(NIUEWE TIJD) - (taal)geschiedenis vd lage landen

Desiderius Erasmus

dacht kritisch na over aatschappij en kerk; maakte nieuwe Latijnse vertaking uit grieks vh Nieuwe Testament

Justus Lipsius

Allround humanist en filoloog

Ortelius

cartograaf

Mercator

Cartograaf

Goropius Becanus

arts; stelde dat het Nederlands al gesproken werd in paradijs en dus de oudste taal was

Vesalius

arts; bestudeerde menselijk anatomie

Dodoens

Plantkundige, schreef het Cruyde Boeck

Kiliaan

Corrector en lexicograaf: talenknobbel; vertaalde voor inlichtingendienst Spaanse doc

Wie waren de belangrijkste vorsten van de Habsburgse tijd in de 16e eeuw?

Keizer Karel V en zijn zoon Filips II.

Welke functies combineerde Karel V in zijn rijk?

Karel V was koning van Spanje, Sicilië en Napels, keizer van het Heilige Roomse Rijk, en vorst van de Bourgondische Kreits (de Zeventien Provinciën).

Wat was het doel van Filips II in de Lage Landen?

Filips II wilde de katholieke kerk beschermen en het bestuur van de Lage Landen 'verspaansen', wat uiteindelijk mislukte.

Waaruit bestond de fascinatie van renaissancekunstenaars en -intellectuelen?

e hadden een grote fascinatie voor de klassieke oudheid en klassieke talen.

Wie was een belangrijke drukker in de Nieuwe Tijd?

Plantijn

Wat was het doel van Maarten Luther toen hij zijn 95 stellingen in 1517 publiceerde?

Luther wilde discussies op gang brengen over de wantoestanden in de katholieke kerk, wat leidde tot de start van de Reformatie.

Wat kenmerkte de "Spaanse omwalling" rond Antwerpen?

De Spaanse omwalling bestond uit bastions en poorten, met in het zuiden de Spaanse Citadel. Het bood bescherming, maar beperkte de groei van de stad.

Wat was de Beeldenstorm van 1566?

De Beeldenstorm was een reeks protesten in 1566 waarbij protestanten kerken plunderden en vernielden, gericht tegen katholieke beelden en religieuze symbolen.

Sint-Jacobskerk → Rubens begraven

Vleeshuis

multifunctioneel gebouw:

• dieren slachten

• vlees verkopen

• sociale plek vr gilden: feesten, vergaderen

Hof van Liere

• Vroegere woning (stadspaleis) van burgemeester Arnold van Liere

Stadhuis

(2e: eerste te klein)

van Straelentoren

• Van Antoon Van Straelen (vroegere burgemeester)

Pagaddertoren

• Pagadder is Antwerps woord voor jkeine kinderen → kinderen in toren

• Spaans pagador: naam betaalmeester

theorie:

• uitloklen vr schepen of prestigekwestie

Hessenhuis

• opgericht door Duitse kooplieden

“Knechtjeshuis” op paardenmarkt

• weeshuis voor jongens, kunnen ook een vak leren → start nijverheidsschool

• “knechtje” = klein jongetje (oud ANtwerps)

Begijnhof in rodestraat

• Begein: ongetrouwde katholieke vrouwen

• =/= non (moet beloven…:)

  • gehoorzaamh hoofd v klooster

  • kuisheid (ongehuwd)

  • armoede (bezitting non = bezitting klooster) → niet bij begeinen (kunnen eruit wnr ze willen en behouden bv hun spaargeld en andere bezittingen)

tussen 1564-1568 bouwde Duitse Hanzestedenbond en Antwerpse stadsbestuur handelcentrum in aNtwerpen. Brandde af in 1893. op plaats Hanzehuis staat nu MAS (museum aan de Stroom)

Waar komt de naam "Geuzen" vandaan?

De naam "Geuzen" komt van een uitspraak van een medewerker van Margaretha van Parma, die protesteerde tegen de vervolging van protestanten. Hij zei: "Ce ne sont que des gueux" (het zijn slechts bedelaars), wat later werd gebruikt voor iedereen die tegen de Spaanse overheersing was.

Wie was Margaretha van Parma en wat was haar rol in de opstand tegen Spanje?

Margaretha van Parma, de dochter van keizer Karel V, was landvoogdes in de Nederlanden. Ze had moeite met de harde vervolging van protestanten, wat leidde tot onrust en de opkomst van de Geuzen.

Welke positie had Willem van Oranje en waarom kwam hij in conflict met Filips II?

Willem van Oranje was stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. Hij had moeite met de strenge vervolging van protestanten door Filips II, wat uiteindelijk leidde tot een conflict met de koning.

Wat beloofde Filips II aan degene die Willem van Oranje zou vermoorden?

Filips II beloofde een beloning aan degene die Willem van Oranje zou vermoorden. Willem werd uiteindelijk in 1584 gedood.

Waarom wordt Willem van Oranje beschouwd als de "Vader des Vaderlands"?

Willem van Oranje wordt gezien als de stichter van Nederland en heeft een belangrijke rol gespeeld in de onafhankelijkheidsstrijd tegen Spanje. Daarom wordt hij in Nederland de "Vader des Vaderlands" genoemd.

Wat gebeurde er in 1585 met Antwerpen, en wat waren de gevolgen?

In 1585 viel Antwerpen in handen van de Spanjaarden, wat leidde tot een grote uittocht van mensen uit de Zuidelijke Nederlanden naar de Noordelijke Nederlanden.

Welke twee hoofdredenen hadden mensen om na de val van Antwerpen naar het noorden te vluchten?

De hoofdredenen waren religie (calvinisten wilden in vrijheid hun geloof belijden) en economie (de economische toestand in het zuiden was slecht door verwoestingen, misoogsten en de blokkade van de Schelde).

Hoe slaagde Alexander Farnese erin Antwerpen te veroveren?

Alexander Farnese bouwde twee forten aan weerszijden van de Schelde en plaatste een pontonbrug om de rivier te blokkeren, waardoor de stad onder druk kwam te staan en uiteindelijk viel.

wanner Republiek der Verenigde Nederlanden opgericht

1588

Generaliteitslanden

• 1588: Republiek der Verenigde Nederlanden opgericht

  • 7 gewesten met grote autonomie

  • later Generaliteitslanden toegevoegd (extra regio’s). geen autonomie, maar onder toezicht van Staten-Generaal

wat gebeurt tussen 1588-1713

•  zuidelijke deel vd Nederlanden bleef onder Spaans gezag na oprichting Republiek der Verenigde Nederlanden

Spaanse Nederlanden (1588-1713)

• contrareformatie en barok

  • Contrareformatie: Spanje wil van de calvinistische gedachten af

    • rooms-katholieke kerk wil de Reformatie bestrijden en Zuidelijke Nederlanden katholiek bleven/worden

    • => religieuze geestdrift leidt tot nieuwe kunststijl: barok

  • Barok: kunstterm met levendige versieringen

    • Zie afbeeldingen

• Afsluiting van de Schelde

  • afgesloten door troepen van de Republiek (=Noordelijke Nederlanden)

hoe ontstaan de oostenrijkse Nederlanden en wanneer

Oostenrijkse Nederlanden (1713-1795)

• periode van verlicht absolutisme

• Habsburgse dynastie had in 1713 geen Spaanse kandidaat-koning -> Zuidelijke Nederlanden onder gezag van Oostenrijkse keizer(in). → keizer Jozef II

rococo

• uit barok ontstaat nieuwe kunststijl -> rococo

Carolus Borromeuskerk - barok

Rockoxhuis - barok

Rubenshuis gevel - barok

Rubenshuis portiek - barok

de Spaanse Poort - barok

Koninklijk paleis - Rococo

Osterriethhuis- rococo

VOC

• (Vereenigde Oostindische Compagnie): had oostelijk halfrond als werkterrein, legde basis voor latere kolonie Nederlands-Indië

WIC

•  (West-Indische compagnie): focuste op Amerika en westkust van Afrika. Basis voor kolonisatie Suriname en Nederlandse Antillen

  • “Tweede Engelse oorlog” werd suriname een engelse kolonie

Economie Noordelijke Nederlanden

• dreven handel in oa peper, kaneel, nootmuskaat, thee, vruhcten, goud en zilver

Grachtengordel

geheel van huizen aan de Amsterdamse grachten. Via grachten werden goederen geleverd, langs de grachten werden dure huizen gebouwd

3 grachtengordel

• Herengracht

• Prinsengracht

• Keizersgracht

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wetenschao ,en kunst

• Universiteit van Leiden: nieuwe centrum voor wetenschapsbeoefening

• ook gouden eeuw voor kunst: vb. Johannes Vermeer, …

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden religie

• Statenbijbel (=”Statenvertaling”): protestantse burgers willen iedereen de kans geven om de bijbel te lezen => officiële Nederlandse Bijbelvertalig

• Katholicisme verboden: in Republiek der Verenigde Nederlanden katholieke godsdienst verboden => schuilkerken

  • in zuidelijke nederlanden herstelde het katholicisme (contrareformatie)

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden taal

• Standaardisering Nederlands: in de renaissance groeide een consensus over basisprincipes vd Nederlandse spelling:

  • basisbeginsel: bovenregionale uitspraak

  • nevenbeginsel 1: gelijkvormigheid / analogie

  • nevenbeginsel 2: etymologie

• Talig centrul Holland: dankzij politieke en economische positie werd Hollands meer het model voor de eenheidstaal-in-wording

leg uit 18e eeuw: eeuw vd verlichting

• Eise Eisinga: bouwde zonnestelsel na -> aarde wordt niet uit haar baan geslingerd als 4 planeten en de maan op 1 lijn staan

• BEtje Wolff en Aagje Deken: briefroman Sara Burgerhart -> vrouwen moeten hun verstand ontwikkelen en eigen keuzes maken