Wykład 1 Zagospodarowanie obszarów chronionych

Klasyfikacja stworzona przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody z 1994 roku dotycząca międzynarodowej klasyfikacji parków

IUNC

Kategoria Ia (Strict Nature Reserve - obszar ścisłej ochrony) IUNC

Obszar ścisłej ochrony, użytkowany głównie do celów naukowych. Turyści ogólnie nie mają wstępu. A jeśli już to regulowany/ niewielki lub do celów naukowych.

Definicja kategorii Ia IUNC

Obszar lądu lub/i morza obejmujący wyróżniające się, bądź reprezentatywne ekosystemy, walory geologiczne i/lub gatunki, dostępny głównie do badań naukowych i/lub monitoringu środowiska

Przykład Kategorii Ia IUNC

Kevo Strict Nature Reserve w Finlandii

Kevo Strict Nature Reserve

Finlandia

Wpuszczana tylko część turystów

Kategoria krajowa odpowiadająca kategorii międzynarodowej

Kategoria Ib (Wilderness Area - Obszar Naturalny) IUNC

Obszar naturalny, chroniony i użytkowany głównie w celu ochrony nienaruszonej przyrody. Dominacja turystyki indywidualnej. Najczęściej znajduję się na Syberii, północnej Kanadzie, wyspach, obszarach pustynnych

Definicja kategorii Ib IUNC

Duży, nieprzekształcony lub tylko lekko zmieniony obszar lądu i/lub morza o zachowanym naturalnym charakterze i zależnościach, bez trwałego i wyraźnego osadnictwa. Ochrona i użytkowanie tego obszaru służą zachowaniu jego naturalnemu stanu

Przykład kategorii Ib IUNC

Polar Bear Provincial Park w Kanadzie

Polar bear Provincial Park

Kanada, północ Ontario

Mała turystyka

Można dostać się helikopterem

Samotne wędrówki nielicznych grup

Kategoria II (National Park - Park Narodowy) IUNC

Park narodowy, obszar chroniony przeznaczony głównie do ochrony ekosystemów oraz rekreacji. Jest on raczej duży, aby ekosystemy mogły się same utrzymywać

Definicja kategorii II IUNC

Naturalny obszar lądu i/lub morza utworzony w celu:

• zachowania integralności ekologicznej jednego lub większej liczby ekosystemów dla obecnych i przyszłych pokoleń

• Wykluczenie eksploatacji lub zasiedlania tego terenu, sprzecznych z celami założenia tego obszaru

• Zapewnienie podstaw dla duchowej, naukowej, edukacyjnej, wypoczynkowej i turystycznej działalności, z których wszystkie muszą być przyjazne środowisku i kulturze tego miejsca

Przykład II kategorii IUNC na świecie

Jako pierwszy - Yellowstone USA

Przykład II kategorii IUNC w Polsce

Białowieski Park Narodowy

W Polsce z 23 parków tylko 16 jest w tej kategorii, te nowsze nie mają jeszcze kategorii

Kategoria III (Natural Monument od Feature - pomnik przyrody) IUNC

Obszar chroniony przeznaczony głównie do ochrony specyficznych walorów przyrodniczych

Definicja kategorii III IUNC

Obszar obejmujący jeden lub więcej specyficznych walorów przyrodniczych lub przyrodniczo-kulturowych, o wyróżniającej się lub wyjątkowej wartości, ze względu na ich unikatowość, reprezentacyjne lub estetyczne własności lub znaczenie kulturowe

Kategoria III IUNC w Polsce

Żaden pomnik z Polski nie jest zaliczony

Przykład kategorii III na świecie

Owacjom Bridge, Natural Bridges National Monument w USA

Kategoria IV (Habitat/Spacies Menagement Area - Obszar ochrony siedliskowej/ gatunkowej) IUNC

Obszar chroniony, przeznaczony głównie do ochrony przyrody poprzez działalność interwencyjną.

Chcą utrzymać naturalne procesy przyrodnicze, więc ludzie pomagają, a na dużych obszarach utrzymują się same

Definicja kategorii IV IUCN

Obszar lądu lub/i morza podlegający działalności interwencyjnej, w celu takiego użytkowania, by zachować siedliska i/lub zaspokoić wymagania konkretnych gatunków

Przykład IV IUNC kategorii na świecie

Northern Tuli Game Reserve w Botswanie

IV kategoria IUNC w Polsce

Większość polskich rezerwatów przyrodniczych w tej kategorii IV - około 2 tysiące

Northern Tuli Game Reserve

• Zagrożenie dla sawanny przez łowców

• Turystyka łowiecka jest zrównoważona i nie zagraża zwierzętom

• Rezerwat łowiecki

Przykład IV kategorii IUNC w Polsce

Rezerwat przyrody Jeziorko Czerniakowskie

Kategoria V IUNC (Protected Landscape/Seascape - obszar chronionego krajobrazu/morza)

Obszar chroniony, przeznaczony głównie do ochrony krajobrazu lądowego lub morskiego oraz rekreacji

Definicja kategorii V IUNC

Obszar lądu, wybrzeża lub morza, gdzie relacje ludzi i przyrody wpłynęły z czasem na szczególny charakter tego terenu, z wyróżniającymi się walorami estetycznymi, ekologicznymi lub/i kulturowymi oraz często dużą różnorodnością biotyczną. Zapewnienie integralności tych tradycyjnych relacji jest niezbędne do ochrony, zachowania i rozwoju tego obszaru.

Kategoria V IUNC w Europie północnej i zachodniej

Obszary leśne były wycinane co roku, ale w innych miejscach. Potem były pozostawiane do naturalnej sukcesji. Z tego ostatecznie po paru latach wytworzyła się specyficzna mozaika drzew młodych, starych i nagich. Niektóre zwierzęta przez to upodobały sobie ten teren, ale po zaprzestaniu działań uciekły

Kategoria V IUNC w tarasach ryżowych

Są one całkowicie przekształcone przez człowieka. Są rolnicze, ale też bioróżnorodnę, więc czasem wliczają się do tej kategorii

Przykład V kategorii IUNC na świecie

Bhawal National Park w Bangladeszu

Bhawal National Park

• rekreacyjny charakter

• w Bangladeszu ma charakter narodowy, ale w IUNC

• rośnie tam las wtórny (posadzony przez człowieka)

• mieszkańcy często przyjeżdżają do niego na weekendowe wyjście

Przykład V kategorii IUNC w Polsce

Bolimowski Park Krajobrazowy

Kategoria VI IUNC (Protected area with sustainable use of natural resources - Obszar chroniony o użytkowanych zasobach)

obszar chroniony, przeznaczony głównie do trwałego użytkowania naturalnych ekosystemów:

• Ludzie mogą mieć zysk z tego obszaru - może być turystyka masowa, rolnictwo

• Może obejmować obszar, w których są małe miasta

• Nie ma w Polsce

• Niewiele obszarów w Europie

• Głownie Azja i Afryka w związku z turystyką masową

Definicja kategorii VI IUNC

obszar obejmujący przeważnie niezmienione systemy naturalne, zagospodarowany w celu zapewnienia długotrwałej ochrony i zachowania różnorodności biotycznej i jednocześnie zapewniający trwały dopływ zasobów naturalnych i służący zaspokajaniu potrzeb miejscowych społeczności

Przykład kategorii VI na świecie

Annapurna Conservation Area w Nepalu

Ile jest obszarów nieskategoryzowanych w kategorii IUNC?

1/3

Jakiej kategorii jest najwięcej?

III - pomniki

Jaka kategoria jest druga najpopularniejsza?

IV - rezerwaty

Jakich obiektów jest relatywnie mniej?

Dużych

Jakich kategorii jest 23% z wszystkich obiektów chronionych?

II (parki narodowe) i VI (rezerwaty)

Czy zawsze park narodowy w kraju jest parkiem narodowym w IUNC?

nie, przykładem jest pierwszy park narodowy w Turcji Yozgat Camigi National Park, który nie spełnia kryteriów więc w kategorii III. Są w nim sosny górskie.

Ile pod względem powierzchni jest przestrzeni nieskategoryzowanej?

41%

IUNC w Europie

Najwięcej jest IV kategorii (rezerwaty), a pod względem powierzchni najwięcej jest V kategorii (parki krajobrazowe)

IUNC krajach arabskich

Powierzchniowo jest najwięcej kategorii VI (obszary chronione). 62% zasobów użytkowanych, ponieważ są to pustynie

IUNC w Afryce

Większość obszarów jest nieskategoryzowane przez to, że papierkowa robota jest ciężka i obszar ostatecznie nie jest chroniony. Parki narodowe sięgają czasów kolonialnych. Są one większe niż w Europie. W Afryce najwięcej jest rezerwatów przyrodniczych (IV kategoria)

IUNC w wschodniej Azji

Największe powierzchnie mają kategorie IB (obszary naturalne) co jest niespotykane. Dużo jest też kategorii IA (obszar ścisłej ochrony).

IUNC w Chinach

Aż 44% kategorii IB (obszary naturalne) przez to, że jest to duży kraj. W Świętych Górach są duże obszary naturalne i odbywa się turystyka pielgrzymkowa.

Definicja obszaru chronionego przez IUNC

Obszar lądu i/lub morza wyznaczony celowo do ochrony i zachowania różnorodności biologicznej i zasobów naturalnych, a także związanych z nimi dóbr kulturowych, zarządzany prawnie lub innymi skutecznymi środkami

1. Wyznaczony, określony obszar geograficzny lądu, morza, wybrzeża lub zbiornika słodkowodnego granice mogą być ruchome

2. Obszar chroniony może być uznany przez państwo albo społeczność lokalną (ludzi), np. IPA

3. Wyznaczony do ochrony przez: prawo krajowe, prawa lokalne, konwencje międzynarodowe, fundacje prywatne, NGOs, prawo zwyczajowe; różny status prawny poszczególnych obszarów chronionych

4. Obszar chroniony jest zarządzany – zakłada to pewne aktywne działania dla zachowania przyrodniczych (i innych) walorów, które podlegają ochronie’ ,,zarządzanie’’ może też oznaczać pozostawienie obszaru bez ingerencji człowieka

5. Obszar chroniony wyznacza się celowo- do ochrony – aby coś osiągnąć; pożądana jakaś efektywność

6. Obszary chronione wyznacza się dla celów ochrony długotrwałej

7. Różnorodność zasobów przyrodniczych odnosi się zawsze do bioróżnorodności na poziomie genetycznym, gatunkowych oraz ekosystemowych; czasem odnoszą się do georóżnorodności, form powierzchni ziemi itp.

8. Niektóre zasoby obszaru chronionego mogą spełniać użytkowe funkcje, jeśli tylko nie stoją w sprzeczności z głównymi celami ochrony, np. zapewniać wodę i żywność, pełnić funkcje rekreacyjne, religijne, duchowe itp.

9. Obszary chronione mogą wspierać wartości kulturowe, jeśli tylko nie stoją w sprzeczności z głównymi celami ochrony; w szczególności pożądane są: te, które przyczyniają się do ochrony obszaru, np. tradycyjne użytkowanie oraz te, które same w sobie są zagrożone

10. Status obszaru chronionego musi zapobiegać lub eliminować każdy rodzaj użytkowania, który może być niekorzystny dla środowiska tego obszaru;

11. System kategorii IUCN nie jest hierarchiczny;

12. Kategoria nie jest przyznawana na zawsze; może to ulegać zmianie jeśli zmieniają się warunki

13. Nadanie obszarowi kategorii IUCN nie powinno być powodem dla wysiedlenia ludzi z obszaru chronionego

14. Główny cel ochrony powinien odnosić się co najmniej do ¾ obszaru chronionego ( zasada 75%) – infrastruktura turystyczna, wioski, obszary innego użytkowania

15. Nie ma zasad i zależności między kategoriami a wielkością obszaru chronionego, ale…(statystycznie 1a, V i VI to duże obszary)

Gdzie jest obszar terenu chronionego?

Powietrze, ziemia i pod ziemią

Wodospady Iguazu

po stroni brazylijskiej można latać samolotami, po argentyńskiej przestrzeń powietrzna jest chroniona

Granice parku powinny być

określone

granice parku mogą być

ruchome przez to, że rzeka meandruje

Obszary chronione w Australii

dużo z nich stworzone przez Aborygenów

Status prawny obszarów chronionych może być

różny

Jak należy zarządzać obszarem chronionym

usuwać zanieczyszczenia i gatunki inwazyjne

Jak sprawdzamy czy obszar chroniony działa

badanie czy się odnowiła jakaś populacja, czy zmniejszyło się wyginięcie, trudne jest to do porównania

Czy kategorie obszarów mogą być zmieniane?

Tak, jeśli zmienią się warunki

Początek obszarów chronionych był w czasach

kolonialnych

Wspólny cel dla wszystkich kategorii obszarów chronionych

wspieranie regionalnych strategii ochrony przyrody (siedliska dla gatunków wędrownych, korytarze ekologiczne, strefy buforowe)

Inne nazwy do nowego podejścia do obszaru chronionego

• landscape-scale approaches

• bioregional approaches

• ecosystem approaches

• connectivity conservation

Na czym polega nowe podejście do obszarów chronionych?

• Niektóre obszary chronione tworzą strefy buforowe

• Część większej całości

• Inne podejście niż na początku XX wieku, gdzie park otoczony innym siedliskiem

• Sieć łącząca