Begrippen H2

rechtsstaat

rechtsstaat

een staat waarin je als burger wordt beschermd met grondrechten tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid

autoritaire staat

geen bescherming tegen de overheid. Één groep of persoon heeft de macht

democratische rechtsstaat

staat waarin burgers meedoen aan vrije verkiezingen en indirect mee beslissen over politieke kwesties

sociale rechtsstaat

staat waarin wetten en voorzieningen de welvaart en het welzijn van burgers verbetert

sociale cohesie

vertrouwen en wedekerigheid van mensen in de rechtsstaat maar ook in elkaar

rechtszekerheid

wetten tussen overheid en burgers. Burgers houden zich aan de wet, maar de overheid ook

Verlichting

periode in de 18e eeuw, waarbij steeds meer verzet kwam tegen de sociale ongelijkheid die heerste

nieuwe kennis

door drukpers verspreidde kennis snel met als gevolg dat het bestaande wereldbeeld van god niet meer het enige was. De macht van de koning werd minder vanzelfsprekend

sociaal contract

tot afspraken komen om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen leven

staat

veiligheid van burgers garanderen en hun eigendommen beschermen. De staat moet zich ook houden aan hun eigen regels

geweldsmonopolie

de staat mag als enige geweld gebruiken (scheidsrechter)

Trias Politica

filosoof Montesquieu die de staatsmacht opsplitste in: • wetgevende macht • uitvoerende macht • rechtsprekende macht

beginsel van de grondrechten

alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid geboren en moeten ook zo kunnen samenleven

soevereiniteits- en democratiebeginsel

de mensen sluiten gezamenlijk een vredes akkoord (sociaal contract)

beginselen van de rechtsstaat

• beginsel van de grondrechten • soevereiniteits- en democratiebeginsel • legaliteitsbeginsel • beginsel van de trias politica

Verlichte dictatuur

de machthebber houdt enigzins rekening met het volk

Bataafse republiek

eerste vorm van de grondwet in 1798 in Nederland

constitutionele monarchie

een koninkrijk met een grondwet, Nederland na de val van Napoleon

Thorbecke

persoon die beginselen van grondwet begon met regels: => koning minder macht, maar wel onschendbaar => verantwoordelijkheid ligt bij ministers => censuskiesrecht => Nederland een nachtwakerstaat (gevolg)

censuskiesrecht

alleen als je extra belasting betaalde mocht je stemmen

nachtwakerstaat

een staat die zich voornamelijk inzet voor de bewaking en veiligheid van burgers

klassenstrijd

strijd tussen huidige regering en arbeidersklasse (ook vrouwen) vanwege ongelijke stemrechten

klassieke grondrechten

de basis zijn vrijheid en gelijkheid voor burgers, bijvoorbeeld: • gelijke behandeling • persoonlijke vrijheid • politieke vrijheid

gelijke behandeling

geen discriminatie op welke grond dan ook

persoonlijke vrijheid

recht op privacy, recht op eigendom en recht op reizen etc.

politiek vrijheid

algemeen kiesrecht, vrijheid van meningsuiting en pers etc.

sociale grondrechten

een extra beschermlaag voor burgers, bijvoorbeeld: • recht op huisvesting • recht op onderwijs • recht op volksgezondheid

Wat is het verschil tussen klassieke- en sociale grondrechten?

klassieke grondrechten kun je afdwingen bij de rechten en sociale grondrechten niet. Wel moet de overheid zich inspannen om sociale problemen op te lossen

wedekerige erkenning

vrijheidsrechten van de ene burger mag niet leiden tot schade of vrijheidsbeperking voor een andere burger

verticale werking

grondrechten kunnen door burgers worden uitgeoefend tegenover de staat

horizontale werking

grondrechten kunnen door burgers tegen elkaar worden uitgevoerd

legaliteitsbeginsel

de overheid mag alleen de vrijheid van burgers inperken als de rechtmatigheid van die beperking is vastgelegd in wetten en regels die door het parlement zijn aangenomen

heerschappij van de wet

de wet moet ervoor zorgen dat burgers beschermd zijn tegen willekeur en onbegrensde macht van de overheid

wetten/rechtsnormen

gedragsregels of voorschriften die door de overheid wettelijk is vastgelegd

'het recht'

de regels die in wetten staan vastgelegd

rechtsorde

het geheel van rechtsregels en beginselen plus de manier waarop dit is geregeld

kwaliteit van weten

wetten moeten rechtvaardig zijn, want burgers houden zich alleen aan de wet als het logisch en kwalitatief is

eisen van wetten

• ze moeten voor iedereen gelden (algemeen) • openbaar en begrijpelijk • geen onmogelijke eisen • niet met tegenwerkende kracht • niet onderling tegenstrijdig • niet te vaak veranderen • redelijk en zorgvuldig

wetboek van strafrecht

tijdens de nachtwakersstaat werd hierin de veiligheid van burgers en hun eigendommen beschermd

sociale rechtsstaat

staat waarin de overheid de sociale problemen probeert op te lossen met als gevolg een toename in het aantal wetten en onoverzichtelijkheid

delegatie

sommige taken van de overheid werden overgedragen aan provincies en gemeenten

privasatie

taken van de overheid werden overgedragen aan de markt, ofwel ondernemers

oplossingen voor onoverzichtelijkheid van staat

• delegeren aan provincies en gemeenten • privatiseren aan de markt

marktautoriteiten

toezichthouders die de kwaliteit van bedrijven controleert

marktwerking

de macht die van de overheid voor een belangrijk deel is overgedragen aan marktautoriteiten en ondernemingen

doel van trias politica

politieke vrijheid en bescherming van de burger tegenover de overheid

wetgevende macht

maakt wetten, in Nederland het parlement (1e en 2e kamer) en de regering. Het parlement beslist of wetten worden aangenomen en de regering ondertekent deze

uitvoerende macht

voert wetten uit, in Nederland de ministers en ambtenaren. Verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur en geeft leiding aan ambtenaren

rechterlijke macht

rechtspraak en veoordelen van wetovertreders, in Nederland moeten dit onafhankelijke rechters zijn

systeem 'checks and balances'

systeem waarin machten elkaar controlen maar ook samenwerken, bijvoorbeeld: • de wetgevende macht controleert de uitvoerende macht • de rechterlijke macht controleert de wetgevende macht

vierde macht

alle ambtenaren, want ministers van de uitvoerende macht geven hun opdrachten en hierdoor spelen ze een grote rol in de samenleving

discretionele bevoegdheid

de macht van ambtenaren die, de bevoegdheid hebben om in sommige gevallen zelfstandig te beslissen over hoe een wet wordt toegepast

klassenjustitie

het geval van vooroordelen bij opsporing en berechting door een rechterlijke macht

interne controle

in geval van rechterlijke macht, partijen mogen in hoger beroep gaan en daarna nog bij de hoge raad, waar eerdere uitspraken nog eens worden nagekeken

kaderwetgeving

beleid waarin alleen de doelen staan, de rest moet de uitvoerende macht doen

Trias politica in evenwicht

wetgevende macht beperkt zich tot kaderwetgeving, waardoor de uitvoerende macht de meeste invulling geeft en hiermee vindt een machtsverschuiving plaats

gevolg van machtsverschuiving

door toenemende macht van uitvoerende instanties is controle door rechtelijke macht van groot belang, dit leidt tot meer jurisprudentie

jurisprudentie

alle eerdere uitspraken van rechters samen die nog eens worden gebruikt

privaatrecht/burgelijk recht

rechtsregels over de relatie tussen burgers onderling, bijvoorbeeld: • personen- en familierecht • ondernemingsrecht • vermogensrecht

rechtspersonen

onderdeel van privaatrecht dat bestaat uit stichtingen en bedrijven

geschil

privaatrechtelijk conflict, deze kan worden voorgedragen aan een onafhankelijke rechter

personen- en familierecht

wetsregels met betrekking tot familiare verhoudingen tussen mensen, bv huwelijk en erfenis

ondernemingsrecht

wetsregels met betrekking tot rechtsvorm van bedrijven en organisaties, bv een stichting of B.V

vermogensrecht

wetsregels die te maken hebben met geld (vermogen), bv huurovereenkomst

eiser

degene die de zaak aan de rechter voorlegt

gedaagde

degene die voor de rechter wordt gevraagd

dagvaarding

een schriftelijke mededeling aan een persoon om voor de rechter te verschijnen, bevat: • naam van de eiser • motivatie van de eis • tijd en plaats van de rechtszaak

dwangsom

een bedrag dat één van de partijen moet betalen wanneer hij/zij nogmaals in de fout gaat

immateriële schade

schadevergoeding die niet zichtbaar is en ook nooit meer terug te krijgen

materiële schade/vermogensschade

schadevergoeding van spullen

kort geding

een versnelde en vereenvoudigde procedure voor spoedeisende zaken

mediation

betrokkenen proberen met een onafhankelijke bemiddelaar hun conflict op te lossen

publiekrecht

rechtsregels tussen overheid en burgers (ookwel bedrijven en organisaties) ,bijvoorbeeld • staatsrecht • strafrecht • bestuursrecht

staatsrecht

de inrichting van de staat, bijvoorbeeld 1e en 2e kamer

strafrecht

recht die veiligheid van burgers en hun bezittingen moet garanderen, door middel van wetten

bestuursrecht

recht waarin overheid en burger direct met elkaar te maken krijgt, bijvoorbeeld: • afgeven van vergunningen • verstrekken van uitkeringen en subsidies • behandelingen van asielaanvragen en verblijfsvergunningen • opleggen en innen van belastingen

bestrijden criminaliteit

de overheid moet bij het bestrijden van de criminaliteit denken aan: • grondrechten • legaliteitsbeginsel

grondrechten en strafrecht

=> iedereen heeft recht op een eerlijk proces met een onafhankelijke rechter => onschuldvermoeden => politie en justite houden zich aan regels van wetboek van Strafvordering => iedereen heeft recht op een advocaat

onschuldvermoeden

je bent onschuldig totdat het tegendeel is bewezen of er een redelijk vermoeden van schuld bestaat

legaliteitsbeginsel en strafrecht

=> artikel 1 van WvS, strafbaarheidsbeginsel => strafbepaling moet duidelijk zijn => ne bis in idem-regel => maximumstraf is per misdrijf vastgelegd => strafuitsluitingsgronden => de meeste misdrijven en overtredingen hebben een verjaringstermijn

strafbaarheidsbeginsel

je kunt niet veroordeeld worden voor iets wat volgens de wet niet strafbaar is op het moment van plegen

strafbepaling

omschrijving van de wet van strafbare handelingen

ne bis in idem-regel

je kan niet twee keer gestraft worden voor hetzelfde misdrijf

misdrijf

ernstig strafbaar feit, bv rijden onder invloed mishandeling

overtreding

minder ernstig strafbaar feit, bv door rood rijden en vandalisme

strafproces

1 opsporing 2 aanhouding 3 vervolging 4 berechting (5) eventueel hoger beroep of cassatie 6 uitvoering van opgelegde straf

opsporing

politieonderzoek onder leiding van officier van justitie, politie mag getuigen en verdachte verhoren ook dwangmiddelen toegestaan

verdachte

er is een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit

staande houden

de politie laat je stilstaan en vraagt naar je identiteitsbewijs

aanhouden

politie arresteers verdachte en neemt hem mee naar het politiebureau voor verhoor

bevoegdheden zonder toestemming

een verdachte staande houden, aanhouden, fouilleren, vasthouden op bureau en bewijsmateriaal in beslag nemen

bevoegdheden met toestemming

=> een woning binnengaan en/of doorzoeken => iemand langer vasthouden => speciale persoonsgegevens opvragen => infiltreren van misdaadorganisaties

soorten vervolging

• seponeren • transactie • strafbeschikking • vervolgen

seponeren

besluiten om niet verder te vervolgen, doordat gebrek aan bewijs, geen ernstig misdrijf of genoeg gestraft

transactie

de verdachte een geldstraf of taakstraf aanbieden, bij lichte misdrijven

strafbeschikking

Openbaar Ministerie bepaalt straf van verdachte, alleen als de misdaad vaststaat

vervolgen

zaak voor de rechter sturen, bij ernstige misdrijven

uitbreiding opsporingsbevoegdheden

=> wet bijzonder opsporingsbevoegdheden (BOB) inbreken en infiltreren => computercriminaliteit III, recht op inbreken in computers => wet terroristische misdrijven, meer verdachte en fouilleren

tenlastelegging

het strafbare feit waar de verdachte van beschuldigd wordt in een dagvaarding

terechtzitting

de rechtszaak, waarin de rechter getuigen hoort en kritisch kijkt naar het bewijs tegen de verdachte