Sociologie – Hoofdstukken 3-5 (Universiteit Gent)

70 vocab-flashcards in het Nederlands over kernbegrippen uit de colleges Sociologie (UGent), hoofdstukken 3-5.

Sociologische verbeelding

Het vermogen om persoonlijke ervaringen te verbinden met bredere sociale structuren en historische processen.

Entzauberung der Welt

Webers concept van onttovering: de rationalisering verdringt mythische en religieuze verklaringen.

Verlichting

18e-eeuwse intellectuele beweging die rede, vooruitgang en kritisch denken centraal stelt.

Industrialisering

De overgang naar grootschalige, machinale productie met ingrijpende economische en sociale gevolgen.

Physique sociale

Auguste Comtes oorspronkelijke benaming voor de sociologie als ‘sociale fysica’.

“Savoir pour prévoir afin de pouvoir”

Comtes leuze: kennen om te voorspellen, zodat men kan sturen en beheersen.

Verstehende methode

Webers interpretatieve aanpak die streeft naar het begrijpen van de betekenis die actoren aan hun handelen geven.

Homo oeconomicus

Economisch mensbeeld van volledig rationele nutsmaximalisator; door sociologen bekritiseerd als eenzijdig.

Sociale kwestie

19e-eeuwse problemen rond arbeidersarmoede, ongelijkheid en onveilige arbeidsomstandigheden.

Sociale wetmatigheid

Regelmaat in menselijk samenleven die probabilistisch voorspelbaar is.

Fysische wetmatigheid

Universele en onveranderlijke natuurwet, zoals de zwaartekracht.

Structuur (sociologisch)

Stabiel patroon van relaties tussen posities, rollen en instituties binnen een samenleving.

Sociale feiten (Durkheim)

Wijzen van handelen, denken en voelen die extern en dwingend zijn voor individuen.

Dwingende macht van sociale feiten

Het coercieve karakter waardoor individuen zich conformeren aan collectieve regels.

Sociale werkelijkheid

Het geheel van interacties en instituties die individuen ervaren maar niet volledig beheersen.

Subjecten in de sociologie

Onderzoeksobjecten zijn denkende en handelende mensen met betekenisvolle intenties.

Technologische innovatie

Vernieuwing in fysieke technieken, machines en processen.

Maatschappelijke innovatie

Verandering in sociale organisatie, normen of relaties.

Self-fulfilling prophecy

Voorspelling die uitkomt omdat mensen handelen alsof ze waar is.

Self-destroying prophecy

Voorspelling die zichzelf onwaar maakt doordat gedrag erop anticipeert.

Hawthorne-onderzoek

Studie waarbij productiviteitsstijging bleek te komen door aandacht voor werknemers, niet door ingrepen zelf.

Probabiliteitsverband

Kansmatig verband tussen variabelen; geen absolute wet.

Functionele relatie

Systematische samenhang waarbij verandering in variabele A leidt tot verandering in variabele B.

Moderne empirische wetenschap

Onderzoek gebaseerd op systematische observatie, meetbaarheid en toetsbare theorieën.

Blikverruimer

Functie van sociologie om een breder perspectief te bieden op vanzelfsprekend geachte verschijnselen.

Relativeren

Uitspraken in context plaatsen en absolute waarheden nuanceren.

“Freischwebende Intelligenz”

Mannheims idee van een intellectueel die zich onafhankelijk van groepsbelangen opstelt.

Selectieve waarneming

Proces waarbij men slechts een gedeelte van de werkelijkheid opmerkt op basis van eigen referentiekader.

Referentiekader

Geheel van ervaringen, kennis en waarden waarmee men de wereld interpreteert.

Cognitieve dissonantie

Onaangename spanning bij het ervaren van tegenstrijdige overtuigingen of gedragingen.

Beleefde werkelijkheid

Subjectieve, ervaren werkelijkheid van een situatie.

Zakelijke werkelijkheid

Objectieve, feitelijke kant van een situatie los van persoonlijke beleving.

Pygmalioneffect

Fenomeen dat hogere verwachtingen leiden tot betere prestaties, vooral in onderwijscontext.

Stereotype

Vast, simplistisch beeld van een groep, doorgaans weinig feitelijk onderbouwd.

Ontmenselijking

Proces waarbij men anderen hun menselijke eigenschappen ontzegt of minimaliseert.

Common sense

Alledaagse, vanzelfsprekend geachte maar niet noodzakelijk gecontroleerde kennis.

Received wisdom

Brede, traditioneel aanvaarde opvattingen die zelden kritisch worden getoetst.

Representativiteit

Mate waarin een steekproef de kenmerken van de populatie correct weerspiegelt.

Betrouwbaarheid

Consistentie van metingen; herhaalde metingen leveren dezelfde resultaten op.

Validiteit

De mate waarin een onderzoek daadwerkelijk meet wat het beoogt te meten.

Waardevrijheid

Ideaal dat wetenschappelijk onderzoek vrij is van normatieve oordelen.

Paradigma

Samenhangend stelsel van theorieën, aannames en methoden binnen een wetenschapsgebied.

Deeldiscipline

Gespecialiseerd subveld binnen de sociologie, bijvoorbeeld medische of arbeidssociologie.

Multidisciplinariteit

Samenwerking van verschillende wetenschappelijke disciplines rond één vraagstuk.

Empirische cyclus

Systematisch proces van observatie, hypothesevorming, toetsing en evaluatie.

Desk research

Verzamelen en analyseren van bestaande literatuur en databronnen voorafgaand aan veldwerk.

Toetsbare hypothese

Specifieke, falsifieerbare uitspraak over de relatie tussen variabelen.

Verifiëren

Bevestigen van een hypothese op basis van onderzoeksgegevens.

Falsifiëren

Weerleggen van een hypothese door tegenbewijs te leveren.

Onafhankelijke variabele

Factor die als mogelijke oorzaak of beïnvloeder wordt beschouwd.

Afhankelijke variabele

Uitkomstvariabele die door de onafhankelijke variabele beïnvloed wordt.

Causaal verband

Relatie waarbij verandering in A een verandering in B teweegbrengt.

Cross-sectioneel onderzoek

Onderzoek met metingen op één tijdstip bij verschillende onderzoekseenheden.

Longitudinaal onderzoek

Onderzoek dat dezelfde eenheden op meerdere tijdstippen volgt.

Grand theory

Allesomvattend, abstract theoretisch systeem dat de hele samenleving wil verklaren.

Middle range-theorie

Theorie met een beperktere reikwijdte die empirisch toetsbaar is.

Grounded theory

Theorie die inductief wordt ontwikkeld uit systematische data-analyse.

Arbeidsethos

Dominante norm die arbeid als morele plicht en bron van zelfwaarde beschouwt.

Civilisatieproces

Elias’ beschrijving van de langzame verschuiving naar meer zelfbeheersing en verfijnde omgangsvormen.

Fremdzwang

Externe dwang door anderen, instellingen of sociale normen.

Selbstzwang

Geïnternaliseerde zelfdwang; men beheerst zichzelf volgens sociale regels.

Blaming the victim

Het toeschrijven van oorzaken van problemen aan het individu in plaats van aan structurele factoren.

Institutioneel schuldperspectief

Visie dat armoede voortkomt uit de werking of falen van instellingen en organisaties.

Maatschappelijk schuldperspectief

Structurele benadering die de samenleving als geheel verantwoordelijk houdt voor armoede.

Functionele verbanden

Uitleg die een verschijnsel relateert aan de bijdrage die het levert aan het functioneren van een ander verschijnsel of het geheel.

Tegenkanting

Weerstand of protest tegen sociale veranderingen, bijvoorbeeld bij werkloosheid.

Subjectief perspectief (onderzoek)

Benadering die focust op de betekenissen die actoren zelf aan hun handelen geven.

Holisme

Stelling dat het geheel meer is dan de som der delen; collectieve fenomenen hebben eigen eigenschappen.

Thomas-theorema

“If people define situations as real, they are real in their consequences.”

Socioloog als wetenschapper en maatschappijlid

Dubbele positie die aanleiding geeft tot debat over de mogelijkheid van volledige waardevrijheid.