Portaal Tentamen

kernfuncties van taal

kwalificatie (spreken, schrijven, lezen en luisteren) \n socialisatie (proces waarbij iemand bewust en onbewust cultuurkenmerken van een groep overneemt) \n subjectivering (de vorming van een persoon, ik en mijn wereld)

Constructivisme

leren is een actief proces van kennisverwerving, waarbij de kennis ontstaat in interactie met anderen.

21e eeuwse vaardigheden

creativiteit, kritisch denken, probleemoplossingsvaardigheden, communiceren, samenwerken, digitale geletterdheid, sociale en culturele vaardigheden en zelfregulering.

digitale geletterdheid

ict basisvaardigen \n informatievaardigheden \n mediawijsheid

8 belangrijke visies op taalonderwijs

traditioneel taalonderwijs \n thematisch-cursorisch taalonderwijs \n taal bij alle vakken \n communicatief taalonderwijs \n whole-language learning \n strategisch taalonderwijs \n taakgericht taalonderwijs \n interactief taalonderwijs

traditioneel taalonderwijs

taal wordt gezien als een belangrijke drager van onze cultuur, en bestaat uit een aantal deelvaardigheden die in het onderwijs geisoleerd aangeleerd worden. Nadruk op schriftelijke vaardigheden. Grammatica is belangrijk.

thematisch-cursorisch taalonderwijs

leerlingen leren taal door taal te gebruiken in zinvolle gebruikssituaties. Er wordt gewerkt met taal vanuit bepaalde thema's. Cursorische activiteiten behandelt vakonderdelen die wel belangrijk worden geacht maar die niet binnen het thema passen. Bijv. technisch lezen, spelling en grammatica. voordeel:zinvol nadeel:veel tijd.

Taal bij alle vakken

Taal is meer dan materie die geleerd moet worden en dmv van taal kun je leren. Taal gebruik je voor het leren van nieuwe inhouden en voor het verkrijgen van nieuwe inzichten. >sterk gericht op interactie in de groep. Voordeel: betekenisvol en voorkomt transferproblemen nadeel: bij andere vakken komen bepaalde taalonderdelen soms niet goed uit de verf

communicatief onderwijs

leerlingen leren om goed schriftelijk en mondeling te communiceren. Minder gericht op correctheid en meer op overbrengen van de boodschap.

whole language benadering

Gaat ervan uit dat het voor leerlingen onnatuurlijk is om taal op te delen in kleinere eenheden(domeinen) die apart aangeleerd worden. Taal wordt als geheel aangeboden. Er wordt grote waarde gehecht aan wat leerlingen te vertellen hebben en hoe ze dat mondeling of schriftelijk kunnen doen.

strategisch taalonderwijs

leerlingen moeten voor het uitvoeren van communicatieve taken strategieën beheersen. Voordeel: leerling krijgt beschikking over middel nadeel: het middel moet niet het doel worden.

taakgericht onderwijs

gaat uit van het idee dat leerlingen niet alleen een taal leren om er taken mee te kunnen uitvoeren , maar dat ze taal leren juist ook door zulke taken uit te voeren. Het vertrekpunt is inhoud, en taal is nodig om de taak tot een goed einde te brengen. Uitgangspunt is wat leerlingen zelf ontdekken, blijft hangen en leidt tot fundamenteel leren.

interactief taalonderwijs

leerlingen leren taal het best in een krachtige leeromgeving waarbij rekening wordt gehouden met individuele behoeften en verschillen. Betrokkenheid en activiteit staan centraal.

3 pijlers interactief taalonderwijs

betekenisvol leren: leren is een actief proces in een voor leerlingen belangrijke context. \n sociaal leren: leerlingen leren in samenspraak en samenwerking met anderen. \n strategisch leren: leerlingen hebben concrete strategieën nodig om bepaalde taalproblemen op een efficiënte wijze op te lossen.

Inhouden van taal

vaardigheden (spreken, luisteren, schrijven en lezen) \n woordenschat \n taalbeschouwing \n jeugdliteratuur

taalbeschouwing

nadenken (reflecteren) over de taal zelf. voordeel

1: ze gaan zelfbewuster om met de vaardigheden voordeel

2:taal is fascinerend en beschouwing is de moeite waard

functies van taal

communicatieve functie \n conceptualiserende functie \n expressieve functie

doelen en inhouden van taalonderwijs

kerndoelen \n tussendoelen \n referentiekader taal en rekenen \n leerstoflijnen \n doelen uit de methode of zelfgekozen doelen \n groeps- en individuele doelen

Referentiekader onderscheidt 4 domeinen voor taal

mondelinge taalvaardigheid \n lezen \n schrijven \n begrippenlijst en taalverzorging

4 niveaus van de domeinen

1F fundamenteel niveau einde basisschool, speciaalonderwijs en praktijkonderwijs
2F mbo 1,2,3 en VMBO
3F mbo4 en eind havo
4F eind VWO

incidenteel leren

spontaan en 'onbedoeld' ; kennis en vaardigheden leren dankzij regelgenererend vermogen.

intentioneel leren

de leerkracht kiest er bewust voor om iets aan te leren.

instructieve leersituaties

waarbij leerlingen via directe instructies iets wordt geleerd en ze via oefeningen moeten inoefenen wat aan de orde kwam.

constructieve leersituaties

leerkracht gaat in op leervragen van de leerlingen en laat hen via zogenaamde ankers taalactiviteiten uitvoeren.

ankers

rijke, probleem-georiënteerde contexten die functioneren als gemeenschappelijke kennisbron en die uitdagen om nieuwe problemen te verkennen.

routines (constructieve leersituatie)

terugkerende, vaststaande en herkenbare leersituaties die aanzetten tot communicatie en daardoor leiden tot betekenisvolle taalactiviteiten. Doordat situaties herkenbaar zijn, kunnen leerlingen betrokken zijn op de inhoud.

Keuze van leerkracht afhankelijk van

visie op taalonderwijs \n inhoud van de leerstof

toetsen

formatief (voor evaluatie en aanpassing) \n summatief (zakken of slagen)

belangrijk voor de leerkracht is dat zij

* weet vanuit welke uitgangspunten de gehanteerde methode is geschreven
* materialen uit verschillende methoden kan selecteren om in lessen te gebruiken
* ook buiten de methode om lessen kan ontwikkelen
* reflecteert op zijn eigen handelen en een onderzoekende houding aanneemt gericht op verbetering van de kwaliteit van zijn onderwijs
* de gemaakte keuzes kan verantwoorden aan leerlingen, ouders, collega's en inspectie/overheid.

9 uitgangspunten voor goed taalonderwijs

1 bedoeld voor iedereen en klantgericht
2 sprankelt (balans tussen leerzaam en aantrekkelijk)
3 goed taalonderwijs is doel en middel
4 balans tussen aandacht voor deelvaardigheden en het geheel
5 het is doelgericht
6 het is betekenisvol en functioneel
7 goed taalonderwijs is taalontwikkelend (kinderen worden uitgedaagd, onderwijs sluit aan bij behoeften, biedt hulp, prikkelt en laat reflecteren)
8 gericht op bedoeling proces en effect (niet alleen kijken naar resultaat, maar ook naar proces)
9 is interactief (taal leren door taal te gebruiken)

fases van geletterdheid

ontluikende geletterdheid (0-4) \n beginnende geletterdheid (gr 1,2,3,) \n gevorderde geletterdheid (gr 4-8)

definitie geletterdheid

het kunnen omgaan met informatie die niet alleen in teksten aanwezig is, maar ook visueel is, of teksten die een combinatie zijn van beiden.

taal heeft

functies \n betekenis \n een systeem

functies van taal

communicatieve functie \n conceptualiserende functie (greep krijgen op de werkelijkheid) \n expressieve functie

communicatie

vindt plaats in context en er is sprake van zender, boodschap en ontvanger.

regels voor efficient schriftelijk taalgebruik

1 duidelijk
2 efficient
3 gepast
4 aantrekkelijk
5 correct

principes voor mondelinge communicatie

1 je kunt niet niet communiceren
2 iedere communicatie uiting heeft een inhoudsaspect en een betrekkingsaspect (inhoud=woorden, betrekkingsaspect=manier van uitspreken en lichaamstaal)
3 ieder heeft zijn eigen waarheid
4 mensen communiceren verbaal, maar vooral non-verbaal (intonatie, lichaamstaal, gebaren en mimiek)
5 de macht is in gesprekken meestal niet gelijkwaardig verdeeld. De machtsverdeling is vaak al bepaald en dat kleurt de communicatie.

De aspecten van een boodschap

1 zakelijke aspect (bepaalde inhoud)
2 expressieve effect (vertelt iets over de persoonlijkheid van de zender)
3 relationele aspect (boodschap geeft aan hoe de zender de ontvanger ziet)
4 appellerende effect (met de boodschap doet de zender een appel op de ontvanger om zo invloed uit te oefenen.

pragmatiek

onderdeel van de taalwetenschap dat zich bezighoudt met de studie naar het gebruik van taal in communicatieve situaties.(effectiviteit van een boodschap / beleefdheid uiten/ beurtverdeling in gesprek)

conceptualiserende functie van de taal

taal als middel om greep krijgen op de werkelijkheid; hoe meer concepten je (her)kent, des te meer je begrijpt

expressieve functie van taal

taal als middel om je gevoelens te uiten. Verdriet, blijdschap, boosheid en angst. Staat centraal in reclame, theaterteksten, rap en songteksten.

andere functies van taal

poëtische functie van taal \n meta linguïstische functie van taal \n cognitieve functie van taal (via taal een ander aanspreken en evt aanzetten tot handelen)

semantiek

de leer van de betekenis van taal (taal gaat ergens over, heeft een betekenis en verwijst naar een werkelijkheid die buiten de taal ligt)

concept

het beeld wat iemand heeft of kan vormen bij een bepaald concept kan verschillen. (stoel / vrijheid)

proces van verwijzen

concreet vs abstract \n letterlijk vs figuurlijk \n detonatie of connotatie > detonatie = formele betekenis van het woord, naast de formele betekenis hebben woorden ook een persoonlijke gevoelswaarde = connotatie

woorden met afhankelijke betekenis

* kan worden afgeleid uit de context
* het is in de situatie al eerder genoemd (antecedent)

woorden met onafhankelijke betekenis

lexicale woorden > woorden met eigen betekenis

meervoudige betekenis

polysemie=hetzelfde woord heeft in verschillende contexten een iets andere betekenis \n homoniemen=dezelfde klank en schriftelijke weergave maar geheel andere betekenis.

specifieke woordrelaties

gelijk vs tegengesteld \n synoniem (fiets-rijwiel) \n antoniem (binnen-buiten)

hyperoniem

een koepelwoord dat een verzameling woorden aanduidt. (bv meubels)

hyponiem

onderdeel van een verzameling (bv tafel en stoel bij meubels)

vaktaalwoorden

vakterminologie die in vaklessen zoals aardrijkskunde, rekenen en biologie wordt gebruikt.

schooltaalwoorden

woorden die specifiek in onderwijssituaties worden gebruikt

polysemie

hetzelfde woord die verschillende soorten betekenissen heeft in verschillende contexten (geld is overal ander geld)

signaalwoorden

woorden die de lezer informatie verschaffen over de taal- en denkrelaties in een tekst. verbanden tussen taal en werkelijkheid (morgen-tussentijds) bepaalde redeneringen ondersteunen(belangrijk, daadwerkelijk) verbanden tussen zinnen en alinea's (desondanks, immers)

Taal als systeem

taal kun je zien als een systeem opgebouwd uit verschillende lagen. Bij spreken kleinste eenheid foneem=spraakklank en de grootste een voordracht/gesprek. Bij schrijven en lezen kleinste eenheid letter of grafeem en grootste een geschreven tekst.

taal van klein naar groot

> fonologie = spraakklanken of fonemen \n > morfologie = vormleer van woorden \n > syntaxis = zinsbouw (rangschikking en functie van woorden en woordgroepen \n > tekstlinguistiek = opbouw en taalgebruik \n > orthografie = lettertekens die klanken weergeven in schrift

Fonologie

\n onderdeel van de taal dat klanken bestudeert. Een foneem is een klank die betekenisverschil tussen woorden veroorzaakt. \n klinkers(vocalen) \n tweeklanken(diftongers) \n medeklinkers(consonanten)

morfologie

onderdeel van de taalwetenschap dat zich bezighoudt met de woordstructuur en de woordvorming. Benoeming van woorden en woordsoorten noemen we taalkundige ontleding.

morfemen

kleinste betekenisdragende delen van taal. Een woord heeft altijd minstens 1 morfeem. (bijv. tuin = vrij morfeem)

gebonden morfemen

tje in tuintje.

samenstelling

woord dat bestaat uit delen die zelf ook als woord kunnen voorkomen.

vormen samenstelling

met een ww als 2e lid. opzoeken (opzoeken, overhalen) \n met een znw als tweede lid van het woord (kersenpit) \n met een bijv nw als 2e lid (ijskoud, springlevend) \n met een bijw als 2e lid van het woord (daarmee)

afleidingen

woorden die bestaan uit een woord met een affix (aanplaksel). Deze kan voor het woord staan(prefix) en erachter (suffix).

vervoeging van werkwoorden

regelmatige werkwoorden (=zwak) \n onregelmatige werkwoorden (=sterk)

syntaxis

onderdeel van de taalwetenschap dat zich bezighoudt met (soorten) zinnen en met de regels om woorden samen te voegen tot grammaticaal correcte zinnen.

zinsontleden = redekundig ontleden

analyse van een zin waarbij de zinsdelen worden benoemd naar hun grammaticale functie.

tekst linguistiek

onderdeel dat zich bezighoudt met (soorten) teksten en met de regels om zinnen samen te voegen tot samenhangende en betekenisvolle teksten.

7 componenten van kennis over taal

fonologische, semantische, morfologische, grammaticale of syntactische, tekstuele, pragmatische en orthografische component

fonologische component

klank

semantische component

betekenis

morfologische component

woordleer

grammaticale of syntactische component

zinsleer

tekstuele component

tekstleer

pragmatische component

context

orthografische component

spelling

coherentie

inhoudelijke samenhang van zinnen (wat het regent het vandaag. ik ga vandaag niet sporten.)

voorschoolse educatie

\n voor peuters van 2,5 tot 4 jaar

vroegschoolse educatie

kinderen uit groep 1 en 2

Eerstetaalverwerving

verwerving van de moedertaal

Behaviorisme gaat uit

van het idee dat kinderen bij hun geboorte een blanco blad zijn dat in de loop van het leven gevuld moet worden, vooral door te leren van ouders en andere rolmodellen.

volgens het behaviorisme verloopt taalverwerving als volgt

imitatie (nadoen) > positieve feedback (bekrachtiging van goed gedrag) > conditionering (aanleren van nieuw gedrag door herhaling)

nativisme

is de opvatting dat de menselijke geest over aangeboren kennis en vermogens beschikt waardoor kinderen bijvoorbeeld in staat zijn om zelf de structuur van een taal te doorgronden.

nativisme - taalleervermogen

chomsky > LAD (learning acquisition device) ; iedere taalgebruiker is creatief. Hij maakt nieuwe zinnen vanuit zijn creatieve vermogen. Daarom wordt nativisme ook wel creatieve constructie theorie genoemd.

interactionele benadering

stelt de interactie tussen kind en omgeving centraal en stelt dat kinderen taal leren door beide hiervoor genoemde theorieën.

nadruk op aanbod, interactie en de feedback die nodig is.

3 eisen voor interactionele benadering

taalaanbod \n taalruimte \n feedback

factoren die de eerstetaalverwerving van het kind bevorderen:

\-modelleren door volwassenen (kind heeft omgeving nodig van volwassenen die de taal spreken en het kind stimuleren om veel te praten) Een rijk taalaanbod is van belang.

* feedback - de volwassenen spoort het kind aan tot spreken en geeft feedback door te handelen, spreken en het goede voorbeeld te geven.
* ruimte voor taalproductie- als het taalaanbod in de omgeving goed is, leert het kind vanzelf meer woorden en begrippen.
* taal en denken stimuleren elkaar - ieder kind heeft een omgeving nodig waar het in gesprek met anderen zijn taal kan uitbreiden.
* metalinguistisch bewustzijn - het kind heeft een impliciete kennis van taal en kan zich in communicatie met volwassenen bewust worden van de mogelijkheid te reflecteren op taal en taalgebruik en daarmee dit taalgebruik te bevorderen.

tweedetaalverwerving

Verwerving van een andere taal dan de moedertaal.

simultane tweetaligheid

als kinderen vanaf hun geboorte te maken krijgen met twee (of zelfs drie) talen.

interferentie theorie

Tweedetaalleerders beschikken al over een eerste taal en nemen de kennis over die taal onbewust mee bij het leren van de tweede taal.

Universalistische theorie

Voor het aanleren van een tweede taal gebruiken kinderen hetzelfde taalleervermogen en ze verwerven Nederlands globaal op dezelfde manier als kinderen die in het Nederlands worden opgevoed.

indeling taalcomponenten

taalvorm: fonologische, morfologische en syntactische component \n taalinhoud: lexicale/semantische component \n taalgebruik: pragmatische component

successieve tweetaligheid

tweedetaalleerders beginnen pas op de basisschool met de tweede taal en dat is eigenlijk te laat.

vocaliseren

herhalen van klanken door kinderen

overgeneralisatie

bijvoorbeeld twee paards, wij loopten en eerste, tweede, driede.

(passieve) receptieve woordenschat

taal die je herkent maar niet zelf gebruikt.

de (actieve) of productieve woordenschat

taal die je zelf gebruikt.

woordenschat

2jr 50-600 \n 3-5 jr 900-2100

semantisch veld

een groep woorden die qua betekenis bij elkaar horen

fasen in eerstetaalverwerving

prelinguale of preverbale periode \n vroeglinguale periode \n differentiatiefase \n voltooiingsfase