Anatomie

verschillende soorten anatomie

• systematische anatomie

  • behandeling van verschillende functionele stelsels → skelet als ‘raamwerk’ van het menselijk lichaam

• topografische anatomie

  • uiteengerafelde stelsels geplaatst in hun topografisch verband

• regionale anatomie

  • obv ‘natuurlijke’ gebieden van het lichaam → bv. arm, been, thorax, abdomen, hoofd & hals, handpalm…

• oppervlakteanatomie

  • waarnemen van anatomische structuren bij levende personen

osteologie

= studie van het skelet

artrologie

= studie van de onderlinge beenverbindingen (articulatio of junctura)

• verbindingen houden 2 of meer botstukken tegen elkaar

• maken weinig of veel beweging mogelijk

• maken het ‘staan’ mogelijk

myologie

= studie van de skeletspieren

• systeem stelt het lichaam in staat zichzelf of delen van het lichaam te bewegen

innervatie

= studie van de zenuwen die de spieren bevelen

vascularisatie

= studie van de bloedvaten van de ledematen, vereist voor de voeding van het bot, spieren enzovoort

de anatomische positie

= rechtop met ogen naar de horizon gericht, armen langs het lichaam met de handpalmen naar voren, voeten staan tegen elkaar en de tenen wijzen naar voren

assen

• cephalo-caudale as

  • as van boven naar onderen

• dorso-ventrale as = sagittale as

  • as van rugzijde naar buikzijde

• latero-laterale as = transversale as

  • van de ene zijde van het lichaam naar de andere → as van rechts naar links of omgekeerd

vlakken

microscopische bouw spierweefsel: 3 soorten spierweefsel

• dwarsgestreepte spieren

• gladde spiercellen

• hartspier

microscopische bouw spierweefsel: dwarsgestreepte spieren

= willekeurige spieren → contractie is onderworpen aan onze wil, we kunnen de werking ervan controleren

• microscopisch beeld: brede banden met veel dwarsstreepjes erop

  • functionele & contractiele bouwwstenen van spiervezels: myosine & actine in sacromeren (zorgt voor rangschikking)

• heel snel & krachtige samentrekking, maar raken snel uitgeput → tijd nodig om weer op krachten te komen (fatigue)

• besturen van spiercontracties: via info die we krijgen over houding van lichaam & veranderingen van houding

  • informatie = proprioceptie → wordt via receptoren in huid, gewrichtskapsels, spieren & pezen doorgeseind naar centrale zenuwstelsel

microscopische bouw spierweefsel: uitzonderingen soort spieren!

• dwarsgestreepte spieren die we niet bewust kunnen samentrekken:

  • bv. kleine spiertjes in het middenoor

• dwarsgestreepte spieren die thuishoren bij andere stelsels:

  • bv. tongspieren, de willekeurige spieren van de uitwendige geslachtsorganen, willekeurige sphincterspieren van anus (aars) & urethra (urinewegkanaal)

microscopische bouw spierweefsel: gladde spiercellen

= onwillekeurige spieren → niet afhankelijk van onze wil

• geïnnerveerd door autonome/ sympathische/ vegetatieve zenuwstelsel

• trekken vrij langzaam samen, maar kunnen aan één stuk door blijven werken → raken niet uitgeput

• zorgen voor automatische handelingen

• bv. spiercellen in wand van bloedvaten, spiercellen in wand van maag-darmkanaal

microscopische bouw spierweefsel: hartspier

• contraheert niet afhankelijk van onze wil, maar microscopische structuur is net als die van dwarsgestreepte spierweefsel

• contractie: niet afhankelijk van autonome innervatie, maar door automatisme in het hart zelf (eigenschap van hartspiercellen)

macroscopische bouw van een spier & omgevende structuren: macroscopische bouw van een spier

• spier → spierbuik + pezen

  • spierbuik: opgebouwd uit spiervezels of spiercellen

    • spiervezels/ spiercellen: omgeven door bindweefsellaagje = endomysium

    • verschillende spiervezels samen = ‘fasciculus’: door perimysium omgeven

    → alle fasciculi: omgeven door epimysium

  • vliezen komen allemaal samen & eindigen in de pees

van klein naar groot:

myofibril → spiercel (spiervezel) → fasiculus → spier

macroscopische bouw van een spier & omgevende structuren: aanhechting van de spieren

• aan het skelet

• aan de diepe zijde van de huid → bij contractie verplaatst de huid

  • bv. spieren van de mimiek in het aangezicht, m. palmaris brevis thv de handpalm

• aan andere pezen, vliezen (fascia) of gewrichtskapsel

  • functie: ondersteuning en opstimalisatie van werking van andere spieren of ligamenten

  • bv. m. quadratus plantae, m. tensor fascia lata, mm. lumbricalis

• aan vliezen (fascia)

  • bv. m. gluteus maximus

macroscopische bouw van een spier & omgevende structuren: fascia

• fascia = dun glad bindweefselvliesje → zorgt ervoor dat spier verschuifbaar blijft tov andere spieren + verhindert al te sterke vormveranderingen bij contractie

  • 3 soorten:

    • fascia propria

    • fascia communis

    • fascia generalis

fascia propria

→ omgeeft 1 spier

fascia communis

→ omringt een groep van spieren

fascia generalis

→ omgeeft een volledig onderdeel van het lichaam (kan stevig zijn)

macroscopische bouw van een spier & omgevende structuren: vagina synovialis/ peesschede

= dubbelwandige buizen, kokers, gevuld met synovia (slijm of smeer)

• waar pezen langs skeletdelen lopen & onderworpen zijn aan wrijvingskrachten → omgeven door vagina synovialis/ peesschede

• vergemakkelijken het glijden van pezen

macroscopische bouw van een spier & omgevende structuren: bursa synovialis/ slijmbeurs

= zakvormige structuur waarin een visceuze vloeistof zit

• vaak in regio’s waar veel wrijving voorkomt → nabij gewrichten

• vergemakkelijken het glijden van spierpezen

• bv. bursa olecrani (studentenelleboog), bursa prepatellaris (patersknie)

macroscopische bouw van een spier & omgevende structuren: retinaculum

= verdikt deel van de fascia thv pols & enkel

• hecht zich vast op bot-uitsteeksel & houdt de pezen van de spieren op hun plaats

beschrijving en soorten spieren: oorsprong (O) & insertie (I)

= aanhechtingsplaatsen van elke spier aan verschillende botstukken

• in armen & benen:

  • verbinding met proximale botstuk = oorsprong

  • meer distaal gelegen botstuk = insertie

• in theorie: oorsprong blijft bij contractie onbeweeglijk, insertie verplaatst zich

  • in werkelijkheid: hangt af van houding & werking van andere spieren

  → beweging door spier opgewekt = gevolg van verkorting van spiervezels

  • richting & zin van beweging kunnen afgeleid worden uit kennis van aanhechtingspunten

• oorsprong van spieren → vaak niet alleen bot, MAAR:

  • septum intermusculare = bindweefseltussenschot tussen spiergroepen

    • bv. flexoren & extensoren van onderarm en onderbeen

  • oorsprong of insertie op fascia

    • bv. m. tensor fascia lata (insereert op fascia lata), m. palmaris longus (insereert op aponeurosis palmaris)

beschrijving en soorten spieren: verloop (V)

= ligging van de spier tussen oorsprong & insertie

beschrijving en soorten spieren: werking/ functie (W)

= gevolg van samentrekking van de spier = beweging die plaatsvindt tgv contractie van de spier

beschrijving en soorten spieren: innervatie/ bezenuwing (Inn)

= elke spier wordt door bepaalde zenuw geïnnerveerd

→ belangrijk naar pathologie toe

beschrijving en soorten spieren: soorten spieren

• aantal oorsprongskoppen bepaalt of een spier eenkoppig of meerkoppig is

  • meerkoppig? → meer dan een spierbuik heeft een zelfstandige oorsprong

    • meestal op verschillende botstukken

    • meerkoppigheid komt voor in de naam van de spier: bv. m. biceps brachii, m. triceps brachii, m. quadriceps femoris

• meerbuikige spieren: meer dan 1 spierbuik ligt achter elkaar tussen oorsprong en insertie

  • spierbuiken verbonden door een tussenpees

  • bv. m. rectus abdominis, m. digastricus

beschrijving en soorten spieren: variaties

• soms heeft een spier een extra spierbuik of spierkop

• bij sommige individuen: supplementaire spier

= variaties → sommige zijn frequent, andere minder frequent

• bv. spieren die vaak ontbreken: m. palmaris longus, m. peroneus tertius, m. psoas minor

beschrijving en soorten spieren: spierlengte & relatie met kracht

• beschreven door Huxley & Niedergerke → Sliding filament theory

  • optimale spierlengte waarbij een maximale kracht bij contractie wordt uitgevoerd

  • actieve krachtproductie neemt af bij inkorten of verlengen van de spier

• vuistregel: optimale lengte = lengte waarop spier het meest actief is tijdens normale dagelijkse activiteiten

• verschillende spieren hebben bijzonder verloop of ondersteunende mechanismen waardoor spierlengte optimaal wordt gehouden

  • bv. deltoïdspier: ondervindt door simultane rotatie van schouderblad minder lengteverlies bij elevatie & kan zo krachtiger blijven contraheren

  • bv. iliopsoasspier thv de heup: behoudt door bijzondere verloop een gunstige lengte bij flexie van de heup

beschrijving en soorten spieren: richting van de spiervezels → soorten (macroscopisch obv richting van hun vezels)

• parallelvezelige/ fusiforme spieren

• gevederde/ pennate spieren

parallelvezelige/ fusiforme spieren

= spieren waarvan richting van de spiervezels dezelfde is als die waarin de kracht wordt uitgeoefend

• parallelvezelig = convergerende spieren

  • spiervezels convergeren van een brede oorsprong naar een smalle pees

  • bv. pectoralis major

gevederde/ pennate spieren

= spieren waarvan de richting van de spiervezels een hoek vertoont met de richting van de uitgeoefende kracht

• unipennate → alle vezels maken dezelfde hoek

• bipennate → 2 soorten vezelrichtingen

• multipennate → verscheidene vezelrichtingen

• kringspieren/ sfincters → afsluiten van buisvormig kanaal

→ gevederde spieren hebben grotere maximale krachtproductie (meer vezels op doorsnede), maar verliezen sneller hun gunstige lengte-krachtrelatie (maar korter) in vgl met parallelvezelige spieren

beschrijving en soorten spieren: samentrekking/ contractie van de spier

• beweging = samenwerking van spieren

  • synergisten = spieren die samenwerken om een bepaalde beweging uit te voeren

  • antagonisten = spieren die een beweging in tegengestelde zin veroorzaken

  → bij uitvoeren van beweging: synergisten trekken samen, maar antagonisten werken tezelfdertijd tegen of geven toe

  • bv. buiging in de elleboog gaat gepaard met relaxatie van de strekkers

• soorten contractie

  • isotonische contractie = constante spierkracht waarbij oorsprong & insertie naar elkaar toe gebracht worden

  • isometrische contractie = oorsprong & insertie blijven ter plaatse

beschrijving en soorten spieren: bloedvoorziening van de spier

• zeer goed van bloed voorzien

  • bij contracties: debiet kan enorm toenemen (tot 10x) → door arteriële vasodilatatie = arteriën of slagaders verwijden

• bij een spierscheur → °groot hematoom/ bloeduitstorting

  • op echografie: ‘bell-clapper sign’ → een groot hematoom omgeeft het geruptureerde spiergedeelte = beeld van een klepel in een klok

innervatie van de gestreepte spieren: vezels/ zenuwen

• motorische vezels

• sensibele vezels

• autonome vezels

  → vormen samen een ruggenmergzenuw/ spinale zenuw

  • °uit ruggenmerg

• hersenzenuwen/ craniale zenuwen

  → °uit hersenen & hersenstam

= perifere zenuwstelsel

• gemengde of niet gemengde zenuwen opgebouwd uit motorische & sensibele vezels en vezels vanuit het autonome zenuwstelsel

(centrale zenuwstelsel: prikkels bereiken de spieren via uitlopers (axonen) van de zenuwcellen (neuronen), gelegen in de ventrale hoorn van het ruggenmerg (medulla spinalis)

innervatie van de gestreepte spieren: motorische vezels

• bewuste contractie → beweging

• rusttonus → aanwezig zonder bewust gebruik te maken van een spier

  • reflexen zijn verantwoordelijk → worden uitgelokt door lichte uitrekking van de spier

  • posturale reflexen handhaven houding van het lichaam

• trofische (‘voedende’) invloed op de spier, ten gevolge van de rusttonus

  • bv. bij denervatie (= wanneer spier geen innervatie meer ontvangt): totale atrofie (= wegsmelten) van een spier

  • bv. hypertrofie bij verrichten van zware arbeid: toenemen van het volume van de spier, toename van de contractiekracht & het uithoudingsvermogen

innervatie van de gestreepte spieren: sensibele innervatie

• proprioceptoren = receptoren die informatie in de vorm van prikkels doorsturen naar het centrale zenuwstelsel

  • info over het bewegingsapparaat & over de positie van het lichaam

  • bv. veranderingen in de lengte van de spierbuik, spanning in de pees, krachtontwikkeling van de spier, bewegingen in het gewricht, snelheid, richting & bereiken van de grenzen van de beweging

• bij een spierrekkingsreflex/ rekreflex: passieve uitrekking van de spier → prikkelt de sensibele zenuwvezeltjes

  • prikkel naar ruggenmerg → activeert de motorische zenuwvezels van de spier → spier trekt kortstondig samen

  • bv. kniepeesreflex: korte tik op de kniepees onder de patella/ knieschijf → contractie van de spier → knie wordt gestrekt

    • antagonisten tezelfdertijd geremd

• proprioceptieve vezels bereiken meeste spieren langs nervi spinales => samen met motorische vezels in dezelfde zenuwen

  • proprioceptieve prikkel: als bewust ervaren in de grote hersenen, maar in cerebellum (kleine hersenen) onbewuste coördinatie

3 types beenverbindingen

• junctura fibrosa

• junctura cartilaginea

• junctura synovialis

junctura fibrosa

→ botstukken verbonden door middel van fibreus bindweefsel

• weinig of geen beweeglijkheid mogelijk

• soorten:

  • sutuur → zeer weinig bindweefsel

    • bv. suturen tussen de schedelbeenderen

  • syndesmose → meer bindweefsel aanwezig

    • bv. syndesmosen tussen sacrum & ilium, fibula & tibia, membrana interossea tussen ulna & radius

  • synostose → verbening van de fibreuze structuren

    • kan door een normale natuurlijk evolutie

      • bv. craniale beenderen

    • kan door afwijkende evolutie

      • bv. tibiofibulaire synostosis na enkelchirurgie, craniosynostose van schedel bij de geboorte

junctura cartilaginea

→ botstukken verbonden door middel van kraakbeen

• soorten:

  • synchondrose → verbinding door hyalien kraakbeen

    • bv. tussen ribben & sternum, tussen manubrium & corpus sterni

    • bv. epifysaire plaat (groeiplaatembryologie)

  • symfyse → beenderen verbonden door fibrocartilago (met soms een holte)

    • bv. symphysis pubica, tussenwervelschijven

  • synostose → verbening van de cartilagineuze structuren

    • bv. tussen processus xyphoideus & corpus sterni

junctura synovialis (synoviaal gewricht)

= articulatio → eigenlijke gewrichten

• vrij beweeglijk

• botten door een gewrichtsholte (cavum articulare) of een gewrichtsspleet van elkaar gescheiden

  • holte: gevuld met synovia/ gewrichtsvocht/gewrichtssmeer

• gewrichtskapsel (capsula articularis) rond het gewricht

• gewrichtsvlakken met kraakbeen bedekt → bot komt nooit ik contact met de holte

  = beenderige articulatievlakken die meestal in elkaar passen

  • gewrichtskop = convex

  • gewrichtspan/ -kom = concaaf

• labrum articulare

  • fibrocartilagineuze rand langs de buitenzijde van de kom, om de gewrichtspan dieper te maken

  • bv. labrum glenoidale, labrum acetabulare

• meniscus articulare/ discus articulare

  • fibrocartilagineuze/ bindweefsel kraakbeen-tussenschot dat een deel van het gewricht afscheidt = meniscus articulare

    • bv. kniegewricht, acromioclaviculaire gewricht, polsgewricht

  • volledige afscheiding tussen de botuiteinden = discus articulare

    • bv. wervelzuil

    → uit vezelig kraakbeen of vezelig bindweefsel

    → verdelen holte in twee en heffen discongruente oppervlakken op (kop gaat dan beter in kom passen)

    → schokdemping & lastverdeling

    → vervorming van discus of meniscus = betere uitvoering van bepaalde bewegingen

junctura synovialis (synoviaal gewricht) → gewrichtskapsel

• op de botuiteinden, vormt een zak rond het gewricht

  • binnenste laag = membrana synovialis

    • bedekt de membrana fibrosa naar binnen toe

    • losmazig bindweefsel, scheidt gewrichtsvocht/ synovia af in de gewrichtsholte

    • vastgehecht langs de rand van het gewrichtskraakbeen → begint waar het kraakbeen eindigt op het ene bot & eindigt waar het kraakbeen begint op het andere bot

  • buitenste laag = membrana fibrosa

    • dikke collageenvezels, hecht zich vast op het bot → loopt soms verder als periost

    • ligamenten/ gewrichtsbanden versterken het kapsel/ overspannen het gewricht op zekere afstand → sturen of remmen bewegingen in bepaalde richtingen

      • soms ligamenten midden door gewrichtsholte (kunnen in 2 verdelen) → bv. kruisbanden thv de knie

  • tussen beide membranen: ophoping vetweefsel → membrana synovialis wordt voor zich uitgeduwd

    • °plicae of villi synoviales

• bursa synovialis = uitstulping van de membrana synovialis doorheen de membrana fibrosa

• kapselspanners = spieren die plooien wegtrekken (plooivorming van het kapsel in bepaalde standen bij veel gewrichten)

  • bv. musculus articularis genu

• bloedvoorziening in het kapsel = zeer goed

  • afwezig in het gewrichtskraakbeen → heeft dus geen regeneratievermogen bij een scheur

  • synoviale membraan is goed doorbloed

• innervatie van kapsel & ligamenten: meestal door dezelfde zenuw als die voor de spieren die het gewricht overbruggen → meestal gemengd

  • proprioceptieve vezels: sturen informatie betreffende stand & beweging van gewricht door naar centrale zenuwstelsel

  • geen zenuwen in het kraakbeen

soorten synoviale gewrichten volgens hun vorm

• voor bewegingen rond 1 as:

  • scharnier- of cilindergewrichten

  • articulatio trochoidea (draai- of pivotgewrichten)

  • articulatio plana (platte gewrichtsoppervlakken)

• voor beweging rond 2 assen:

  • articulatio ellipsoidea (eigewricht of condylair gewricht)

  • articulatio sellaris (zadelgewricht)

• voor beweging rond 3 assen:

  • articulatio spheroidea (kogelgewricht)

scharnier- of cilindergewrichten

→ voor bewegingen rond 1 as

• scharniergewricht = ginglymus

• bijkomende specifieke types:

  • articulatio trochlearis (scharnier met trochlea)

  • articulatio cochlearis = schroefgewricht = assymetrisch scharniergewricht

• beweging: flexie/ extensie

• bv. interphalangiale gewrichten, articulatio humeroulnaris, articulatio talocruralis

articulatio trochoidea (draai- of pivotgewricht)

→ voor bewegingen rond 1 as

• as ligt evenwijdig met de lengteas van de beenderen

• bv. rotatie tussen radius & ulna

articulatio plana (platte gewrichtsoppervlakken)

→ voor bewegingen rond 1 as

• translaties (over elkaar schuiven) & rotaties

• bv. tussen os naviculare & os cuneiforme laterale

articulatio ellipsoidea (eigewricht of condylair gewricht)

→ voor bewegingen rond 2 assen

• beweging rond de kleine & de grote as

  • mogelijke bewegingen: flexie-extensie & adductie-abductie

• bv. articulatio radiocarpea (tussen radius & scaphoid-lunatum), articulatio atlanto-occipitalis

articulatio sellaris (zadelgewricht)

→ voor bewegingen rond 2 assen

• het ene uiteinde heeft de vorm van een zadel, het andere past erin

• bewegingsmogelijkheden iets breder dan in het eigewricht

  • bv. tussen os trapezium & eerste metacarpaal

articulatio spheroidea (kogelgewricht)

→ voor bewegingen rond 3 assen

• een concaaf & een convex sfeeroppervlak passen op elkaar

• beweging volgens alle assen → circumductie

• bv. articulatio humeri (schoudergewricht), articulatio coxae (heupgewricht)

bewegingen in de gewrichten van het bovenste lidmaat

werking van ligamenten & kapsel: ligamenten

• ligamenten = stevige structuren fibreus bindweefsel

  • verbinden beenderige elementen

  • vergelijkbaar met pezen & fasciae, want allemaal gemaakt van bindweefsel

    • verschillen: ligamenten verbinden het ene bot met het andere bot, pezen verbinden spier met bot & fasciae verbinden spieren met andere spieren

• intrinsieke ligamenten → indien de verbinding binnen eenzelfde osteologische structuur plaatsvindt

  • bv. ligamentum transversum humeri tussen tuberculum majus & minus humeri

• sporadisch inta-articulaire gewrichten

  • bij synoviale gewrichten, als gewrichtsbanden naast de klassieke capsulaire verdikkingen

  • fungeren als mechanische versterkingen

  • zorgen voor gewrichtsstabiliteit

• belangrijke functie van ligamenten: passieve energieopslag & -vrijgave

  • bv. cyclische bewegingen (bv. stappen) halen tot 70% van de nodige energie uit die fenomenen

  • bv. ook bij speer- & balwerpen

• elastische eigenschappen van ligamenten → rek-spanningscurve (stress-strain curve)

  • uitgedrukt in elasticiteit modulus (modulus van Young)

• ligamenten: visco-elastisch

  • rekken geleidelijk uit wanneer onder spanning, keren terug naar oorspronkelijke vorm wanneer de spanning wordt verwijderd (elastische eigenschappen)

  • kunnen oorspronkelijke vorm niet behouden als ze over een bepaald punt of gedurende een langere periode worden uitgestrekt (visceus karakter)

    → reden dat ontwrichte gewrichten snel moeten worden teruggeplaatst: als ligamenten te veel langer worden, zal het gewricht verzwakken & vatbaar worden voor toekomstige ontwrichtingen

• hypermobiliteit = kenmerk van mensen met abnormaal elastische ligamenten → gewrichten kunnen verder uitrekken & verplaatsen

collageen → fibrillen → vezels → fasiculi → ligament

samenvatting H3 myologie & artrologie

het ruggenmerg & de spinale zenuw: wervelkolom

= motorisch & functioneel geheel

• uit botstukken, gewrichten, ligamenten, spieren

• achter wervellichamen: opeengestapelde wervelbogen → vormen vertebrale kanaal

  • daarin ligt ruggenmerg (medulla spinalis), binnen de durazak & omringd door cerebrospinaal vocht

  • ruggenmerg = centrale bewegingsapparaat

het ruggenmerg & de spinale zenuw: ruggenmerg

• oorspronkelijk (in embryologische & vergelijkende anatomische zin) segmentair opgebouwd

  • weerspiegeld in spinale zenuwen

• spinale zenuwen

  • zenuwbundels die aan weerszijden, tussen elke 2 opeenvolgende wervels door het foramen intervertebrale uittreden

  • bevatten zowel afferente (centripetale) als efferente (centrifugale) vezels

  • ontspringen uit of komen van de medulla spinalis (ruggenmerg)

het ruggenmerg & de spinale zenuw: spinale zenuw

• binnen durazak, vanuit laterale zijde van het ruggenmerg, ontspringen fijne vezels (fila radicularia → anterolateraal & posterolateraal uit ruggenmerg

  • versmelten tot 1 dorsale wortel (radix posterior/ sensoria) & 1 ventrale (radix anterior/ motoria)

• anterior wortel (radix anterior/ motoria) → motorische, uittredende, efferente of centrifugale vezels voor gestreepte spieren

• posterior wortel (radix posterior/ sensoria) → sensibele, intredende, afferente of centripetale vezels die gewaarwordingen vanuit periferie van het lichaam naar het ruggenmerg brengen

→ voorste & achterste wortel samen: truncus nervi spinalis = spinale zenuw

=> spinale zenuw is gemengd motorisch & sensibel

• spinale zenuw loopt verder door de canalis vertebralis & wordt omhuld door een tuitvormige uitloper van de durazak

• spinale zenuw scheidt zich in rami/ takken

• nervus spinalis verlaat canalis vertebralis langs het foramen intervertebrale

  • foramen intervertebrale: gelegen vóór de processus articularis, ontstaat door incisura intervertebralis van 2 opeenvolgende wervels

  • thv sacrum: foramen intervertebrale = foramen sacrale anterius

• motorneuronen = motorische zenuwcellen waarvan de uitlopers of axonen de vezels van de ventrale wortels zijn → liggen in ruggenmerg

• sensibele neuronen/ zenuwcellen → liggen in spinale ganglion

  • ganglion bevat cellichamen (perikarya) van afferente (of sensibele) vezels

  • spinale ganglion: omgeven door tamelijk taai bindweefsel → uitloper van vliezen rond het ruggenmerg

  • ganglion ligt op verloop van dorsale wortel

dermatoom

= bandvormig huidgebied

→ sensibele innervatie van en huidgebied

perifeer verloop van de spinale zenuw: nummering spinale zenuwen

• 31 paar spinale zenuwen:

  • 8 cervicale (1 boven de atlas & 7 onder de pedikels van de cervicale wervels)

  • 12 thoracale

  • 5 lumbale

  • 5 sacrale

  • 1 coccygeale

→ spinale zenuwen: genummerd naar de bovenliggende wervel, behalve in het cervicale gebied (daar: nummering komt overeen met onderliggende wervel)

• ruggenmerg: 1 cervicaal segment meer dan er cervicale wervels zijn => 8 cervicale zenuwen & 7 cervicale wervels

• cervicale zenuw C1: verlaat het ruggenmerg tussen schedel & atlas

• 8e cervicale segment → 8e spinale zenuw => verlaat canalis vertebralis tussen C7 & Th1

• 1e thoracale zenuw → verlaat canalis vertebralis caudaal van thoracaalwervel 1

→ meer naar caudaal liggen de spinale zenuwen telkens caudaal van de pedikel van de wervel met het overeenkomstige nummer

• S1 treedt uit langs het eerste foramen sacrale anterius

perifeer verloop van de spinale zenuw: verhouding ruggenmerg & durale zak

• ruggenmerg is bij volwassenen (in tegenstelling tot de foetus) korter dan de durale zak

  • durale zak: reikt tot de 2e sacrale wervel

  • onderste uiteinde ruggenmerg: reikt tot de discus tussen 1e & 2e lumbale wervel

  → wortels van spinale zenuwen krijgen van boven naar beneden toe een schuiner (verticaler) verloop

• wervelzuil groeit sneller in lengte dan medulla spinalis => medulla spinalis wordt relatief steeds korter tov wervelzuil

• medulla spinalis loopt aan craniale zijde voort in medulla oblongata/ verlengde merg & zo in de hersenen → ruggenmerg zit vast in de schedel

• nervi spinales lopen door het foramen intervertebrale → zitten daar vast

  • gevolg bij volwassen individu: wortels van nn. spinales moeten eerst naar caudaal verlopen om hun overeenkomstige foramen intervertebrale te bereiken

perifeer verloop van de spinale zenuw: cauda equina/ paardenstaart

= in het onderste gedeelte van de canalis vertebralis

• daar geen ruggenmerg aanwezig → wortels met verticaal verloop

• caudale uiteinde van de medulla spinalis = conus medullaris/ terminalis → reikt tot lumbaalwervel 1-2

• durale zak loopt tot S1-S2

→ lumbaalpunctie: uitgevoerd tussen lumbaalwervels 3 & 4 of tussen 4 & 5 => caudaal van het onderuiteinde van de medulla spinalis

• medulla spinalis is met zijn uiteinde, via een fibreuze streng gefixeerd met het uiteinde van de wervelzuil (de coccyx)

  • bindweefselstreng = filum terminale externum/ coccygeale ligament

    • binnen durazak = filum terminale internum

• bij benadering: in het cervicale gebied verlaten de spinale zenuwen de wervelkolom 1 segment lager dan hun uittrede uit het ruggenmerg

• bij benadering: in het thoracale gebied verlaten de spinale zenuwen de wervelkolom 2 à 3 segmenten lager dan hun uittrede uit het ruggenmerg

• bij benadering: in het lumbale gebied verlaten de spinale zenuwen de wervelkolom 4 segmenten lager dan hun uittrede uit het ruggenmerg

• de wortels van de sacrale segmenten: lopen van het onderste uiteinde van het ruggenmerg (thv van L2) verticaal naar beneden & treden door de sacrale foramina uit

perifeer verloop van de spinale zenuw: tuitvormige dura-uitlopers

• in sacrale gebied: tuitvormige dura-uitlopers die de uittredende wortels omgeven, zijn langer dan in hoger gelegen gebieden → eindigen in sacrale kanaal

  • voorbij de duraschede liggen de sacrale spinale ganglia

    • ganglia & een stukje van bijbehorende spinale zenuwen liggen ‘bloot’ in sacrale kanaal (in tegenstelling tot bij de andere spinale zenuwen) → kunnen hier rechtstreeks worden geïnfiltreerd met een lokaal anestheticum (verdovingstechniek = sacrale epidurale anesthesie)

perifeer verloop van de spinale zenuw: nervus spinalis

• nervus spinalis = zeer kort → splitst bijna onmiddelijk distaal van het spinale ganglion:

  • ramus communicans

  • dorsale tak

  • ventrale tak

ramus communicans

• verbindt elke nervus spinalis met de truncus sympathicus

  • truncus sympahticus = streng van het autonome zenuwstelsel

    • loopt lateraal van de wervellichamen & lateraal van de vena azygos/ hemiazygos

• in de thorax: truncus sympathicus loopt tegen het collum van de ribben

• in de hals: truncus sympathicus loopt tegen de prevertebrale spieren

• lumbaal: truncus sympathicus loopt tegen de wervellichamen

→ hierlangs worden autonome zenuwvezels aangevoerd → gaan meelopen met de nervus spinalis naar de zweetklieren van de huid, naar de arteriën & venen (vasoconstrictie), & naar de musculi arrectores pilorum

ventrale & dorsale ramus

• splitsing treedt embryologisch zeer vroeg op

  • lopen respectievelijk naar ventrale & dorsale mesoblast

• ventrale & dorsale ramus voorzien ventrale respectievelijk dorsale gedeelte van de romp zowel motorisch als sensibel

  • grens tussen dorsaal & ventraal gebied ligt in het vlak door de processus transversi van de wervels

  • ventrale & dorsale rami werken zich tussen of door de ligamenten & spieren van de lichaamswand naar buiten, bezenuwen spieren (motorische vezels) & gewrichten en eindigen in de onderhuid als cutane takken die hoofdzakelijk sensibel zijn

perifeer verloop van de spinale zenuw: schematische verloop van de spinale zenuw

weergegeven in het thoracale gebied → segmentatie min of meer bewaard

• hele huid van romp & ledematen wordt door eindtakken van dorsale & ventrale rami van de spinale zenuwen voorzien

  • dorsale rami → voor motorische & sensibele voorziening van een strook (max een handbreedte) van achterhoofd tot st

  • uit

perifeer verloop van de spinale zenuw: benaming dorsale takken (3 bovenste cervicale zenuwen)

• ramus posterior van C1 → nervus suboccipitalis

  • innerveert de nekspieren

• ramus posterior van C2 → nervus occipitalis major

  • innerveert de rugspieren & huid

• ramus posterior van C3 → nervus occipitalis tertius

  • innerveert rugspieren & huid

perifeer verloop van de spinale zenuw: thv ledematen → plexus

• plexus cervicalis → uit de ventrale rami C1 tem C4

  • innervatie van hoofd & hals

• plexus brachialis → uit de ventrale rami C5 tem T1

  • innervatie van arm

• plexus lumbalis → uit de ventrale rami L1-L2-L3-L4

  • innervatie van buikwand, lies & onderbeen

• plexus sacralis → uit ventrale rami (L4) L5 tem S4

  • innervatie van gluteaal, perineaal, kleine bekken & onderbeen

→ pink: cervicaalwortel 8

→ ulnaire zijde van de arm: thoracaal 1

thoracale rami anteriores

• thv de thorax: eenvoudige bouw van de ventrale tak

  • ventrale rami van thoracale spinale zenuwen vormen geen plexus

  • iedere ramus loopt in overeenkomende tussenribruimte naar voren → nervus intercostalis (loopt tussen ribben samen met de arteria & vena intercostalis)

• 12e thoracale spinale zenuw = nervus subcostalis → loopt onder de onderste rib

• intercostale zenuw: verzorgt huid in bandvormige zone & de musculi intercostales (ademhalingsspieren)

  • bv. musculus gelegen tussen rib 3 & 4 ontvangt de ramus anterior van de nervus spinalis thoracaal 3

• rami anteriores van de thoracale zenuwen geven ook rami musculares af voor de musculus serratus posterior & inferior, musculi subcostales, musculus transversus thoracis & buikspieren

• de 2 takken van de eerste lumbale ventrale ramus (L1): nervus iliohypogastricus & ilioinguinalis (ontvangen bijdrage van T12) → hebben een gelijkaardig ruimtelijk verloop als de thoracale zenuwen doch in de schuine buikspieren

  • vormen eerste takken van de plexus lumbalis

  • lopen respectievelijk een tweetal centimeter boven de crista iliaca (n. iliohypogastricus) & net boven de crista iliaca (n. ilioinguinalis)

de wervelkolom (columna vertebralis)

• vormt skelet van de rug & grootste gedeelte van het axiale skelet

  • belangrijke rol in houding, dragen van lichaamsgewicht, voortbeweging & bescherming van ruggenmerg en spinale zenuw

• wervelkolom: van schedelbasis, over nek, tot onderuiteinde van de romp

  • uit 33 botstukken = wervels/ vertebrae → 5 gebieden/ regio’s:

    • 7 cervicale (C)

    • 12 thoracale (T)

    • 5 lumbale (L)

    • 5 sacrale (S)

      • versmelten tot os sacrum

    • 4 coccygeale (Co)

      • fusioneren tot os coccygis/ coccyx

  → 24 aparte wervels geven beweeglijkheid aan wervelkolom

  → voor stabiliteit van wervelkolom: door vorm & sterkte van wervels, door tussenwervelschijven, ligamenten & spieren

• wervellichamen: ¾ van lengte wervelkolom, tussenwervelschijven: ¼

de wervelkolom (columna vertebralis): krommingen van de wervelzuil

• sagittaal/ profiel:

  • kyphose = convex naar achter

  • lordose = convex naar voor

• coronaal/ frontaal:

  • scoliose = convex naar zijkant

normale krommingen in het sagittale vlak (voorachterwaarse curven)

• krommingen in het sagittale vlak:

  • cervicale lordose (convex naar voor)

  • thoracale kyfose (concaaf naar voor)

  • lumbale lordose (convex naar voor)

  • een permanente sacrale kyfose (concaaf naar voor)

• thoracale & sacrococcygeale curven = primair

  • waren als doorlopende kyfose aanwezig voor de geboorte

• cervicale & lumbale curven = secundair/ fysiologisch

  • pas na geboorte duidelijke vorming als gevolg van spierwerking na geboorte

  • cervicale curve: wanneer kind het hoofd begint op te richten (6-8 weken)

  • lumbale lordose: vanaf rechtzitten tot staan (9 maanden tot 1 jaar)

  → secundaire curven = compensatoire curven => gaan lengteas van het lichaam aanpassen aan gravitatielijn bij rechtopstaande houding

• lumbale curve meestal sterk uitgesproken bij vrouwen → eindigt thv lumbosacrale hoek

  • maat van lumbale lordose is afhankelijk van kanteling van bekken → als symfyse naar craniaal komt, neemt lordose af

  • naast tonus van spieren, lordose ook afhankelijk van houding

    • bv. bij zwangerschap (zwaar gewicht in abdomen) → lordose neemt toe => rest van lichaam wordt meer naar dorsaal gebracht

    • lordose verminderen door contractie van buikspieren & dorsale dijspieren (doen bekken kantelen)

• door lordose: vernauwing foramen intervertebrale → risico voor compressie van spinale zenuwen

  • niet zo bij gezonde persoon, want formania daar groot genoeg

  • in pathologische beenaangroeiingen = osteofyten, aan rand van corpora wel gevaarlijk → typisch voor artrose

    • artrose zorgt voor vernietiging kraakbeen => statiek verslechtert → dat wordt ‘verholpen door’ supplementaire beengroei

    • (spondylose = artrose van de wervel)

• sacrale curve = permanente curve (zoals thoracale)

  • bij vrouwen: sacrum meestal minder sterk gekromd dan bij mannen → bekkenuitgang is breder

• centrum van het lichaamsgewicht: net vóór promontorium van sacrum

gevolgen van een toegenomen lordose

• uitpuilen discus

• facies van kleine gewrichtjes botsen, ten gevolge van een gekantelde lengteas

• truncus lumbosacralis (L4-5) die ventraal over sacrum afdaalt naar kleine bekken, wordt uitgerekt

• pelvis moet kantelen (naar voren) zodat dorsale dijspieren (m. biceps, m. semitendinosus…) overdreven worden aangespannen (kan pijn veroorzaken: meestal ter hoogte van regio poplitea)

• lordose spant m. psoas aan: verhoging axiale druk op disci

krommingen in het frontaal vlak (laterale curvatuur)

• normaal: zeer lichte laterale curvatuur

  • lichte convexiteit naar rechts in thoracale streek & compensatoire curve in tegengestelde richting in lumbale gebied

• meestal krommingen in frontale vlak → abnormaal = scoliose

• pseudoscoliose: door schuine stand van bekken → bv. door verschil in lengte van benen

  • schuine stand dan gecompenseerd door spieren (zodat lichaam toch rechtop blijft staan) → veroorzaakt scoliose

  • kan weggaan door compensatie van lengteverschil van onderste ledematen door aangepaste schoenen die wervelzuil weer rechtop brengen

• echte scoliose → makkelijk te differentiëren van pseudoscoliose via klinisch onderzoek

  • bij vooroverbuigen: bult = gibbus → bij scoliose treedt rotatie van wervels op

gewrichten van de wervelkolom

• discus intervertebralis

• facetgewrichten (= articulationes zygapophysiales)

  • tussen processus articulatris inferior van ene wervels & processus articularis superior van daaronder gelegen wervel

• uncovertebrale gewrichten → cervicaal

  • tussen zijranden van 2 opeenvolgende wervellichamen

• articulatio costovertebralis thoracaal (fovea costalis superior & inferior)

gewrichten van de wervelkolom: discus intervertebralis

• samendrukbaarheid & elasticiteit van tussenwervelschijven bepalen in grote mate de mobiliteit van de wervelzuil

• schokbrekend effect

• verticale kracht wordt omgezet in druk in alle richtingen (door anulus)

  • anulus is vooraan dikker dan achteraan → middelpunt van nucleus pulposus is excentrisch naar achteren gelegen

• discus intervertebralis = amphiarthrosen → secundair kraakbeengwricht/ symfyse

• discus:

  • 2 plaatjes van hyalien kraakeen (boven- & onderaan) = dekplaten/ eindplaten

    • scheidt 2 volgende componenten van het wervellichaam

    • met leeftijd verbenen ‘end-plates’

  • anulus fibrosus

    • concentrische platen van fibrocartilago → onderling verbonden door kruisende collageenvezels die naar centrum van discus toe minder dicht worden & geleidelijk overgaan in amorfe substantie (‘gel’) van nucleus pulposus

  • nucleus pulposus

    • uit waterrijk, niet-comprimeerbaar & zeer vervormbaar weefsel

    • wateraantrekkend & heeft zekere turgor

      • turgor vermindert met de leeftijd + ook bij langdurige compressie neemt volume van nucleus af

        → aan einde van (werk)dag is de mens 1 cm korter

        → tijdens nachtrust: discusvolume herstelt zich

    • vervormt bij flexie & extensie

    • laat toe het ene wervellichaam in alle richtingen te bewegen tov andere wervellichaam → beweeglijkheid wel beperkt door anulus fibrosus

• dikte van tussenwervelschijven: afhankelijk van delen van wervelkolom

  • dunst in bovenste gedeelte van thoracale gebied, nemen geleidelijk in dikte toe tot L5

  • in cervicale gebied relatief dik

innervatie van de discus

• via zijtakken van ventrale ramus, recurrente ramus sinovertebralis (zenuw van Luschka) & via ramus (griseus) communicans (→ verbindt ventrale ramus met autonoom zenuwstelsel)

  • ramus sinovertebralis = recurrent → keert via intervertebrale foramina terug & zorgt voor innervatie van posterieure deel van discus

• discushernia van nucleus pulposus zal bijna altijd naar achter uitpuilen (want in lumbale gebied wordt nucleus pulposus naar posterior geduwd tijdens flexie)

  • aanwezigheid van ligamentum longitudinale posterius zorgt ervoor dat prolaps van nucleus pulposus gewoonlijk langs posterolateraal gebeurt, eerder dan zuiver posterieur

• hernia nuclei pulposi → kan compressie van wortels van spinale zenuwen geven => geeft pijn in innervatiegebied van zenuw

  • lokale rugpijn (takken naar discus, facetgewrichten, dorsale ramus) als pijn op afstand (bv. in innervatiegebied van onderbeen)

• disci: sensibel geïnnerveerd (in buitenste 1/3) → door sinuvertebrale zenuwen als vanuit truncus sympathicus & via grijze rami communicantes

• in ligamentum longitudinale posterius & in anulus zelf: sensibele zenuwen → verklaat waarom hoge belasting tot pijn leidt

gewrichten van de wervelkolom: intervertebrale ligamenten

• lig. longitudinale anterius

  • voorzijde corpora

• lig. longitudinale posterius

  • in wervelkanaal

  • tegen dorsale zijde van corpora

• ligg. flava

  • tussen opeenvolgende arci

• ligg. intertransversaria

  • tussen processus transversi

• ligg. interspinalia

  • tussen processus spinosi

• lig. supraspinale

  • uitgesproken in de hals: tussen processus spinosi van wervels, protuberantia occipitalis externa & crista occipitalis externa

  • vormt het septum nuchae (in sagittaal vlak) → verlengt processus spinosus door vasthechting van krachtige spieren die het hoofd rechtop houden

→ ligamenten zijn passieve structuren: kunnen wervelzuil niet rechtop houden (daarvoor zijn spieren nodig)

→ in 1 geval wordt lichaamsgewicht grotendeels door ligamant gedragen: bij verst doorgedreven buiging van romp met volledige relaxatie van rugspieren => ligg. interspinale & supraspinale worden aangespannen

• rechtkomen op 2 manieren:

  • eerst bekken kantelen dankzij buikspieren & dorsale dijspieren → romp richt zich gedeeltelijk op zonder belasting van rugspieren, wel dankzij lig. interspinale

    • daarna moeten rugspieren het vervolg van de strekking verwezenlijken

  • wervelzuil wordt gestrekt door spierwerking voor het bekken kantelt → veel grotere belasting van rugspieren

ligamentum longitudinale anterius

• van tuberculum anterius van atlas naar voorzijde van sacrum

• zit vast aan periost van wervellichamen & aan discussen

• ligament verbreedt naar beneden toe

• craniale gedeelte van ligament (tussen atlas & achterhoofd) = membrana atlanto-occipitalis anterior

ligamentum longitudinale posterius

• smaller dan anterior

• posterior tov wervellichaam, niet tov wervelkanaal

• van voorrand van foramen magnum tot in sacrale kanaal

• meest craniale gedeelte (tussen foramen magnum & axis) → bedekt achterzijde van dens axis

  = membrana tectoria

• venae basivertebrales verlaten wervellichamen achteraan & lopen tussen achterzijde van wervellichaam & ligamentum longitudinale posterius

• ligamentum longitudinale posterius zit enkel aan randen van het wervellichaam vast → wel stevig met discussen verankerd

• smal thv wervellichamen & verbreedt thv elke discus → in zijn geheel wordt het smaller naar onderen toe

ligamenta flava

• fixatie wervelbogen

• verticaal van binnenzijde van bovenliggende naar bovenzijde van onderliggende wervelboog

• bogen krijgen onderling een beweeglijkheid vergelijkbaar met die van staartsegmenten van een kreeft

  → graad van flexie van wervelkolom mogelijk vooraleer ligamenten aangespannen raken

• veel elastinevezels → geelachtige kleur

  • elastinevezels helpen bij terugveren van wervelkolom naar strekstand

ligamenta interspinalia

• verbinden de bogen onderling

• beperken de excursie van de facetgewrichten

• voortzetting naar achteren van de ligamenta flava

ligamenta supraspinalia

• in nekgebied = ligamentum nuchae

• midsagittal bindweefselseptum tussen spieren van linker- & rechterhelft

ligamenta intertransversaria

• ligamentair weefsel dat de processus transversi onderling verbindt

gewrichten van de wervelkolom: specialisatie binnen de wervelzuil

• uncovertebrale gewrichten

• articulationes zygapophysiales (facet-gewrichten)

• atlanto-occipitale & atlanto-axiale gewricht

• costovertebrale articulatie

uncovertebrale gewrichten

• tussen lichamen van de cervicale wervels (behalve tussen atlas & axis)

• opgeworpen zijranden (uncus corporis) van ene wervellichaam articuleren aan weerszijden door middel van synoviale gewrichten met zijranden van bovenliggende wervellichaam

  • nemen deel aan vorming van foramen intervertebrale

  • begrenzing in het nekgebied:

    • inferior: bovenvlak van onderliggende ‘gouttière’

    • anterior: uncovertebrale gewrichten

    • superior: onderzijde van de pediculi

    • posterior: zygapophyseale gewrichten

articulationes zygapophysiales (facetgewrichten/ intergewrichten)

• tussen processus articulares inferiores van ene wervel & processus articulares superiores van de daaronder liggende wervel

• geleidelijke overgang van ‘cervicale’ type naar ‘thoracale’ type

  • bv. op radiografie: gewrichtsspleet tussen C6 & C7 is meer naar voren & onderen gericht

• overgang van ‘thoracale’ naar ‘lumbale’ type gebeurt abrupt in 1 wervel

  • T12: bovenste articulatiefacetten zijn (nog) thoracaal, onderste zijn (al) lumbaal

• kapsels van facetgewrichten zijn laks → facetten kunnen zich een heel eind van elkaar verwijderen

• synoviale gewrichten → synovia vormt villi

  • soortgelijke villi komen in de meeste gewrichten voor

BEZENUWING:

• bezenuwd door takjes afkomstig van (mediale ramus van de) dorsale rami van de spinale zenuwen

• zenuwtakjes lopen over achtervlak van mediale gedeelte van de processus transversus naar postero-inferior

• elk gewrichtstakje bezenuwt behalve het meest nabijgelegen facetgewricht ook naburige gewrichten

PIJN:

• facetgewrichten vangen 20% tot 30% van axiale druk op → pijn op 2 manieren:

  • pijnvezels van het gewricht zelf (hoofdzakelijk kapsel): bij artrose, ontsteking, overbelasting (= overdreven extensie)

    • pijn gelokaliseerd rond gewrichtje, ook drukpijn bij palpatie

  • irritatie/ compressie van de spinale zenuw waar die tegen het gewrichtskapsel loopt

    • frequent voor onderste 2 thoracale juncturae die de breedste rotaties moeten doorvoeren

    • pijn straalt uit in het inervatiegebied van de dorsale tak van de zenuw

articulationes zygapophysiales (facetgewrichten/ intergewrichten) → CERVICALE GEBIED

• grosso modo horizontaal vlak

  • gewrichtsoppervlakken meer horizontaal georiënteerd

• rotatie van 45°

• door summatie kleine bewegingen:

  • lateroflexie

  • flexie-extensie

• gekoppelde lateroflexie & ipsilaterale rotatie

articulationes zygapophysiales (facetgewrichten/ intergewrichten) → THORACALE GEBIED

• min of meer in frontaal vlak

  • facies articularis naar achteren & naar boven gericht → maken deel uit van een cilinder met as voor het corpus

• rotatie (as door wervellichaam)

• flexie extensie: 12×2° = 24°

• lateroflexie thv T11-T12 (geen ribben die beperken)

articulationes zygapophysiales (facetgewrichten/ intergewrichten) → LUMBALE GEBIED

• in een sagittaal vlak

  • oppervlak is concaaf naar dorsomediaal gericht, bijna verticaal

  • gewrichtsoppervlakken maken deel uit van een cilinderoppervlak, as dorsaal van het corpus

• lumbale gewrichtsfacetten zijn wat gekromd → voorste gedeelte van facet enigszins in frontaal vlak

• facetgewrichten van lumbale gebied schuiven in elkaar (‘interlocking’)

  • beperking van onderlinge rotatie van wervels

• rotatie (as door proc. spinosus)

• flexie-extensie

atlanto-occipitaal gewricht

• condylus occipitalis: uit 2 gewrichtsoppervlakken → convex oppervlak

• op de atlas: 2 concave facies articulares → deel van een omwentelingsellips = oppervlak dat wordt beschreven door rotatie van een ellips om zijn lange as

• rotatie van het gewricht: rond lange as van de ellips

• rotatie rond verticale as is onmogelijk → lange as van condylus zou moeten passen in korte as van fovea

• flexie-extensie: JA-knikken

• lateroflexie

• geen rotatie

• hoofd met kin op borst: helft van beweging gebeurt in atlanto-occipitale gewricht (rest in andere cervicale gewrichten)

• ei-gewricht

• geen discus tussen C1 & C2

atlanto-axiaal gewricht

• pivot-gewricht

• eigenlijk 4 gewrichten:

  • 2 art. atlanto-axialis lateralis: bijna horizontale gewrichtsoppervlakken, schuiven goed overeen & zorgen voor rotatie omheen de as van de dens

    • atlas - inf. art. facet

    • atlas - sup. art. facet

  • 2 aparte art. atlanto-axialis mediana:

    • tussen dens & atlas, tegen achterzijde van de atlas = synoviaal gewricht → atlas-fovea dentalis (art. mediana anterior)

    • tussen achterzijde van de dens & het ligamentum transversum atlantis = synoviaal gewricht → dens axis - lig transv. atlantis (art. mediana posterior)

      • zorgt voor neen-schudden → hoofd kan 90° draaien, helft gebeurt door rotatie van atlas tov axis (rest tussen andere halswervels)

      • ligamentum transversum verbindt linker & rechter massa lateralis van atlas

ligamenten tussen C1-C2-Occiput

• lig. transversum atlantis

• lig. apicis dentis

• lig. cruciforme

• lig. alaria (vleugelvormig)

ligamenten tussen C1-C2-Occiput → lig. transversum

ligamenten tussen C1-C2-Occiput → lig. apicis dentis

• longitudinale verlenging van het lig. transversum

• dunne ronde band die de apex van de dens verbindt met het anterieure aspect van het foramen magnum

ligamenten tussen C1-C2-Occiput → lig. cruciforme

• longitudinale verlenging van het lig. transversum

• longitudinale vezels van lig. cruciforme verbinden achterzijde van de dens met rand van het foramen magnum

• bij rotatie: torsie van het ligament

→ over lig. cruciforme: voorzetting van lig. longitudinale posterius (eindigt op rand van foramen occipitale magnum) = membrana tectoria

• daarover nog dura mater

ligamenten tussen C1-C2-Occiput → lig. alaria (vleugelvormig)

• tussen zijkanten van de dens & os occipitale

• rotatie wordt beperkt

gewrichten tussen wervels & ribben

• synoviale gewrichten tussen kopjes van ribben en wervellichamen & kopjes van ribben en tussenwervelschijven

• ribtuberkel vormt synoviaal gewricht met processus transversus van wervel met hetzelfde nummer → door 4 ligamenten gefixeerd:

  • lig. costotransversarium

  • lig. costotransversarium superius

  • lig. costotransversarium laterale

  • lig. capitis costae radiatum

• geringe torsie rond een as door ribkopje & -tuberkel, licht op en neer glijden van tuberkel over de processus transversus mogelijk

  → rotatie omheen een (min of meer) horizontale as door kopje & tuberkel, een sagittale as door het kopje

• ribben (behalve nummers 11 & 12) zijn door middel van kraakbeen (synchondrose) rechtstreeks (rib 1-6: articulationes sternocostales) of onrechtstreeks (rib 7-10: articulationes interchondrales) met sternum gearticuleerd

lig. costotransversarium

• strekt zich uit tussen achterzijde van nek van de rib & voorvlak van eigen processus transversus (vult het costotransversale ‘venster’)

lig. costotransversarium superius

• loopt van de crista van de nek van de rib naar de erboven liggende processus transversus

lig. costotransversarium laterale

• verbindt het punt van de processus transversus met het niet-articulerende gedeelte van het tuberkel van de rib met hetzelfde nummer