futurisme, dadaisme, surrealisme

Marinetti

• eerste manifest van het futurisme: 20 februari 1909 in le figaro

futurisme

• dynamische beweging

• variété (1913)

• futuristisch theatermanifest (1919)

• Serate

• Sintesi

• Russisch kubo-futurisme

• oorlogsagressie, hoogmoed, vrouwenhaat

intonarumori

• 'l’art dei rumori (Luigi Russolo)

  = de kunst van het geluid, rumeur, lawaai

• straatgeluiden nadoen met de intonarumori: geluidsinstrument

  → industriele geluiden, geronk, gesis, geknars,….

variété (1913)

• entertainment voor het grote publiek: interactief en ongedwongen → amusante voordracht

  ~ soort circus

• herwaarderen van het alledaagse en het fragmentarische

• bont gezelschap: zangers, dansers, acrobaten,….

• sketches: bv pratende hond

• Loie Fuller: hier haar carriere begonnen

• geen logica

• plagiaat maakt niet uit

• futuristische hilariteit

• andere vorm van theater, geen repertoire: Physico-folie

Physico-folie

• dwaasheid der actie, vlugheid, instinct en intuïtie

• niet serieuze

• absurde humor

• fysieke theater, fysieke acteur prestaties: spanning en snelheid (verbluffende records)

futuristisch theatermanifest (1919)

• shockeffecten en gekte

• misbruik van de klassieken: plagiaat, parodiëren, door elkaar halen, geen respect

  → futuristische vernietiging van “onsterfelijke mensenwerk”

• hilariteit

• antikunst: tegen de verheven kunst

• oorlogstaal: ze hebben ook een adoratie voor bv het machine geweer

Serate

• happenings: demonstraties van de manifesten

  → luidruchtig klankpoëzie (parole en liberta), manifesten, muziek,….: luidruchtige herrieschoppers, provoceren en confronteren (<> eenzame romanticus)

  → voordrachtavonden

• café concerts: op podium springen en voorlezen

• shockeren: niet overzichtelijk, geen catharsis

• transdisciplinair (meerdere kunsten)

Mechanische en futuristische baletten

• shock van de serate en sintesi neemt af

• alternatieve theaters

• Giacomo Balla:

  • La machina Tipografica (1914)

  • acteurs: beweging van machine onderdelen

    vb: molenwieken, ritmisch en machinaal

  • onomatopieën/klanknabootsingen van machines

  • eenvoudige pakken

  • verheerlijking van de machine

  • Feu d’artifice (1917)

  • alles door het licht, geen acteurs → lichtbundels, belichtingsspel, snelwisselend

  • beweging van stukken, abstract

  • ode aan lawaai en snelheid

Sintesi

• Kort maar krachtig

• shock idpv catharsis

Oorlogsagressie, hoogmoed en vrouwenhaat

• verheerlijking van de machines, ook de oorlogsmachines

• agressief, strijdlustig, kracht, geweld

• macho gedrag

• wegwerken van de natuur → heer en meester van de natuur

• openlijk steunen van de oorlog: vb “sintesi futurista della guerra”

• anti-feministisch: de vrouw hoort niet bij het bovenmenselijke, sluit vrouwen uit

dadaisme

• bevreemdend, onmenselijk

• antikunst: geen schoonheid (ook geen schoonheid in de tijd waarin ze leven), geen coherentie → iconoclastische antikunst want “hoge kunst”: oorlogsgruwelen

• onzin; “infantiele kinderen” (dada) → geen diepere betekenis: oorlog heeft hen monddood gemaakt

  → dadaistische dwaas: buiten de kunst, onzin, antiburgerlijke kunst, tegen het gezonde verstand

• tegen de agressieve technische cultuur: waanzin van oorlogen, nationalise, onrust

cabaret voltaire

• 1916

• dadaisme

• in zürich: neutraal (zwitserland)

• kunstenaars op de vlucht vinden elkaar hier

• happenings en performances

• vb: Hugo Ball: Karawane 1916

dadaisme in parijs

• na Zürich

• Breton, Duchamp, Tzara, Picabia

• Dadaphone: tijdschrift

  → nonsense in beelden

  → Tzara

  → institutionalisering door manifest

• vb: Breton: schietschijf op dada-festival in 1920

klankgedichten

• vb: Ursonate van Schwitters (dadaisme)

• woordspelingen

• vrije associaties en spontane kunst, als een soort “voodenraper op staat”

• betekenisloos, maar niet volledig → ernst van de voordrager (explosief, militair ritme) → de door oorlog geteisterde stad

• onderliggende, rigide compositie en innerlijke logica

collage

• grillige samenraapsels/combinaties → toevallige ontmoetingen en absurde toestanden <> hoge kunst, schoonheidsideaal

• wat weggeworpen is door de maatschappij

  → afval en lagere kunstvormen

mërzbuhne

• totale merztheater → alternatief gesammtkunstwerk

  → merzgesammtkunstwerk

• “voddenraper”: kunst = complete collectie van alle materialen, tegendraadse verzamelaar van de moderniteit

• gelijkheid van alle materialen

• decor: op straat gevonden materiaal

• alle elementen zijn onlosmakend verbonden

• ruimte voor het nutteloze: improvisatie, materialiteit, lagere kunstvormen

  → schlagers en liederen: banale titels

rubbere meisjes en elektrische feeën

• schlagers en liederen: Käte Steinitz en Schwitters: gummigirls und miss elektrizität → fest du technik

  • kritiek op het blind geloof in de vooruitgangsidealen

  • gummigirls: plastiekerige vrouwen door de vooruitgang

  • Schwitters: niet blij

    • blij: goede en unieke samenwerking

    • obsessie over de industiele standaardisatie → formaat, persoon, kwaliteit

    • vrouwen zijn schaars gekleed → allegorische figuur van de technologische vooruitgang

      (zie: la fée électricité van raoul dufy)

      → schaarsgekleedde engelachtige vrouw, in volle vaart vooruit

      → uitvindingen van de mannen, de vrouw is schaars gekleed en een allegorische figuur

• der suzammenstoss (de botsing)

  • groteske science fiction opera

  • schlagers

  • einde van de wereld door botsing met groene globus

  • laatste momenten voor het einde → blinde geloof in de vooruitgang als redding → naief in het aanschijn van het einde van de wereld

  • autoriteit, mode,… → zinlose van ideologieën in de ondergang

  • nog steeds actueel

  • cynische grijnslach tegenover de technische vooruitgang, grenzen van de vooruitgang

    → kritiek op de hoogmoed van de technologie:

    • kapitalisme en vooruitgang verziekte maatschappij

    • kritiek op de institutionalisering en gereglementeerde orde

surrealisme (principiele definitie)

• André Masson, André Breton, Dali, Luis Buñuel

• waanzin, onlogische nonsense van de kunst → waarheid, hogere werkelijkheid

• werkt verder op het dadaïsme: te hard een antikunst, bied geen alternatief

Le manifeste du surrealisme (1924)

• Andre Breton

• radicaal, bv op straat, institutionalisering

• mens kan niet begrepen worden zonder de waanzin

  → droomwereld, de hogere werkelijkheid = nieuw waarheid

• principes om de mens als individu te bevrijden

• manifest ondertekend door bv: Aragon, Artaud, Eluard, Ernst, Duchamp, Picabia,…

• Breton ziet zich eigen als de autoritaire figuur → kiest wat er in het manifest staat en wie het ondertekend

  • alleen maar mannen (patriarchale samenleving)

  • exclusieve principes, bepaalde mensen voldoen er niet aan volgens hem → buitengesloten

  vb: Cocteau (banale, persoonlijke ruzie)

  vb: Dali: → verdient veel geld, kapitalistische krachten (<> surrealisme is hier tegen) → “avida dollars”

  • politiek achter het manifest = dwingend, autoritair en exclusief

=> paradox: bevrijding van de mens als individu vs het dwingende, exclusieve, 1 autoritare leider,…

• autoritaire houding van het surrealisme <> dadaïsme en futurisme: veel auteurs, veel manifesten

surrealisme (methodische definitie)

• Breton: WO I → Soldaten met shell shock syndroom → waanzin, anders communiceren (vb stotteren) → ziet hier poëtische kracht in → surrealistische wereld

• methodische definitie: hoe poort tot waanzin openen, zonder controle van de rede en vrij van vooringenomenheid

  • uitschakelen van de reden, het gezond verstand

    → domineert de maatschappij

    → mens is te ver van de intuïtieve lichaam (vb het seksuele), het onderbewustzijn < civilisatie en de het katholicisme (afrekenen met het lichamelijle

  • wezenlijke werking komt tot uiting zonder controle van de rede, zonder voorbedachte rade

  • weg van de verheven kunst, estheticisme en redelijke vooringenomenheid

geloofsverklaring van het surrealisme

• dwingend

• geloof in de hogere werkelijkheid door de uitschakeling van de rede

• veronachtzaamde onderbewuste

  → de almacht van de droom

• onbaatzuchtige spel van het denken (spel = weggefilterd door de samenleving)

• vb: écriture automatique

écriture automatique

• surrealisme

• uitschakeling van het logische denken om een boodschap over te brengen

• spontaan opwellende woorden en beelden, irrationele associaties, door het toeval samengebrachte logische dingen → onderbewuste beroeren

• beginsel is wel figuratief → spel (vb tekening masson)

• bevreemdend

• niet romantische droom/fantasie → traumatische hallucinaties, geweld, dood → horror, donkere dromen, zwarte humor

• psychoanalyse van freud

• observatie van kinderen (ongebrijdelde fantasie → enige volwassenen die die ook hebben zijn geesteszieken) en geesteszieken: vrije spel, zonder discipline, grens tussen realiteit en fictie

• waanzinnige liefde → wild, onbeperkt, irrationeel, maakt gek met verlangen

• dali: “de actieve gedachte”

vb: Un chien andalou (1929) Luis Buñuel

cadavre exquis

• surrealisme

• verschillende kunstenaars → niet op de hoogte van elkaars bijdrage

• samenkomst van beelden vanuit een spel

second manifeste (1929)

• Breton

• meer politiek

• het proletariaat steunen met kunst, het ondergedrukte waar geen aandacht naar gaat

• communisme → Rusland staat in cultureel dialoog met EU, de kunst houdt zicht niet aan de nationale lijnen

• sommigen gaan hierdoor weg, zijn het er niet mee eens bv artaud (niet eens met de ultieme bevrijding van de kunst)

  → interne conflicten

• le surrealisme au service de la revolution

pour un art révolutionaire indépendant (1938)

• Breton en Trotski

• meer gematigde politiek: niet meer “in dienst van”, maar het steunt wel de revolutie

• moeilijke balans van vrij zijn vs samenleven

Dali

• Bacchanale (1939)

• Dream of Venus (1939)

vrouwbeeld in surrealisme/bij Dali

• vb Venus van Milo met laden: verhullend en gracieus beeld, in gedachten de lade openen (laden → buik, borsten en knie + zachte pomponnen)

  → “liefdeskoorts”

• vb: bacchanale → “vergoddelijking” van de vrouw, lustobject

• erotische fantasieën: afwachtend, geketend

  → vrouwelijk lichaam beschouwen en bespelen

  vb: bachannale → gaten in rubbere pak bij borsten

• bachannale: zeemeerminnen → traditionele genderrollen

→ seksualisering van de vrouw

→ vrouw: seksualiteit te ontluiken, voor de liefdeskoorts, droom van venus beleven bv, geseksualiseerd en deel van de attractie

MAAR: uitgesloten als kunstenaars (vb: declaration of independance of the imagination and the right of man to his own madness → man)