BBG Leerpad 3/ 3.2

Hormonen

Wat zijn hormonen?

"Een hormoon is een signaalstof die door klieren in de bloedbaan worden afgegeven en via die weg de doelcellen raakt, waar ze de activiteit regelt"

Hormonen regelen onder meer de groei en ontwikkeling, de voortplanting en de geslachtskenmerken. Ze beïnvloeden de manier waarop het lichaam energie gebruikt en opslaat. Hormonen regelen ook het vloeistofvolume en de zout- en bloedglucosespiegels in het bloed. Ze worden door een klier of orgaan direct aan het bloed afgegeven en beïnvloeden daardoor de werking van cellen elders in het lichaam. Zeer kleine hoeveelheden hormonen kunnen hele grote reacties in het lichaam teweegbrengen.

Hoe werkt een hormoon?

Het hormoon bindt op een receptor (ontvanger) of in de cel en kan zo de werking van de cel veranderen. Die receptoren zijn speciaal ontworpen om een hormoon te ontvangen, als een soort slot waar maar één sleutel op past. Zodra een hormoon op of in een cel begint te werken, kan er veel veranderen, maar net zo goed weinig tot niets. Het uiteindelijke effect ligt aan verschillende dingen, waaronder de hoeveelheid hormoon. Hoe meer hormoon, hoe sterker de werking. Ook het aantal receptoren speelt een rol. Sommige cellen hebben één receptor, andere tot honderdduizenden. En dan is er nog de affiniteit: hoe graag zien de hormoon en de cel elkaar? Hoe meer liefde en affiniteit, hoe sterker de verbinding. 

Hormonen LH en FSH (wat zijn ze en wat doen ze?)

De geslachtsklierstimulerende hormonen (LH) (FSH)

luteïniserend hormoon (LH)

follikelstimulerend hormoon (FSH)

• LH en FSH zetten de geslachtsklieren aan tot het produceren van geslachtshormonen en ze reguleren de vruchtbaarheid en voortplanting.

• 👉Vrouw: reguleren afgifte van oestradiol (oestrogeen) en progesteron.

  • Deze hormonen stimuleren de eierstokken tot het aanmaken van eicellen.

  • LH en FSH zijn ook belangrijk voor de menstruatiecyclus. 

• 👉Man: gaan deze hormonen naar de teelballen.

  • Hier stimuleert LH de productie van het mannelijk hormoon testosteron.

  • FSH is belangrijk voor de productie van zaadcellen.

Overzicht belangrijkste hormonen die worden aangemaakt door de hypofyse:

Geslachtshormonen

Mannen en vrouwen produceren beide types hormonen, maar man heeft een tien maal hogere testosteronspiegel, terwijl de vrouw een tien maal hogere oestrogenenspiegel heeft. 

🩵Testosteron ('mannelijke' geslachtshormoon)

Heeft waarschijnlijk een invloed op het seksueel gedrag bij mannen en bij vrouwen. De invloed van testosteron kan verklaren waarom mannen op allerlei maten van seksueel verlangen gemiddeld genomen hoger scoren dan vrouwen. Dit geldt voor spontane gedachten aan seks, frequentie en gevarieerdheid van seksuele fantasieën, verlangde frequentie van geslachtsgemeenschap, ideaal aantal partners, frequentie van masturbatie, interesse in verschillende vormen van seksualiteit, bereidheid om te betalen voor seks…

🩷Oestrogeen en progesteron ('vrouwelijke' geslachtshormonen)

Bij vrouwen is naast testosteron, ook oestrogeen belangrijk voor de voortplanting. Het belang van het hormonenniveau bij vrouwen blijkt uit het feit dat zij meer tot seksuele activiteit overgaan halverwege twee menstruaties, het moment van de grootste vruchtbaarheid maar ook het moment van het hoogste oestrogeengehalte en het hoogste testosteronggehalte. Op dat moment vermelden vrouwen ook een verhoogde interesse voor andere seksuele partners, vooral wanneer ze ontevreden zijn over hun eigen relatie

Groeihormoon (GH)

Bij kinderen is groeihormoon essentieel voor de groei van de botten.

Ook bij volwassenen is groeihormoon heel belangrijk. Het houdt het lichaamsgewicht, de energiebalans en de hartfunctie op peil en speelt een rol in de suikerstofwisseling, de handhaving van de balans tussen spier- en vetmassa en de vetstofwisseling. Het beïnvloedt ook de botstructuur en eventuele bloedvatverkalking.

👉Groeihormoon regelt mogelijk ook de verouderingsprocessen, het denktempo en het geestelijk welbevinden. 

👉Een gebrek aan groeihormoon kan, zowel bij kinderen als bij volwassenen, leiden tot onder meer depressie, gebrek aan energie, spierzwakte en toename van het lichaamsvet.

👉Wanneer er sprake is van een groeihormoon producerende tumor dan heet dat acromegalie. Bij volwassenen kunnen de uiteinden (de acra), zoals handen, voeten, kaak en oren, groter worden.

Prolactine

🍼Prolactine

Prolactine is altijd aanwezig in het bloed, bij vrouwen en mannen. 

Bij mannen heeft dit hormoon verder geen functie

Bij vrouwen stimuleert het na een bevalling de melkproductie in de borsten. 

👉Alleen tijdens de zwangerschap en de periode van borstvoeding wordt prolactine in grotere hoeveelheden aangemaakt. 

 ACTH & cortisol

Bijnierschorsproducerend hormoon (ACTH) & cortisol

ACTH stimuleert de schors van de bijnieren. 

De bijnierschors maakt het hormoon cortisol aan, ook wel het stresshormoon genoemd. Vrijwel elke cel van het lichaam heeft cortisol nodig. Het wordt in grote hoeveelheden aangemaakt wanneer het lichaam in stress of gevaar verkeert of wanneer het lichaam ziek is. Het speelt een belangrijke rol bij afweerreacties en handhaving van de vet-, eiwit- en koolhydratenbalans.

💡Dit zagen we reeds eerder bij het stukje over de bijnieren.

💡We gaan nog dieper in op de rol van cortisol bij stress (kaartjes 3.3)

TSH en schildklierhormoon

Schildklierstimulerend hormoon (TSH)

Dit hormoon stimuleert de schildklier tot het afgegeven zijn eigen hormoon. Met schildklierhormoon wordt niet één hormoon maar eigenlijk twee hormonen bedoeld: thyroxine (afgekort tot T4) en tri-jodothyronine (afgekort als T3). De schildklier maakt ongeveer vier keer zoveel T4 als T3. Het lichaam kan zelf T3 maken van T4.

De schildklier reguleert talrijke lichaamsfuncties, zoals de hartslag, de lichaamstemperatuur, de energiebehoefte en (cel)stofwisselingsprocessen. Je schildklier is de metronoom en thermostaat van je lichaam. Werkt ze te veel/snel ➕, dan zul je sneller transpireren en heb je het vaak te warm, ben je overactief: je vermagert, je beeft, je zweet, je slaapt niet goed. Werkt ze te traag ➖, dan heb je te koud. Dan ben je moe, heb je geen energie, kom je veel bij. 

👉Als er een tekort aan schildklierhormoon ontstaan spreekt men van hypothyreoïdie oftewel een traag werkende schildklier. De symptomen zijn onder andere: abnormale vermoeidheid, gewichtstoename, droge huid en haaruitval. Men voelt zich lusteloos en futloos, allerlei zaken gaan veel trager dan gewoonlijk en er is een sterke behoefte aan warmte. 

ADH

Antidiuretisch hormoon (ADH)

De hypofyse stuurt het hormoon ADH op het juiste moment in de juiste hoeveelheid naar de nieren. ADH reguleert de hoeveelheid urine en de concentratie daarvan. Het zorgt ervoor dat de nieren voldoende water vasthouden en niet te veel water loslaten. ADH heeft ook een vaatvernauwende werking. Samen met het bijnierschorshormoon aldosteron regelt het de hoogte van de bloeddruk.

Oxytocine

Onder invloed van oxytocine kan de baarmoeder zich samentrekken. Dit is onder meer van belang bij de bevalling: het hormoon brengt de weeën op gang. Ook de melkbuisjes in de borst trekken zich samen onder invloed van oxytocine.  

Ook de man produceert oxytocine. Daar zorgt het hormoon tijdens de zaadlozing voor samentrekkingen van de zaadleider. 

👉 Oxytocine is ook aanwezig in de hersenen, het wordt daar geproduceerd door de hypothalamus en fungeert daar als neurotransmitter (neuropeptide) en controleert zo ook gedrag.

💕Oxytocine wordt ook wel het 'knuffelhormoon' genoemd. Het blijkt belangrijk te zijn bij sociaal gedrag en zou zorgen voor binding tussen moeder en kind en tussen partners.