K&J met trauma

Trauma

Ervaringen die je niet verwerkt krijgt en die daardoor aan je blijven plakken (ook al duw je het weg)

Trauma: begripsomschrijving: wanneer spreken we van een trauma?

• het leven of de (fysieke) integriteit van het kind of iemand die zeer belangrijk is voor het kind bedreigd zijn

• de gebeurtenis gepaard gaat met een overweldigend gevoel van angst, hulpeloosheid, onmacht en verlies aan controle

• de gebeurtenis gepaard gaat met duidelijke lichamelijke reacties (hartkloppingen, duizeligheid, trillen, verlies controle blaas, …)

Buitenwereld

omstandigheden buiten de persoon

Binnenwereld

hoe je dingen verwerkt, je gedachten, gevoelens, beleving, …

Adverse Childhood Experiences (ACE)

Ingrijpende jeugdervaringen die de gezondheid en levensstijl op lange termijn beïnvloeden

bv. scheiding ouders, verlies van een ouder, mishandeling, misbruik, verwaarlozing, pesten, …

→ kan zorgen voor risicovol gedrag en gezondheid

Soorten trauma

• type I trauma

• type II trauma of chronisch trauma

• type III trauma of complex trauma

Type I trauma

eenmalig incident

bv. tsunami, auto-ongeval, een groot verlies, …

Type II trauma

incident herhaalt zich doorheen de tijd

bv. pesten, mishandeling, uitbuiting, seksueel misbruik, …

Type III trauma

multipele incidenten binnen de zorgcontext

bv. emotionele verwaarlozing, onvoorspelbare zorg van ouders t.g.v. (psychische) ziekte

Zorgende omgeving is tegelijk ook bron van angst/dreiging/gevaar; gebrek aan veilige haven (geweest)

complex trauma

= Ontwikkelingstrauma (early developmental trauma)
= Gehechtheidstrauma (DSM-5: hechtingsstoornissen)

een synoniem voor type III trauma

complex trauma: wat is het?

traumatische ervaringen op zeer jonge leeftijd en binnen de zorgcontext die zelf een bron wordt van angst, dreiging, gevaar, tekort aan zorg, stimulatie, warmte en liefde

• minder duidelijk (moeilijker te herkennen) dan type I of type II trauma

• onvoorspelbare en onzekere zorgcontext (<> stabiliteit, zorg en veiligheid)

• lichaamsgerichte ‘herinneringen’ van fundamentele angst

• wereld ervaren als onvoorspelbaar en onstabiel → niet kunnen rekenen op volwassenen als veilige haven

Fight (vechten)

• reactie: verzet en agressie

• gedrag: woedebuien, agressie, confrontaties, controlerend gedrag, narcisme, pesten

Flight (vluchten)

• reactie: ontsnappen of vermijden

• gedrag: vermijden van confrontaties, perfectionisme, verslavingen (wegvluchten in drank/drugs), of overmatige drukte om gevoelens niet onder ogen te hoeven zien

Freeze (bevriezen)

• reactie: verlamd raken door de situatie en niet weten wat te doen

• gedrag: dissociatie, zich terugtrekken, emotioneel afsluiten en verdoofd voelen

• ontkoppeling kan zelfs, uit de situatie stappen, niets meer voelen

• geen bewuste herinneringen hebben, kan het niet meer navertellen

Fawn (pleasen)

• reactie: overmatig aanpassen aan anderen om conflicten te vermijden

• overdreven behulpzaam en meegaand, negeert eigen behoeften om anderen tevreden te stellen

• manier zoeken om met de situatie om te gaan, hypervoorbeeldig gedrag, minst impact, minder slagen krijgen, …

• hierdoor de beleving positiever ondergaan

Flop (instorten)

• reactie: lichamelijke ineenstorting bij extreme stress

• kan leiden tot flauwvallen, verlamd raken of volledig de controle over het lichaam verliezen

• overgeven, niets meer doen, wachten tot het voorbij is

• ook vaak bij seksueel misbruik

Posttraumatische Stressstoornis (PTSS)

een aandoening die zich ontwikkelt na het ervaren van een traumatische gebeurtenis (na type I of type II trauma)

• Terugkerende herinneringen, ervaringen of sensaties gelinkt aan de traumatische gebeurtenis of het ervaren affect tijdens de gebeurtenis

  • Spelsituaties of herhalen van specifieke handelingen > jonge kinderen beelden trauma uit via spel, tekeningen of verhalen

  • Dromen/nachtmerries

  • Flashbacks

  • Dissociaties

• Lijdensdruk of duidelijke fysiologische reactie(s) bij blootstelling aan interne of externe prikkels die een aspect van de gebeurtenis symboliseren of erop lijken

  • = intense emotionele of lichamelijke reactie (kan door interne als externe prikkels worden veroorzaakt)

• (Persisterende) vermijding van prikkels: vermijding van situaties die met het trauma geassocieerd zijn

• Bij anderen dysforie of schuldgevoelens over het gebeuren

• Bij anderen kunnen gedragsproblemen en slaapstoornissen centraal staan

• PTSS kan ook gevolg zijn door getuige zijn van levensbedreigende gebeurtenissen die ander meemaakt (vooral familieleden)

• Negatieve verandering in cognitie en/of stemming = blijvende verandering in hoe iemand denkt en voelt na een traumatische ervaring

• Verandering in arousal in reactiviteit

• Symptomen moeten langer dan één maand bestaan + de stoornis moet klinisch significant lijden / beperkingen in sociale functioneren veroorzaken

Neurobiologische impact

De invloed van trauma op de ontwikkeling van het brein van een kind

3 systemen die niet goed werken na een trauma

• hippocampus: verkleint

• amygdala: groter en hyperactief

• prefrontale cortex: minder actief

Traumatriggers

iets wat je denkt, hoort, ziet, ruikt, droomt … onverwachte ervaringen die (onbewust) via ons geheugen het stresssysteem activeren om ons te beschermen tegen herhaling van het trauma

Mensenbrein

• complexe en hogere menselijke functies

• vertrekken vanuit nadenken, eerst redeneren

Zoogdierenbrein

• emotionele responsen die ons (sociaal) gedrag sturen (bv. angst, liefde, vreugde, …)

• vanuit emoties reageren, niet vanuit instinct

Reptielenbrein

• oudste deel van de hersenen → regelt basisfuncties zoals ademhaling, hartslag en instinctieve reacties

3 stappen psychotherapie bij trauma

• Fase 1: Stabilisatie

• Fase 2: Traumaverwerking

• Fase 3: Integratie

Psychofarmaca voor PTSS

• bij sterke agitatie > benzodiazepinen (tranquillizers)

• SSRI positief effect voor volwassenen, niet even sterk bij K&J

• arousalsymptomen > psychofarmaca met anti-adrenerge werking

Psychofarmaca voor hechtingsproblemen/-stoornis

• gunstige effecten Oxytocine (“knuffelhormoon”)

Veilige hechtingsstijl

Kind heeft een veilige basis en een veilige haven

Angstig-vermijdende hechtingsstijl

• kind heeft een veilige basis

• kind heeft geen veilige haven

  • emotioneel is de ouder niet beschikbaar: geen affectie

  • stimuleren zelfstandigheid

  • ouder reageert afwijzend, kil, afstandelijk als kind emotionele steun zoekt

• kind vermijdt ouders als veilige haven

• bv. te snel met vreemden mee gaan

angstig-afwerende hechtingsstijl

• kind heeft geen veilige basis

  • weet niet of de ouder er zal zijn: zijn soms beschikbaar, soms afwezig (inconsistent)

• kind heeft veilige haven

• ontstaat door inconsistente zorg: onvoorspelbare ouder(s)

• duwen enerzijds ouder weg omdat ze toch vaak afwezig zijn

• angst om verlaten te worden, klampt zich vast

gedesorganiseerde hechtingsstijl

• kind heeft geen veilige basis

• kind heeft geen veilige haven

• kinderen die niet goed weten of de ouders beschikbaar zijn: noch gaan exploreren, noch veilige haven hebben: exploratie -> ze weten niet of de ouder zal helpen of hen pijn zal doen

  • kind is verward

  • verliezen de controle over zichzelf, keren op zichzelf terug: chaotisch, angstig of agressief, bevriezen

• bouwen geen vertrouwensband op: moeite met vertrouwen, instabiele relaties

• kinderen die opgroeien in mishandeling, misbruik of ernstige verwaarlozing

Hechtingsstoornissen: diagnostische kenmerken

• kinderen met ernstige stoornissen in de sociale relaties t.g.v. uitgesproken en langdurige tekorten in ouderlijke zorg

• ernstige deprivatie en/of mishandeling als baby of in de vroege kindertijd (sensitieve periode voor de ontwikkeling van hechting)

2 soorten hechtingsstoornissen (=complex trauma)

1. Reactieve hechtingsstoornis

2. Ontremd-sociale contactstoornis

Reactieve hechtingsstoornis: gedragskenmerken

• ontbreken normaal hechtingsgedrag: kind durft zich niet vasthouden aan een persoon

• geen selectieve voorkeur voor wie zich komt verzorgen bv. met niemand een band opbouwen

• beperkte interesse in contact met anderen

• beperkte emotionele wederkerigheid

• emotioneel vlak, apathisch of teruggetrokken: tegenstrijdig bij iedereen

• beperkte emotieregulatie

• algemene ontwikkelingsachterstand

Ontremd-sociale contactstoornis: gedragskenmerken

• geen selectieve voorkeur

• zoeken nabijheid van anderen, niet-selectief, ook bij vreemden

• oppervlakkige, gemakkelijk inwisselbare contacten

• vaak met agressief gedrag, hyperactiviteit, concentratieproblemen

Zelfverwondend gedrag (ZVG)

Social onaanvaardbaar gedrag waarbij een persoon zichzelf opzettelijk en op een directe manier fysieke letsels toebrengt zonder dat deze de intentie heeft zich het leven te benemen

Doel ZVG

• verlichten van negatieve gevoelens of gedachten

• oplossen van intermenselijk conflict

• opwekken van positieve gevoelens

Afremmende factoren bij zelfverwondend gedrag

• waardevol contact

• in gezelschap zijn

Versnellende factoren bij zelfverwondend gedrag

• alcohol en/of druggebruik

• vermoeidheid

• stress

• alleen zijn

Hyperalert stresssysteem

Een reactie van het lichaam op trauma die leidt tot verhoogde alertheid

Amygdala

Een hersenstructuur die emoties reguleert en angsten oproept

KOPP

Kinderen van Ouder(s) met een Psychische problematiek

KOAP

Kinderen van Ouder(s) met een AfhankelijkheidsProblematiek

Preventie en vroegdetectie

Het herkennen van risicofactoren en het vroegtijdig ingrijpen

3 stappen bij traumasensitief begeleiden om iemand terug in zijn raam te krijgen

1. Veiligheid en stabiliteit bieden

2. Relaties stimuleren

3. Emoties en gedrag reguleren

Werkwijze tienerpooiers

1. Ronselen

2. Inpalmen

3. Isoleren

4. Uitbuiten