3. RENAISSANCE

Geschiedenis (plaats en tijd)

Ca. 14e - 16e eeuw, voornamelijk in Italië en later in heel Europa. Kunst herontdekte de klassieke oudheid en kende een herwaardering van individuele creativiteit en intellect

Uitgangspunten

De inspiratie van de oudheid speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling v.d. renaissancekunst. Kunstenaars keerden terug naar de klassieke Griekse en Romeinse vormen en ideeën, maar gaven deze een vernieuwde focus op esthetiek en expressie. Belangrijke denkers uit de Oudheid, zoals Plinius de Oudere, werden opnieuw gelezen.   In de klassieke oudheid werd schilderkunst gezien als een ‘lage kunst’. In de 15e tot midden 17e eeuw was er een overgangsfase. In de renaissance (en de vroegmoderne periode) vond er een verschuiving plaats waarbij schilderkunst en beeldhouwkunst werden ‘verheven’ tot de ‘vrije kunsten’. De vrije kunsten werden gezien als essentieel voor een goedopgeleide burger. Ze waren enkel voor de ‘vrije burgers’ (elite en hoogopgeleide) want ze waren niet bedoeld om geld te verdienen. Vanaf de renaissance werd de kunstenaar niet meer gezien als een ambachtsman, maar als een intellectueel met kennis over de natuur en de mens.   Ook de concepten inventio en disegno werden belangrijk. Inventio is een term die afkomstig is uit de retorica en verwijst naar het proces van het bedenken of ontdekken van ideeën en onderwerpen voor een tekst of kunstwerk. Disegno betekent ‘ontwerp’ of ‘tekening’ en verwijst naar het moment waarop de kunstenaar zijn mentale beeld weet om te zetten in een materiële en dus communiceerbare voorstelling.   Tijdens de renaissance lag de nadruk sterk op perspectief, anatomische nauwkeurigheid en proporties. Kunstenaars begonnen de menselijke anatomie grondig te bestuderen om figuren met meer realistische proporties en expressie weer te geven. Een belangrijk concept was imitatio, het nabootsen van grote voorbeelden uit de klassieke oudheid of natuur.   Daarnaast werd lineair perspectief belangrijk, deze techniek maakte het mogelijk om de illusie van diepte en ruimte te creëren in schilderijen. Dit zorgde ervoor dat kunstwerken een meer realistische en overtuigende weergave van de wereld kregen.   Het probleem van de christelijke kunst bleef voortbestaan. Dit draaide rond de vroeg hoe men beelden van heiligen en het goddelijke adequaat kon weergeven, zonder in conflict te komen met de Christelijke leer. Kunst werd gezien als een pedagogisch model …

Voorbeelden

Francisco Petrarca was een Italiaanse dichter en geleerde die een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling van het humanisme tijdens de renaissance. Hij werd sterk beïnvloed door geschriften uit de oudheid, zoals Plinius’ Naturalis Historia. Hij geloofde in een cyclisch beschavingsbeeld, een concept in de geschiedschrijving dat beschavingen en hun ontwikkeling ziet als het gevolg van een herhalend patroon van opkomst, verval en heropleving. Hij beschouwde de klassieke oudheid als de ‘gouden tijd’ voor kunst, literatuur en wetenschap. Na de val van het Romeinse Rijk zag hij een periode van verval en stagnatie (middeleeuwen, ‘1000 jaar verval’). Hij geloofde dat de renaissance, die een hernieuwde interesse in de klassieke oudheid meebracht, voor heropleving zou zorgen.

 

Leon Battista Alberti was een invloedrijke Italiaanse architect, kunstenaar, schrijver en humanist. In zijn werk Della Pittura (of De Pictura) benadrukt hij dat kunstenaars niet alleen ambachtslieden zijn, maar ook intellectuelen met artistieke vrijheid. Daarnaast introduceerde hij een diversiteit in de onderwerpen van kunst. Waar men in de middeleeuwen vooral religieuze thema's behandelde, begon men nu ook mythologische en andere onderwerpen te verkennen. Het idee van "edele verkiezing" wordt ook benadrukt in Alberti's visie op de kunstenaar. De kunstenaar streeft naar perfectie en schoonheid en moet in staat zijn zijn werk te verheffen.

Kritiek

Vasari’s model is Toscano-centrisch en lineair. Hij idealiseerde Michelangelo als hoogtepunt, waardoor andere kunstenaars en regio’s ondergewaardeerd bleven.