biyoloji

organ

organ

Çeşitli dokularınbir görev birliği amacıyla birlikte meydana getirdiği yapılar

Gelişmiş bitkilerde organların sınıflandırması

1-Yaşama ve gelişimden sorumlu organlar; Vegetatif organlar : kök, gövde, yaprak

2-Üremeden sorumlu organlar;Generatif organlar: çiçek, meyve

Thallophyta

Likenlerde olduğu gibi benzer yapılardan oluşan,

organ farklılaşması bulunmayanlar; Thallophyta

(tallus=benzer hücrelerin oluşturduğu yapılar)

Bryophyta

En basit gövde yapısı (iletim demetsiz); Bryophyta (Karayosunları)

Pteridophyta

İletim demeti taşıyan ilk gerçek gövde; Pteridophyta (Eğreltiotları)

Metamorfoze organlar

Esas görevi dışında başka görevleri yerine getirmek üzere yapısal değişiklik geçiren organlar

Homolog Organlar

Kökenleri aynı, görevleri farklı organlar

Analog organlar

Kökenleri farklı, görevleri aynı organlar

Kökler

; kazık kök, saçak kök (Spermatophyta=Tohumlu Bitkiler)

Rizoid

(=ipliksi yapılar) (Bryophyta=Yapraklı Karayosunları)

Gövde ne sağlar

• yaprak, çiçek, meyve için mekanik destek sağlar

• yapraklarınayrı tutunarak ışık almasını sağlar (filotaksi=yaprak dizilişi)

• kök ile diğer organlar arasında iletimi sağlar

Gövde neyden oluşur

nodyum (=boğum) ve internodyumlardan (=boğumlar arası) oluşur

Nodyum

yaprak sapının gövdeye bağlandığı kısım

İnternodyum

nodyumlar arasında kalan gövde kısmı

Her yaprağın gövdeye bağlandığı kısımda neler bulunur

aksiler tomurcuk(=koltukaltı tomurcuğu)

Yanal sürgünler (=dallar) gövdedeki bu tomurcuktan oluşur

Apikal tomurcuk nelerden oluşur

gelişmekte olan yapraklardan ve nodyumlardan oluşur ve

Gövdenin boyuna uzamasını sağlar

Gövdenin yapısal olarak sınıflandırması

1-Otsu gövdeler (genellikle tek yıllık bitkiler) kambiyum dokusu bulunmaz, sekonde rbüyüme gerçekleşmez tüm bitkiyi epidermis sarar

2-Odunsu gövdeler (genellikle çok yıllık bitkiler) sekonder büyüme (enine kalınlaşma) bulunur bitkide epidermisin yerini peridermalır

Sekonder büyüme

Odunsu bitkilerde görülür Gövdenin enine büyümesini, kalınlaşmasını sağlar Lateral(=yanal) meristemler sekonder büyümeyi sağlar

Lateral meristemler

1-Demet kambiyumu; sekonder ksilem (=odun doku) ve sekonder flöemi (=kabuk doku) oluşturur

2-Mantar kambiyumu; peridermi oluşturur

momokotil ve dikotil iletim demetler nasıldır

Monokotil (=tek çenekli) bitkilerde; iletim demetleri dağınıktır

Dikotil (=çift çenekli) bitkilerde; iletim demetleri düzenlidir

Kabuk dokusu

Demet kambiyumudış yüzünde kalan tüm dokuları kapsar Peridermile Sekonder flöemi içerir

Sekonder büyüme hangi bitkilerde görülür

Monokotil(=tek çenekliler) bitkilerde görülmez (nadiren görülür) Gimno spermlerde(=açık tohumlular) ve dikotiledonlarda(=çift çenekliler) görülür

Rizom

Toprakaltında yatay gelişir Genellikle çok yıllık gövdelerdir Genelde monokotillerde rastlanırÖr: Irissp. (süsen)

Yumru (=Tuber)

Boyları kısa, etli yapıda gövdelerdir Nişasta depo ederler Ör: Solanum tuberosum (patates)

Soğan (=Bulbus)

Toprakaltında gelişen gövdenin etrafını saran etli ve sulu yapraklardan meydana gelir Ör: Alliumcepa(soğan)

Stolon(sürünücü gövde)

oprak hizasında yatay olarak büyüyen ince yapılı gövdedir İnternodyumlar çok uzundurÖr: Fragaria vesca (çilek)

Sukkulent (etli) gövde

Özellikle kurak bölge bitkilerinde bulunan ve su depo eden gövde tipidir.Ör: Cactaceae familyası üyeleri (kaktüsler)

Diken gövde

Kısa ve uzun sürgünlerin diken şeklini alması ile oluşan gövdelerdir Görevleri bitkiyi korumaktır Ör: Gleditsiasp. ( yalancı keçiboynuzu, glediçya)

Yapraksı gövde

Yaprak küçüldükçe gövde yaprağın görevini üstlenmiştir Yan dallar yassılaşarak yaprak şekli almıştırBu yapılara fillokladadı verilir Ör: Ruscus aculeatus(tavşan memesi)

Sülük gövde

Sarılıcı bitkilerde tutunmayı sağlayan kısa sürgünlerdir Ör: Vitisvinifera(asma)

Yaprak

letim demetli bitkilerde fotosentez yapan başlıca organdır

yaprağın Temel üç kısımları

1-Lamina: Yaprak ayası

2-Petiyol: Yaprak sapı

3-Bazis: Yaprak tabanı

Yaprak epidermisinde bulunan stomalar neyi sağlar

fotosentez ve solunumda oksijen ile karbondioksit alışverişini sağlar

Stomalar çoğunlukla nerede bulunur

çoğunlukla yaprak alt epidermisinde bulunur

Bitkilerde fotosentez için karbondioksit alımı ve buharlaşma ile su kaybı stomalar vasıtasıyla gerçekleşir

mezofil tabakası nedir

Yaprak üst ve alt epidermisi arasında yerleşmiş olan yaprak temel dokusudur

Mezofil hangi hücrelerden oluşur

Mezofil fotosentez için özelleşmiş olan parankima hücrelerinden oluşur

Dikotillerde mezofil tabakası kısımler nedir

palizat parankiması ve sünger parankiması olarak 2 kısımdan oluşur

Palizat hücreleri;

bir veya daha fazla sayıda, uzamış yapıda hücrelerden oluşur ve çok sayıda kloroplast taşır

Sünger parankiması hücreleri;

aralarında hava boşluklarıbulunan gevşek düzende hücrelerdir

Labirent şeklindeki bu boşluklar sayesinde oksijenve karbondioksitpalizathücrelerine kadar taşınabilir. Palizathücrelerine kıyasla daha az sayıda kloroplast taşır

Fotosentez

• Dünyadaki yaşamın enerjisi güneşten gelmektedir

• Bitkilerde bulunan kloroplastlar 150 milyon km uzaktan gelen güneş enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürür; şeker ve organik molekülleri sentezler

• Bu dönüşüme fotosentezdenir

• Işık enerjisini kullanarak karbondioksitve sudan organik molekülleri sentezler.

• Kendilerini beslerler.

• Diğer canlılar (heterotroflar) ise onlar ile beslenir.

Bitkilerde fotosentez nerede gerçrkleşir

kloroplastadı verilen organellerde gerçekleşir ve Kloroplastlar mezofil hücrelerinde bulunur. Mezofil yaprak iç dokusudur.

Bitkinin bütün yeşil kısımları kloroplast taşır

Fotosentez yeşil renkli gövde ve meyve kısımlarında da gerçekleşir ancak başlıca olarak yapraklarda meydana gelir

Kloroplastların dışında ve içinde neler var

Kloroplastların dışında iki zardan oluşan bir kılıf vardır; içinde stroma denilen sıvıyı tutar ve

Stroma içerisinde keselerden oluşan tilakoid adı verilen bir zar sistemi bulunur

Klorofiller tilakoid zarlarda bulunur

foto

Fotosentez iki evreler

r1-Işık reaksiyonları

2-Calvin döngüsü (sentez evresi)

ışık reaksiyonları

kloroplastların tilakoidzarlarında gerçekleşir-ışık enerjisi ile ATP ve NADPH üretilir

Calvin döngüsü

stromada gerçekleşir-CO2 şekere indirgenir-ışık reaksiyonlarından gelen ATP kimyasal enerji, NADPH ise indirgeyici güç kaynağıdır

Kemosentez

• Işık enerjisi yerine kimyasal enerji kullanılarak CO2’nin indirgenmesine denir

• Enerji kaynağı oksidasyon reaksiyonlarıdır

• Genellikle inorganik maddelerin oksidasyonuile ortaya çıkan kimyasal enerji kullanılarak organik bileşikler oluşturulur

• Özellikle mikroorganizmalartarafından gerçekleştirilir

• Kemosentezyapan mikroorganizmalar; kükürt, nitrat, demir, metan, hidrojen bakterileri

Kükürt bakterileri (thiobakteriler)

• Hidrojen sülfürü okside ederek enerji elde ederler

• Havaya serbest oksijen verilmez; yerine kükürtbırakılır.

• Elde edilen enerji ile CO2indirgenerek organik bileşikler sentezlenir.

Nitrat bakterileri (nitrobakteriler)

• Nitritve nitrat bakterileri olarak 2 gruba ayrılır

• HNO2‘yi HNO3 (nitrik asit)’e dönüştürürken enerji açığa çıkar

Demir bakterileri (ferrobakteriler)

• Demir oksit ve demir karbonatlı ortamlarda yaşarlar

• Oksijenli ortamlarda suyu parçalayarak karbondioksit ve enerji açığa çıkarırlar

Hidrojen bakterileri

Bu bakteriler hidrojen ve oksijen kullanarak su ve enerji açığa çıkarır

Kök

• İletim demetlibir bitkiyi toprağa bağlar

• Su ve mineralleri absorbeeder

• Çoğunlukla karbohidratdepo eder

• Dikotillerve gimnospermlerkazık kök sistemine sahiptir

• Monokotillersaçak kök sistemine sahiptir (adventifkökler)

Kazık kök

embriyonik kökten gelişir, dikey bir ana kök halinde oluşur

Saçak kök

embriyonik kök gelişmeden ölür, toprak yüzeyine yakın ince köklerden oluşur

Kök ile Gövdenin Farkları

• Kökte yaprak ve klorofil* bulunmaz *(normal şartlar altında bulunmaz; metamorfozeköklerde bulunabilir)

• Kök epidermisindestomabulunmaz

• Kökte nodyumve internodyumbulunmaz

• Kökün uç kısmında kaliptra denilen özel koruyucu yapı bulunur

kök şapkası (=kaliptra)

Primer büyüme esnasında kökü toprağın aşındırıcı etkisine karşı kök şapkası (=kaliptra) korur. Kök ve kök şapkasının tüm hücreleri apikal meristemden oluşu

Primer büyüme kök ucunun altında yer alan üç bölgede gerçekleşenler nedir

hücre bölünmesi bölgesi

uzama bölgesi

farklılaşma bölgesi

Hücre bölünmesi bölgesi

Bölünür hücrelerden oluşur Yeni kök hücreleri ve kök şapkası hücreleri bu bölgede üretilir

Uzama bölgesi

Kök hücrelerinin uzama gösterdiği kısım Kökte büyümenin en fazla olduğu bölgedir

Farklılaşma bölgesi

Kök hücreleri farklılaşmaların tamamlayıp değişik hücre tiplerini oluşturur Kök tüyleri ( emici tüyler ) bu bölgede oluşur

Kök tüyleri

Topraktan su ve mineralleri absorbe eder

Kök epidermisinin yüzey alanını arttırır; absorpsiyonda artış sağlar

Canlı hücrelerden oluşur Hücre zarları çok incedir

Primerve Sekonder Kökler

Tohumdan aşağı yönlü olarak gelişen ilk kök primer kök olarak adlandırılır

Primer kökten çıkan yan köklere sekonder kök veya lateral kök denir

Monokotillerde ana kök yerini adventif köklere (saçak kök) bırakır

Kök dıştan içe doğru üç kısımları

• Epiderma genç kökleri sarar, sekonder büyüme ile yerini periderm alır

• Korteks parankima hücrelerinden oluşur En içte kalan tabakasına endodermis denir, endodermis topraktan demet silindire maddelerin geçişini düzenler; seçici geçirgen yapıdadır

• Merkezi Silindir (=demet silindiri); iletim demetleri bulunur, en dış tabakasına periskldenirLateral(=yan) kökler periskltabakasından gelişir

Monokotil ile dikotillerde kök yapısının farkları

1-Monokotillerin kökleri primer yapı devam eder, Dikotillerde ise sekonder büyüme görülür.

2-Monokotillerin köklerinde merkezi silindirde ksilem ve floemdemetlerinin sayısı fazladır, ksilem kolları 10-20 adettir, Dikotillerde ksilem kolları 4-8 adettir

3-Dikotillerde kök enine kesitinde ksilem yıldız şeklinde görülür, floem ksilem kolları arasında yer alır

Kök metamorfozları

• Depo kök

• Asimilasyon kökleri

• Tutunma kökleri

• Sömürme kökleri

• Nefes kökler

• Destek kökleri

Depo kök

Besin depo eder, şişkin yapıdadır İki yıllık bitkilerde oluşur; ilk yıl besin maddeleri depolanır, sonraki yıl yeni bitkinin gelişiminde bu maddeler kullanılır Ör: Havuç (Daucus carota)Turp (Raphanus sp.)Salepgiller üyeleri(Orchidaceae üyeleri: Orchis sp., Ophyris sp.)

Asimilasyon kökleri

Bu tip metamorfoze kökler klorofil içerir, fotosentez yapar Ör: Orchidaceae üyesi epifit orkideler (tutunma amacıyla ağaçların üzerine yerleşir ancak ağaçtan besin almaz (asalak değildir)

Tutunma kökleri

Sarılıcı bitkilerin gövdelerinde oluşan, bitkinin yükselmesini sağlayan köklerdir Ör: Duvar sarmaşığı (Hedera helix)

Sömürme kökleri

Parazit bitkilerin konak bitkinin besininden faydalanmasını sağlayan köklerdir Ör: Ökseotu (Viscum album) haustorium denilen emeçleri (=sömürme kökleri) bulunur.

Nefes kökler

Solunum kökleridir Özellikle bataklık bitkilerinde görülür Oksijen bakımından fakir ortamlarda bulunan bitkiler su ve toprak yüzeyine nefes kökler uzatır Ör: Mangrove ağaçlarının nefes kökleri (=pnömatofor)

Destek kökler

Tropikal bölge bitkilerinde kök sistemi kısa olan ağaçlarda görülür Ör: Ceiba ağacı Yumuşak toprağa bağlanmayı artırmak için de meydana gelirler Ör: Mısır (Zeamays)

yaprak temel olarak üç kısımlar

1-Lamina: Yaprak ayası

2-Petiyol: Yaprak sapıYaprağı gövdedeki nodyuma bağlar(Monokotillerin yapraklarında petiyol bulunmaz)

3-Bazis: Yaprak tabanı Yaprağın nodyuma bağlandığı şişkin kısım

Monokotil yapraklarında

damarlanma paraleldir Ana bir damar yoktur, aynı özellikte çok sayıda paralel damar bulunur

Dikotil yapraklarında

damarlanma ağsıdır Ana damar bulunur; yan damarlar bu ana damara bağlıdır

Yapraklar şekline göre 3 tipler nelerdir?

1-Basit yaprak: Parçalara ayrılmamış tek bir ayadan oluşur

2-Bileşik yaprak: Yaprak ayası parçalanmıştır, çok sayıda yaprakçık bir araya gelerek yaprağı oluşturur

3-Çifte bileşik yaprak: Parçalanmış ayada yer alan her yaprakçık daha küçük yaprakçıklardan oluşur

Stomalariki kısımları nelerdır

1-Stomaaçıklığı(=por)

2-Bekçi hücreleri; porun açılıp kapanmasını düzenler

Stomaların açılması için 3 ana faktörlar neler

ışık, CO2 miktarında azalma ve bekçi hücrelerinde yaşam saati(sirkadiyen ritim)

Stomaların gündüz kapanmasına sebep olan etkenler

-kuraklık-yüksek sıcaklık-rüzgar

Bekçi hücreleri görevi

turgor basıncı ve potasyum iyonu yoğunluğunda meydana gelen değişim yoluyla stomaların açılıp kapanmasını kontrol ederler

Floem’in görevi

Floem vasıtasıyla yaprakta üretilen şeker ve diğer organik bileşikler bitkinin farklı kısımlarına taşınır

Fotosentez yapan mezofil tabakası ksilemden su ve mineralleri alır; floeme şeker ve diğer organik bileşikleri aktarır.

demet kını

Yaprakta yer alan iletim demetleri demet kını adı verilen koruyucu bir hücre tabakası tarafından sarılmıştır

Demet kını, bir ya da iki adet parankima hücre tabakasından oluşur

Yaprak metamorfozları

• Etli depo yaprak

  Su ve besin depo eden kalın ve etli yapıda yapraklardır. Allium sp. Carpobrotus sp.

• Diken yaprak

  Yaprakta damarların uç kısmı sertleşir ve yaprak diken şeklini alır. Ör: Opuntia sp.

• Sülük yaprak

  Tırmanıcı bitkilerde görülür Yapraklar sülük şeklini almıştır Ör: Pisum sativum (bezelye) uç yaprakları

• Böcek kapan yaprak

  Böcek yiyen bitkilerde görülür Dionaea sp. Drosera sp.

• Vegetatif üreme yaprakları

  Bitkilerin vegetatif üremesini sağlayan yapraklardır Ör: Kalanchoesp.

Farmakope (İlacın anayasası) nedir

İlaç üretiminde kullanılan etkin ve tüm yardımcı maddelerin ve bitkisel drogların fizikokimyasal özellikleriyle, bunların nitel ve nicel analiz yöntemlerinin yer aldığı, yasal ve bilimsel olarak uyulması gereken ulusal ve uluslararası kuralları ve yöntemleri içeren kaynaklardır.

BİTKİSEL DOKULAR ikiyi ayrılır

Meristematik (Bölünür) Dokular ve Sürekli (Yetkin, Ergin) Dokular

Meristematik (Bölünür) Dokular

Bulundukları yere göre meristemler:

• Apikal (uç) meristemler

• Lateral (yan) meristemler

• İnterkalar (ara) meristemler

Kökenlerine göre meristemler:

• Primer meristem

• Sekonder meristem

Sürekli (Yetkin, Ergin) Dokular

• Koruyucu (örtü) doku

• Parankima (temel) doku

• Destek doku

• İletim doku

• Salgı doku

Bölünme yeteneklerini geçici olarak ya da tamamen yitirmiş dokulardır

Sürekli doku h.lerini Meristematik h.lerden ayıran bazı farklar

• Metabolik faaliyet daha azdır.

• Bazen ölü durumdadır.

• Hücre çeperleri daha kalındır.

• Hücrelerarası boşluklar bulunur.

Koruyucu (örtü) doku

• Bitkiyi ince bir tabaka olarak tümüyle sarar.

• İç dokuları mekanik etkiden, patojenlerden ve su kaybından korur.

• iki tip koruyucu doku bulunur: Epiderma ve Mantar doku

Epiderma

Bitkinin dış ortamla temas halindeki dokusudur. Tek sıralı h.lerden oluşur, bitkinin tüm yüzeyini kaplar.

Kök ve gövdenin büyüme noktalarındaki dermatogen kısmından Epiderma = Stoma ve Tüyler

 Hücreleri canlıdır ve hücrelerarası boşluk bulunmaz.

 Epiderma h.leri dıştan gelen etkilere karşı birbirinden ayrılmayı önleyecek biçimde genellikle iç içe sıkıca kenetlenmiş durumda bulunurlar.

Epiderma özelikleri

 Epiderma h.leri mekanik etkiye dayanıklıdır.  Tüm bitkilerde erken gelişim döneminde bulunur; sekonder gelişme göstermeyen bitkilerde yaşam boyu kalır.  Hücreleri az sitoplazmalıdır ve vakuol taşır.  Hücre çeperlerinde geçitler bulunur.  Hücreleri kloroplast taşımaz.  Kütin birikimi ile kütiküla tabakası oluşur; bu mumsu tabaka, su kaybını engeller. Ayrıca, bitkiye mekanik destek sağlar ve mikroorganizmaların saldırılarına karşı bitkiyi korur

stomalar

Epidermadan gelişen stomalar, epiderma h.leri arasında yer alır ve gaz alışverişini sağlar.  Yaprak ve gövdede bulunur; kökte bulunmaz.  Stoma h.leri kloroplast taşır

Tüyler

epidermadan gelişir.  Bitkinin tüm kısımlarında bulunur.  Canlı hücrelerden oluşur.

tüylerin Farklı tipleri

Korunma tüyleri

Emme tüyleri

Savunma tüyleri

Örtü tüyleri

Salgı tüyleri

Salgı tüyleri

Su, şekerli maddeler, kireçli su, uçucu yağlar ve enzim salgılayan tüylerdir.

Örtü tüyleri

Salgı işiyle ilgisi olmayan, emici tüyler dışındaki tüm tüyleri kapsar.

Korunma tüyleri

Tüyler bitkiyi su kaybına karşı koruyabilir. Özellikle kserofitlerde (kurakçıl bitkiler) tüyler arasında hava akımlarına kapalı, su buharı ile doymuş bölgeler meydana getirip, buharlaşma yolu ile meydana gelen su kaybını azaltan tüylerdir

Emme tüyleri

Su ve suda erimiş inorganik ve organik maddeleri emen tüylerdir. En önemlileri kök emici tüyleridir. Bunlar, kökün yüzey alanını artırır ve topraktan su ve minerallerin emilmesine yardımcı olur. Böcek kapan bitkilerde bulunan bazı tüyler, hem saldıkları enzimlerle yakalanan böceklerdeki organik bileşikleri eritirler, hem de bu maddeleri emerler.

Savunma tüyleri

Bazı bitkiler tüylerini özellikle hayvanlara karşı savunma amacı ile kullanırlar. Bunlar sivri uçlu, kalın çeperli hücrelerden oluşan tüylerdir. Ör: Isırganın batıcı ve yakıcı tüyleri.

Mantarlaşmış doku (Periderma)

 Çok yıllık bitkilerde, koruyucu doku hücre çeperlerinin kalınlaşması ile meydana gelir.  Odunsu bitkilerde kök ve gövdenin yaşlı bölgelerinde periderma meydana getirir

Çok yıllık bitkilerde enine büyüme sırasında kök ve gövdedeki kalınlaşma nedeniyle en dıştaki koruyucu tabaka (epiderma) gerilmeye dayanamaz ve parçalanır.  Epidermanın yerini, mantar kambiyumu (fellojen) tarafından üretilen periderma adlı koruyucu doku alır.  Oluşan mantar h.leri süberin denilen, su geçirmeyen mumsu maddeyi çeperlerinde biriktirir ve ölür. Süberin, su kaybına karşı da bitkiyi korur

Periderma 3 tabakadan oluşur

Fellojen (mantar kambiyumu), dışa doğru fellemi (mantar doku) , içeriğe doğru ise fellodermayı (sekonder kortex) oluşturur