środowisko przyrodnicze polski(chat ed)

Położenie Polski

Polska leży w Europie Środkowej, na półkuli północnej i wschodniej, między Morzem Bałtyckim na północy a Karpatami i Sudetami na południu.

Państwa sąsiadujące z Polską

Niemcy, Czechy, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Rosja (obwód kaliningradzki).

Powierzchnia Polski ok.

312,7 tys. km² (obszar lądowy wraz z wodami śródlądowymi).

Najwyższy punkt Polski

Rysy w Tatrach, 2499 m n.p.m.

Najniższy punkt Polski

Depresja w Rączkach Elbląskich na Żuławach Wiślanych, ok. –1,8 m p.p.m.

Średnia wysokość Polski

Ok. 173 m n.p.m., co potwierdza nizinny charakter kraju.

Udział nizin w powierzchni Polski

Ok. 91% terytorium leży poniżej 300 m n.p.m.

Pasy rzeźby terenu Polski od północy do południa

Pas pobrzeży – pas pojezierzy – pas nizin środkowopolskich – pas wyżyn polskich – pas kotlin podkarpackich – pas gór.

Cechy pasa pobrzeży

Wąski pas terenów nad Bałtykiem, niziny z wydmami, mierzejami, zalewami oraz lokalnymi depresjami (np. Żuławy).

Cechy pasa pojezierzy

Pagórkowaty, młodoglacjalny krajobraz z licznymi jeziorami polodowcowymi, morenami i sandrami (np. Mazury).

Cechy pasa nizin środkowopolskich

Rzeźba staroglacjalna, słabo urozmaicona, rozległe równiny i wysoczyzny morenowe, mało jezior.

Cechy pasa wyżyn polskich

Wyższe tereny 300–500 m n.p.m., zbudowane ze starszych skał osadowych, ostańce, kras (np. Jura Krakowsko-Częstochowska).

Cechy pasa kotlin podkarpackich

Nizinne, ciepłe obniżenia (Kotlina Sandomierska, Oświęcimska) między wyżynami a Karpatami, żyzne gleby z osadów rzecznych.

Cechy pasa gór w Polsce

Karpaty (góry fałdowe) i Sudety (góry zrębowe), strome stoki, duże wysokości względne, piętrowość klimatyczno-roślinna.

Platforma wschodnioeuropejska

Stara część Polski z prekambryjskim podłożem krystalicznym, przykrytym pokrywą skał osadowych; obejmuje głównie północny-wschód i centrum kraju.

Platforma zachodnioeuropejska

Obszar z podłożem paleozoicznym zdeformowanym w orogenezach kaledońskiej i hercyńskiej, przykrytym młodszymi skałami; zachodnia i południowo-zachodnia Polska.

Obszar fałdowań alpejskich

Część Polski powstała w orogenezie alpejskiej: głównie Karpaty i Zapadlisko Przedkarpackie, obszar młodych gór fałdowych.

Strefa Teisseyre’a-Tornquista

Szeroka strefa uskoków tektonicznych przebiegająca z NW na SE, wyznacza granicę między platformą wschodnią a zachodnią.

Główne grupy surowców Polski

Surowce energetyczne, metaliczne, chemiczne i skalne (budowlane).

Surowce energetyczne – przykłady

Węgiel kamienny (Górny Śląsk), węgiel brunatny (Bełchatów, Konin), gaz ziemny i ropa naftowa (mniejsze złoża).

Surowce metaliczne – przykłady

Rudy miedzi (Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy), dawniej rudy cynku i ołowiu (Olkusz), słabe złoża rud żelaza.

Surowce chemiczne – przykłady

Sól kamienna (Wieliczka, Kłodawa, Inowrocław), siarka rodzima (Tarnobrzeg – dziś głównie z odsiarczania spalin).

Surowce skalne – przykłady

Piaski i żwiry, gliny, wapienie i margle (cement, wapno), granity i bazalty (kruszywo, kostka), piaskowce.

Surowce, których w Polsce brakuje

Brak opłacalnych złóż boksytów, rud uranu, rud wielu metali nieżelaznych; niedostatek ropy i gazu w stosunku do potrzeb.

Zlodowacenia plejstoceńskie w Polsce

Trzy główne: południowopolskie (największy zasięg), środkowopolskie i północnopolskie (bałtyckie, Wisły – najmłodsze).

Rzeźba młodoglacjalna

Świeża rzeźba polodowcowa ukształtowana przez ostatnie zlodowacenie, z wyraźnymi morenami, jeziorami, sandrami (np. Pojezierze Mazurskie).

Rzeźba staroglacjalna

Obszary zlodowacone w starszych glacjałach, silnie wyrównane przez denudację; mało jezior, łagodne wysoczyzny (Nizina Mazowiecka).

Ślady zlodowacenia w górach

Formy lodowców górskich: cyrki lodowcowe ze stawami, doliny U-kształtne, moreny (Tatry, Karkonosze).

Typ klimatu Polski

Klimat umiarkowany ciepły przejściowy między morskim a kontynentalnym.

Cechy klimatu przejściowego Polski

Duża zmienność pogody, wyraźne cztery pory roku, lata raz chłodniejsze raz gorące, zimy raz łagodne raz mroźne.

Główne masy powietrza nad Polską

Polarno-morskie (wilgotne, łagodzą temperatury) oraz polarno-kontynentalne (suche, mroźne zimą i gorące latem).

Najchłodniejszy i najcieplejszy miesiąc w Polsce

Najchłodniejszy styczeń (ok. 0 do –5°C), najcieplejszy lipiec (ok. 17–20°C).

Rozkład opadów w Polsce

Średnio 600–700 mm rocznie, maksimum w półroczu letnim (czerwiec–lipiec), minimum w zimie; najwięcej w górach, najmniej w centrum kraju.

Dominujący kierunek wiatrów w Polsce

Wiatry zachodnie związane z cyrkulacją strefową, szczególnie w półroczu chłodnym.

Zasoby wodne Polski na mieszkańca

Ok. 1600–1700 m³ wody na osobę rocznie – jedne z najniższych w Europie.

Przyczyny ubogich zasobów wodnych Polski

Duże parowanie i transpiracja, niewielka retencja naturalna i sztuczna, duże wahania opadów między latami.

Zlewisko Morza Bałtyckiego w Polsce

Do Bałtyku odprowadzane są wody z ok. 99,7% powierzchni kraju.

Dwie największe rzeki Polski

Wisła (1047 km, dorzecze ok. 55% powierzchni kraju) i Odra (854 km, dorzecze ok. 34% powierzchni kraju).

Kierunek spływu większości rzek Polski

Z południowego wschodu na północny zachód, zgodnie z nachyleniem powierzchni kraju.

Reżim śnieżno-deszczowy rzek Polski

Wezbrania wiosenne od topniejącego śniegu i letnie od intensywnych opadów deszczu; zimowe i letnie niżówki.

Typy powodzi w Polsce

Powodzie roztopowe, opadowe (nawalne deszcze), zatorowe (zastoiny lodowe).

Liczba jezior w Polsce (>1 ha)

Około 7 tys. jezior o powierzchni powyżej 1 ha.

Rozmieszczenie jezior w Polsce

Najwięcej jezior na pojezierzach północnej Polski (Mazurskie, Pomorskie); w centrum i na południu jezior jest niewiele.

Dominujący typ genezy jezior w Polsce

Jeziora polodowcowe: morenowe, rynnowe, cyrkowe i wytopiskowe.

Jeziora morenowe – cechy i przykłady

Duża powierzchnia, niewielka głębokość, nieregularna linia brzegowa; np. Śniardwy, Mamry.

Jeziora rynnowe – cechy i przykłady

Wąskie, długie, głębokie jeziora w rynnach erozyjnych; np. Hańcza, Gopło, Jeziorak.

Inne typy jezior w Polsce

Przybrzeżne (Łebsko, Jamno), deltowe (Dąbie), krasowe (Polesie Lubelskie), zakolowe – starorzecza (jez. Czerniakowskie).

Największe jezioro Polski pod względem powierzchni

Śniardwy na Pojezierzu Mazurskim (~113 km²).

Najgłębsze jezioro w Polsce

Hańcza na Pojezierzu Suwalskim, głębokość maksymalna ok. 108 m.

Znaczenie jezior dla środowiska

Magazynują wodę (retencja), łagodzą klimat lokalny, są siedliskiem wielu gatunków, podnoszą bioróżnorodność.

Znaczenie jezior dla człowieka

Źródło wody pitnej i użytkowej, rybactwo, rekreacja i turystyka, walory krajobrazowe, funkcja przeciwpowodziowa.

Rodzaj morza – Bałtyk

Morze wewnątrzkontynentalne (śródlądowe), połączone z oceanem wąskimi Cieśninami Duńskimi.

Powierzchnia i głębokość Bałtyku

Powierzchnia ok. 415 tys. km², średnia głębokość ok. 52 m, maksymalna 459 m (Głębia Landsort).

Zasolenie Bałtyku

Średnio ok. 7‰; na północy 2–3‰, przy cieśninach do ok. 15–20‰ – morze słonawe.

Przyczyny niskiego zasolenia Bałtyku

Duży dopływ słodkiej wody z rzek, małe parowanie, ograniczona wymiana wody z oceanem przez płytkie cieśniny.

Cechy klimatu Bałtyku

Chłodne morze umiarkowane; latem woda 16–20°C, zimą przy powierzchni ok. 0°C, zimą częściowo zamarza (zatoki i zalewy).

Organizmy Bałtyku

Stosunkowo uboga fauna i flora, dominują gatunki euryhaliczne: śledź, szprot, dorsz, flądry, foki, morświn, liczne ptaki morskie.

Główne problemy ekologiczne Bałtyku

Eutrofizacja (nadmiar biogenów, zakwity sinic), zanieczyszczenia chemiczne (metale ciężkie, ropa), przełowienie, słaba wymiana wód.

Rola HELCOM w ochronie Bałtyku

Międzynarodowa Komisja Helsińska koordynuje działania państw nadbałtyckich w celu ograniczenia zanieczyszczeń i ochrony ekosystemu morza.