Wat is filosofie eigenlijk?

Wat is filosofie

• Paradoxaal

  • Weet hij niet waarmee hij bezig is?

  • Kent hij de doelstellingen van zijn eigen vak niet?

• Deze vreemde situatie doet zich niet voor bij andere wetenschappen (wiskunde)

• Vervelende clausule → wat filosofie is, is een wijsgerig probleem dat verschillend is voor tijden van geschiedenis en het wijsgerig systeem

• Nieuwsgierige studenten komen in een onbehaaglijke situatie terecht omdat filosofen zelf sukkelen met hun eigen identiteit

• Deze onenigheid omtrent hun eigen identiteit zorgt niet voor problemen binnen de filosofie

• Wat authentieke filosofie is, maakt voor hun niets uit, ze zijn geïnteresseerd in iets anders dan hun eigen identiteit:

  • Deze komt in 2de instantie tot orde, maar er is een gemeenschappelijke interesse: een drijf naar eenzelfde begeerd doel ondanks hun tegenstellingen en meningsverschillen

  • Deze interesse verbindt hen

• Waarnaar zijn filosofen begerig? vragen we ons af

  • Begerig- zijnde naar iets, is een pathos, een bijna driftig verlangen om, een begeesterde gerichtheid naar …

• Naar wat: verschillend voor iedereen:

  • Kant: wat is de mens

  • Heidegger: waarom is er iets veeleer dan niet

  • Aristoteles: het zijnde als zijnde

Inleiden in de wijsbegeerte wat kan dat zijn?

• Een 1ste voorstelling moeten we afwijzen: filosofie is min of meer een systematisch geheel van theorieën en meningen die uit de mond van zogenaamde grote filosofen uit de geschiedenis komt

  • Deze benadering maakt van de studente een buitenstaander die probeert achter te halen wat de westerse cultuurgeschiedenis aan te beiden heeft

• Wie onderzoekt wat Plato, Aristoteles, … heeft geschreven, kent de geschiedenis van de filosofie goed, maar niet filosoferen zelf

  • Zelfs wie ‘Summa Theologica’ van Thomas van Aquino begrijpt en doorgedrongen is in de grote filosofieën van de 17de tot 19de eeuw, is geen goed filosoof

• Een goed filosoof leeft vanuit een interesse, pathos, begeerte

• Inleiden in de filosofie is iemand doen geïnteresseerd zijn in, pathetisch maken voor, begerig maken voor …

• Maar is dat wel mogelijk?:

  • Iemand pathetisch maken voor iets waarvoor hij apathisch is?

  • Wie kan iemand begerig maken voor iets waar hij geen benul van had?

• Inleiden in de filosofie moet dus anders gaan: daar de filosofie, ik erbuiten is fout

• Andere weg? → voorstelling dat men in een filosofie zit

• Onze leefwereld met al haar beïnvloedingskanalen zorgt ervoor dat we altijd wel in een filosofie zitten

• in le monde vécu heersen er meerdere filosofieën

  • Deze beïnvloeden ons

  • We kunnen dit niet ontkomen, maar ons er naar schikken

• Inleiding in de filosofie als een soort wakker schudden uit de sluimer van gevestigde meningen

  • Voorzichtig attent maken van hoe ze denken en handelen

• En dan hopen dat de vonk overspringt om zelf geïnteresseerd te zoeken naar de vormen van het ware leven en samenleven

Karakteristieken van filosoferen

• Persoonlijk karakter

• Mythische oorsprong

• Kritisch karakter

• Historisch-relatief karakter

Persoonlijk karakter

• Filosoferen is een strikt persoonlijke bezigheid: het moet een zelf denken blijven:

  • Ik kan iemand anders iets laten doen voor mij, maar denken doe ik altijd zelf

• Inleiding kan ervoor zorgen dat ik doorheb waarover het gaat, een pathos die in mij ontwaakt die mij niet met rust laat en mij doet voortgaan

• Persoonlijk betekend niet individualistisch, filosoferen is geen eenzame bezigheid maar is een strikt sociaal karakter

• Hoe persoonlijk je denken ook is, er zal altijd een sociale dimensie aanwezig zijn

  • Dit kan sociaal karakter is merkbaar in de oorsprong in zijn historische situatie en de gebruikte taal

• Wat we niet mogen vergeten::

  • Grote denkers hebben persoonlijke wegen gebaand in denken over diverse aspecten van de werkelijkheid

Mythische oorsprong

• Filosoferen begint niet uit het niets, maar wel uit nadenken over iets onbedachts dat voorafgaat

• De uitspraak: de filosofie waar men altijd reeds in zit is fout

  • Is geen filosofie in de strikte betekenis die wij eraan geven

  • Laat het ons een mythe noemen:

    • In le monde vécu bedoeld men er levens en wereldervaring mee

• In de wereld van alledaagse ervaringen wordt er geen onderscheid gemaakt tussen valsheid en waarheid (wel in wetenschappen)

• Levens- en wereldvisie die hierin heerst is:

  • Pre-rationeel

  • Pre-logisch

  • Pre-reflectief

    (pre = dat aan filosofie iets voorafgaat: mythe of pre-filosofie)

• Mythen zijn het die de geest van tijd bepalen en misleiden ons denken en leven (stimuleren mensen tot passiviteit)

• Filosofie vindt haar oorsprong in de mythen van le monde vécu:

  • Revolteert tegen tirannieke algemene meningen

  • Zoekt verantwoording

  • Staat diametraal tegenover gelatenheid en passiviteit en doet ons bewust denken en leven

  • Leidt weg van vanzelfsprekendheden naar de verhoopte ‘vlakte van de waarheid’

• Mythen worden hierdoor niet ongedaan gemaakt, maar verliezen wel aan kracht

Kritisch karakter

• Kritisch betekend niet afkeurend maar oordelend

• Filosofie heeft als oorspronkelijke betekenis kritisch:

  • Laat een onderscheid maken en oordeel vellen

• Scheidt zich op radicale wijze af van heersende mythen

  • Voert onderscheid tussen verantwoording en vanzelfsprekendheid

• De zekerheid van wetenschappen wordt ‘im frage gesteltt’ om te onderzoeken naar hun fundamenten en methoden

• Filosofie is ook kritisch voor zichzelf:

  • Er bestaan geen gevestigde waarheden en er wordt niets zomaar aangenomen of geloofd

Historisch-relatief karakter

• Filosofie is tijdsgebonden door haar mythische oorsprong

• De filosofie die de heersende mythen ondervraagt wil komen tot het begrijpen van de geest van een tijd of volk

  • In begrijpen van de tijd overstijgt filosofie toevalligheid en relativiteit

• De filosofen die tijd willen begrijpen zijn even verstrooid als tijd zelf

  • Maar deze verstrooiing en verschillen verbindt hen over eenzelfde onderwerp

• BESLUIT: wat filosofen van elkaar doet verschillen is hun verschillende tijdservaring en wat hen samenbindt is hun gezamenlijke wijsbegeerte

Verwondering als beginsel van de wijsbegeerte

• Wakker schudden = inleiden van de wijsbegeerte uit de sluimer van gevestigde meningen

• Als de vonk overspringt, als de bewustzijnsschok voorbij is, waar staan we dan?

  • We staan op het punt waar de wijsbegeerte begint: nl. in de verwondering

• Wijsbegeerte is geen weten, het is eerder een pathos, toestand dan een weten

  • Plato geeft deze pathos een naam: verwondering

Verwondering als begin (= startpunt)

• Als het ongewone gewoon blijkt te zijn, als we het ongewone toch ineens kunnen verklaren en begrijpen:

  • VB: psychose kan eerst heel ongewoon lijken, maar dan kan je het toch ineens begrijpen

• Als het gewone zich langs zijn ongewone kant laat zien en we het ineens niet meer begrijpen:

  • VB: Je kan er altijd vanuit zijn gegaan dat mensen gezond zijn en blijven. Maar ineens maak je een ziekte in jou omgeving mee, waardoor het gewone ineens ongewoon is

• Het moment in de schommeling tussen gewoon en ongewoon is verwondering

Verwondering als beginsel (= leidend principe, is ten alle tijden bij u)

• Filosofie is een radicaliseren va, de verwondering

• Verwondering is voor filosofie, de wortels voor een boom:

  • Als je de wortels verwijdert, zal de boom sterven

  • Als je verwondering doodt, doodt je filosofie

Wat overkomt de mens wanneer hij zich verwondert?

• Bij verwondering komen mensen in een crisissituatie terecht:

  • Verwondering is een crisis en heeft de gevaren van een crisis. Een crisis is een de mens overkomende noodzaak de structuur van zijn bestaan te herzien en zich vanuit zijn geslotenheid in een grotere openheid te oriënteren

  • Op het moment dat je je verwondert, ga je niet meer van je vanzelfsprekendheden uitgaan maar je hebt ook geen antwoorden (= crisis)

• In het woord verwondering lees je wonde en wonder:

  • Wonde:

    • Als je jou verwondert, loop je een wonde op in je wereldbeeld, de levensvisie waar je voorheen altijd als vanzelfsprekendheid uitging

    • Dit kan als pijnlijk ervaren worden (wonde)

    • VB: waneer je gezondheid ineens geen vanzelfsprekendheid meer blijkt te zijn en je daarover verwondert

  • Wonder:

    • Doordat jou verwondering een wonde slaat in jou wereldbeeld, ontstaat er een ruimte/ openheid

    • In deze openheid kan je jezelf opnieuw oriënteren en kunnen er nieuwe ideeën geboren worden

    • VB: de geboorte van een kind is een wonder

Welke soort vragen worden er gesteld vanuit de verwondering

• Metafysica: stelt fundamentele vraag aan zichzelf

• Wijsgerige ethiek

• Kennisleer (epistemologie)

• Wijsgerige antropologie

• Godsdienstfilosofie

• Taalfilosofie

• Geschiedernis