną wartość luczbową do niewiadomej wielkości I następnie ma oszacować tą wielkość

·      Wartośc kotwicyu wiąże się z przewidywaną wartością

·      Prognozy finansowe w dużym stopniu są zakotwiczone w przeszłych wartościach

· Efekt kotwiczenia polega na tym, że ludzie składają swoje oceny na podstawie początkowych informacji (kotwic) i często zbyt mocno na nich polegają, co prowadzi do zniekształconych prognoz. · W kontekście finansowym, prognozy są często związane z historycznymi danymi, przy czym wcześniejsze wartości mają duży wpływ na podejmowane decyzje.

Myślenie konfirmacyjne

·      Złudzenie kontroli

·      Doszukiwanie się możliwości wpływu w warunkach losowych

Wpływ złudzenia kontroli na prognozowanie zmian na giełdzie

Ignorowanie regresji do średniej

Wiara w kontynuacje określonego trendu

Zapominanie o cykliczności

Efekt Home - Bias

·      Preferowanie tego co znane

·      Chętniej lokują środki w znane kapitały

Heurystyka rozpoznawania

·      Prognozowanie związane z zyskami

·      Wiara że rozpoznawane spółki przyniosą większe zyski

Percepcja ryzyka finansowego

·      Poczucie lęku pozytywne koreluje z niepewnością zysku, natychmiastowością strat, niewiedzą, barakiem obycia z instrumentami finansowymi

Ekonomia eksperymentalna

·      Twórca Veron Smith

· Warunki eksperymentalne mają prowadzić do maksymalnej kontroli nad sytuacja

·      Uproszeczenie, symulacja rzeczywistego rynku

·      Maksymalna kontrola nad sytuacją

Neuroekonomia

·      Interdyscyplinarna dziedzina wiedzy

·      W jej ramach są rozpatrywane neurofizjologiczne mechanizmy wyborów ekonomicznych dokonywanych przez jednostki

·      Metody neuroobrazowania

Zachowania ekonomiczne - założenia

·      Założenie o racjonalności

·      Maksymalizacja oczekiwanej korzyści

·      Ludzie w sposób racjonalny kalkulują prawdopodobieństwo

·      Ludzi kieruja się egistycznymi motywami

·      Wszystkie źródła dochodu są równe

·      Ludzie ujawniają stałe preferencje kiedy dokonują wyboru miedzy opcjami o odroczonych skutkach

Racjonalność

·      Zachowania racjonalne to takie które zbliża jednostkę do osiągnięcia celu – podejście filozoficzne

·      Jest związana z zgodnością zachowań z preferencjami – Robbins

Optymalizacja podlegająca ograniczeniom

Możemy pomijać niektóre informacje, decydent nie musio mieć dostępu do wszystkich info

Racjonalność ograniczona

Dokonywanie idealnych wyborów poprzedzone analizą wszystkich opcji

Teoria ekonomiczna wymaga od racjonalnego decydenta

·      Zgodnosci jego preferencji z aksjomatami.

·       Aksjomatyczna teoria ulytecznosci wg.Neuman, Morgenster
(1994)

◦             Aksjomat spójności

◦             Aksjomat przechodniości

◦             Aksjomat wyniku zupełnie pewnego

◦             Aksjomat podstawialności

·       Dokonywania wyborów zgodnie z reguła maksymalizowania użyteczności.

Oczekiwania ekonomiczne - Tyszka

·       Oczekiwania warunkowe – dotyczą zdarzeń poza kontrolą

·       Oczekiwanie ointencjonalne – dotyczą zdarzeń poza kontrolą

·       Oczekiwania konsumenckie

Oczekiwania konsumenckie

• Zwrócił  uwage na istotny wzrost autonomii konsumenta w XX w.

• Dyspozycyjny dochód osobisty 

• Dochód - podatki

• Fundusz swobodnej decyzji

• Dyspozycyjny dochód osobisty - wydatki stale i konieczne

Wnioskowanie indukcyjne

Wnioskowanie dedukcyjne oparte na założeniach Beckera. Zachowanie maksymalizacji użyteczności. Stałe preferencje, równowaga rynkowa

Ignorowanie zmiennych systemowych, kontekstowych, strukturalnych

Spełnianie postulatu racjonalności podczas przekładania koncepcji psychologicznych na język ekonomi

Podatek

·      Świadczenie pieniężne na rzecz państwa lub innej osoby publicznej o charakterze przymusowym, powszechnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym

Pobierany na podstawie przepisów prawnych, określających

Kryteria kategoryzacji podatków

·      Przedmiotowe

·      Podmiotowe

·      Ciężaru podatków

·      Bezpośrednie

·      Pośrednie

Podatki ogólne

Dochód ogólny

Podatki celowe

Przeznaczone do realizacji określonych celów

Typy podatków

·      Podatki dochodowe (PIT, CIT)

·      Konsumpcyjne (akcyza, VAT)

·      Podatki majątkowe (podatki spadkowe, podatki od posiadanego majątku).

Funkcje podatków

·      Fiskalna – podatki przynoszą dochód państwu a potem finansowane są określone inwestycje

·      Pozafiskalna – Urzeczywistnianie

◦            Ekonomiczna – cele ekonomiczne, wspieranie działalności gospodarcze

◦            Społeczna – zmiana podziału dochodu

Wiedza o podatkach

·      Wiedza obywateli o podatkach jest znikoma

·      Badani zaniżali kwoty, które według nich są odprowadzone przez podatników

·      Badania w innych krajach – analogiczne zależności

·      Wraz z wzrostem skomplikowania systemu podatkowego spada jego percepcja sprawiedliwości

Zdobycie wiedzy z zakresów podatków pływa na

·      Postawy wobec podatków

·      Negatywne nastawienie wobec oszustw podatkowych

·      Badania wykazały, że przekazywanie darowizn na cele charytatywne zwiększa tendencję do zaniżania dochodów

Skojarzenia dotyczące podatków

Odnotowuje się negatywność skojarzeń dotyczących systemu podatkowego zwłaszcza wśród przedsiębiorców

Postawy wobec podatków

·      Poznawczy – przekonania

·      Emocjonalny – postawa negatywna lub pozytywna

·      Behawioralny – postawa wpływa na skłonność

·      Dochód różnicuje postawy wobec podatków

·      Wyższe podatki wiążą się negatywną postawą wobec unikania płacenia podatków

·      Pozytywne postawy wobec osób odprowadzających podatki

·      1/5 badanych uznała, że ukrywanie dochodów przed opodatkowaniem jest właściwe

Zasada sprawiedliwości poziomej

Równość ludzie są równi, więc mają płacić po równo

Zasada sprawiedliwości pionowej

Rozłożenie dochodów

Unikanie

Legalne dążenia do zapłacenia jak najmniejszego podatku

Uchylenia

Wykroczenie karne

Krzywa Laffera

Dotyczy związku pomiędzy skłonnością do płacenia podatków a wysokością podatków

Model stromego zbocza - Kichler

·      Wymiar zaufania – niska wartość – skłonność do płacenia rośnie wraz z siłą mocy administracyjnej

·      Wymiar siły – niska – skłonność do płacenia można zwiększyć przez polepszanie relacji pomiędzy podatkodawcami a instytucją

Państwo posiada silny i skuteczny system egzekwowania prawa podatkowego

Obywatele w wysokim stopniu ufają władzy

Procesy przeddecyzyjne

Generowanie problemu, wyszukiwanie i analizowanie informacji, wyszukiwanie wariantów decyzyjnych

Wybór

Ocena sytuacji i kontekstu, analiza wariantów decyzyjnych, dobór reguły decyzyjnej, dokonanie wyboru.

Proces postdecyzyjny

Analiza osobistych i społecznych skutków wyboru, redukowanie dysonansu i żalu podecyzyjnego.

Wewnętrzne źródła informacji

Zjawisko fałszywej pamięci

Znaczenie źródeł informacji

1. Sprzedawca, gazeta, znajomi, raporty konsumenckie

2. Kosztowne zakupy pozytywnie wiążą się z liczbą odwiedzonych sklepów przez konsumentów

3. Konieczność uzasadniania decyzji wiąże się z większym zaangażowaniem w proces decyzyjny

4. Zarówno badania jak i potoczne info potwierdziły, że rzadziej gromadzimy informacje kosztowne i trudniejsze do zdobycia

Świadomość kluczowych błędów związanych z wyborem perspektywy

Krótkowzroczność

Kierowanie się ogólnym wrażeniem

Efekt niechęci do zmiany

Niepotrzebne zawężanie perspektyw

Akceptowanie perspektywy narzuconej z zewnątrz

Reguły oparte na kalkulacji

• Maksymalizacja korzyści, minimalizacja kosztów, wybór wariantu z najwyższą średnią ważoną.

Czynniki determinujące wybór reguły decyzyjnej:

Presja czasu, zakres informacji, cechy sytuacji i czynniki kulturowe (Weber, Ames i Blais, 2004), motywacje decydenta, konieczność przedstawienia powodów wyboru (Tetlock1992).

Procesy decyzyjne

• Niepewność podecyzyjna.

• Wybrane zniekształcenia procesu: myślenie na skróty (heurystyki), teoria perspektywy (Kahneman&Tversky).

Heurystyki (Kahneman&Tversky, 2011):

• Heurystyka kotwiczenia

• Heurystyka reprezentatywności

• Heurystyka dostępności

Pozostałe psychologiczne przyczyny wypaczeń racjonalnego podejmowania decyzji

• Mieszanie rozwiązań z problemami, brak jasno sformułowanych celów, niespójność zamiarów, przywiązywanie się do początkowych sądów, wcześniejsze wybory ograniczają obecne, konformizm, dychotomiczność rozwiązań, eskalacja zaangażowania.

Hipoteza ryzyka jako emocji:

Wybory dokonywane na podstawie doznań lub przewidywanych stanów emocjonalnych.

Efekt pasywnej inercji

Mogą wpływać negatywnie lub korzystnie, np. decydent doświadczający strachu może nie ponieść zbyt wysokiego ryzyka finansowego.

Hipoteza podtrzymania afektu

Jednostka będzie w dobrym nastroju unikać działań, które mogłyby ten nastrój zakłócić

Zadłużanie się

• Problemy z odroczeniem gratyfikacji.

• Społeczna akceptacja długu.

• Socjalizacja ekonomiczna.

• Porównania społeczne (porównywanie się z grupami bogatszymi może prowadzić do zadłużania się).

• Style zarządzania pieniędzmi.

• Zachowania konsumenckie (nawyki zakupowe).

• Horyzont czasowy (nierealistyczne horyzonty mogą wpływać na proces spłacania).

• Postawy wobec zadłużania się.

• Fatalizm (zewnętrzne umiejscowienie kontroli sprzyja zadłużaniu się).

Decyzje o odroczonych skutkach

Podczas dokonywania wyborów między skutkami charakteryzującymi się odmienną długością odroczenia następuje odwrócenie preferencji między szybszym zdobyciem mniejszej nagrody a późniejszym zdobyciem większej nagrody.

Definicje oszczędzania

• Oszczędzanie gospodarstw domowych to ta część dochodu, która nie zostaje wydana na konsumpcję (Samuelson i Nordhaus, 1996, 2008).

• Oszczędzanie stanowi nadwyżkę dochodu nad konsumpcją bieżącą, która jest odkładana na przyszłość, kiedy podstawowe potrzeby zostają zaspokojone (Warneryd, 1999).

• Oznacza negatywny akt związany z powstrzymaniem się od całkowitej konsumpcji swoich dochodów (Keynes, 1930).

• Stanowi racjonalną analizę oraz aktywny proces.

Hipoteza Dochodu Absolutnego (Keynes, 1936)

Wraz ze wzrostem dochodów wzrasta poziom oszczędzania, ale muszą być zaspokojone podstawowe potrzeby jednostki.

Teoria względnego dochodu (Duesenberry, 1949):

Ujemna korelacja między dochodem grupy odniesienia a poziomem oszczędności osób badanych (Kaptey, 2000).

Teoria/hipoteza cyklu życia (Midigliani i Brumberg, 1954

Człowiek dąży do utrzymania dochodu na stałym poziomie; w wieku młodszym i starszym odnotowujemy ujemne oszczędzanie.

Teoria stałego dochodu (Frideman 1947, 1957)

• Każda jednostka zna swój podstawowy poziom dochodu; każdy człowiek ma ustalony poziom konsumpcji, uwzględniane są także dochody i wydatki przejściowe; oszczędzanie = dochód stały + dochód przejściowy - wydatki konsumpcyjne.

Czynniki wpływające na oszczędzanie

• Ölander i Seipel (1970): problem decyzyjny, alternatywy i ich konsekwencje, ocena prawdopodobieństwa ich wystąpienia; istotną cechą zachowań jest ich zmienność, należy uwzględnić uwarunkowania zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne (Tolman, 1995).

• Katon (1975): uwypuklenie znaczenia zmiennych psychologicznych w modelach oszczędzania; miarę oszczędzania stanowi dochód jednostki będący w jej dyspozycji; znaczenie chęci do oszczędzania; wskaźnik opinii konsumenckich; sposoby oszczędzania: restowe, kontraktowe, dowolne.

Motywy oszczędzania wg. Keynes'a (1936):

1.                          Motyw zapobiegliwości

2.                          Motyw przezorności

3.                          Motyw wykorzystania stopy procentowej

4.                          Motyw powiększania dobrobytu

5.                          Motyw niezależności

6.                          Motyw przedsiębiorczości

7.                          Motyw spadku

8.                          Motyw skąpstwa

9.                          Motyw zaliczkowy (Browning i Lusardi, 1996)

Samokontrola a oszczędzanie

• Wyczerpywanie się zasobów samokontroli prowadzi do impulsywnych zachowań.

• Niechęć do odraczania gratyfikacji wśród zwłaszcza wśród dzieci młodszych (Mischel i Metzner, 1962; Mischel i in., 1989).

• Rola banków w procesie oszczędzania (Otto i Webley, 2001; Webley i in., 1993; Webbley, 2