Biologie H1 vwo 4

Biologie

wetenschap die levende wezens bestudeert.

Organisme

levend wezen dat levensverschijnselen vertoont.

Levensverschijnselen

kenmerken van leven: voortplanting, groei & ontwikkeling, stofwisseling, bewegen, waarnemen.

Levensloop

de periode van geboorte tot dood van één individu.

Levenscyclus

opeenvolging van generaties binnen een soort; blijft bestaan ook als individuen sterven.

Levenloos

iets dat nooit levensverschijnselen heeft gehad (bijv. steen, water).

Dood

organisme dat geen levensverschijnselen meer vertoont.

Stofwisseling (metabolisme)

geheel van chemische reacties in cellen van een organisme.

Emergente eigenschappen

nieuwe eigenschappen die ontstaan op een hoger organisatieniveau (bijv. samenwerking zenuwcellen → bewustzijn).

Interactie

wisselwerking tussen organismen onderling en met de omgeving.

Molecuul

kleinste deeltje met chemische eigenschappen (bijv. DNA, water).

Organel

onderdeel van een cel met specifieke functie (bijv. mitochondrium).

Cel

kleinste eenheid van leven.

Weefsel

groep cellen met gelijke bouw en functie.

Orgaan

deel van organisme opgebouwd uit verschillende weefsels met specifieke taak.

Orgaanstelsel

groep samenwerkende organen (bijv. spijsverteringsstelsel).

Organisme

volledig levend wezen.

Populatie

groep individuen van dezelfde soort in een bepaald gebied.

Levensgemeenschap

alle populaties van verschillende soorten in een gebied.

Ecosysteem

geheel van levensgemeenschap + abiotische factoren.

Biosfeer

alle ecosystemen samen; het deel van de aarde waar leven voorkomt.

Cytoplasma

vloeistof in cel met opgeloste stoffen.

Celmembraan

dun vlies om cel, regelt transport van stoffen.

Celwand

stevige laag om plantaardige cel, geeft vorm en steun.

Vacuole

met vocht gevulde ruimte in plantaardige cel; zorgt voor stevigheid en opslag.

Plastiden

korrels in planten (chloroplasten voor fotosynthese, chromoplasten voor kleur, amyloplasten voor zetmeelopslag).

Mitochondriën

energiecentrales van de cel; verbranding van glucose.

Celkern

bevat DNA, regelt alle processen.

Endoplasmatisch reticulum (ER)

netwerk van membranen, betrokken bij transport.

Ribosomen

maken eiwitten.

Golgi-apparaat

bewerkt, sorteert en transporteert eiwitten.

Lysosomen

blaasjes met enzymen voor afbraak.

Diffusie

verplaatsing van deeltjes van hoge naar lage concentratie.

Osmose

verplaatsing van water via semipermeabel membraan van lage naar hoge osmotische waarde.

Actief transport

transport van stoffen tegen concentratiegradiënt in, kost energie.

Semipermeabel

halfdoorlatend; laat bepaalde stoffen (bijv. water) wel, andere niet door.

Hypothese

een veronderstelde verklaring die je kunt toetsen.

Experimentele groep

groep waarbij de onderzochte variabele verandert.

Controlegroep

groep waarbij variabele niet verandert; dient als vergelijking.

Onafhankelijke variabele

factor die de onderzoeker verandert.

Afhankelijke variabele

resultaat dat je meet.

Validiteit

de mate waarin je echt meet wat je wilt meten.

Theorie

samenhangend geheel van verklaringen, ondersteund door veel onderzoek.