Biologische antropologie boekdeel 2 H3: begrippen

Neuron

Zenuwcellen. Basisbouwstenen van ons zenuwstelstel.

Structuur en functie

Structuur: anatomische structuren. Functie: de werking van hersengebieden.

Dendrieten

Vertakte uitlopers van de zenuwcel, geleiden impulsen van andere neuronen.

Synaps

Contactplaats tussen twee zenuwcellen.

Celkern

Nucleus. Kern van de cel waar alle DNA zich bevindt.

Presynaptisch neuron

Eindknoppen die een zenuwimpuls omzetten in neurotransmitters door actiepotentiaal.

Postsynaptisch neuron

Neurotransmitters binden zich aan de receptoren van de post-synaps en zo wordt de zenuwimpuls doorgegeven.

Centraal zenuwstelsel

Hersenen en ruggenmerg

Perifeer zenuwstelsel

Voert info van en naar het centrale zenuwstelsel via sensorische organen.

Somatisch zenuwstelsel

Neuronen die info vanuit de zintuigen naar het centrale zenuwstelsel en van daaruit naar spieren en klieren sturen.

Autonome zenuwstelsel

Controleert het hart en andere organen.

Sympathisch en parasympathisch zenuwstelsel

Deel van het autonome zenuwstelsel. Sympathisch: netwerk van neuronen die het organisme voorbereiden op flinke activiteit (fight, freeze, flight reaction). Parasympatische: zorgt ervoor dat het lichaam na geleverde inspanningen weer tot rust kan komen.

‘Fight or flight’ reactie

Vechten of vluchten. Geactiveerd door het sympathische systeem.

Dorsaal

Gebieden aan de bovenzijde

Lateraal

Gebieden aan de buitenkant

Mediaal

Gebieden in het midden

Sagittaal

Doorsnede van voor naar achter van het brein

Coronaal

Doorsnede van links naar rechts van het brein.

Ventraal

Gebieden aan de onderzijde.

Anterieur

Voorkant.

Posterieur

Achterkant.

Linker-hemisfeer en rechter-hemisfeer

Beide hemisferen voeren elk belangrijke taken uit. Links: taal. Rechts: motorcortex. Ze werken contralateraal: rechts verwerkt info van zicht links en omgekeerd.

Prefrontale cotrec.

Integreert een enorme hoeveelheid zintuigelijke info en speelt een belangrijke rol in het geheugen en in de planning van complex, doelgericht, intelligent en sociaal gedrag. Onder te verdelen in een aantal gebieden -

Ventraal: ventromediale prefrontale cortex + ventrolaterale prefrontale cortex.

Dorsaal: dorsomediale prefrontale cortex + dorsolaterale prefrontale cortex.

Orbitaal: orbitale prefrontale cortex.

Limbisch systeem (structuren)

Complex van corticale en subcorticale delen die samen een ringvormige laag (limbus) vormen rondom de hersenstam.

De neurondoctrine

Synaptische kloofreacties: zenuwcellen zijn individuele cellen met een duidelijke afstand tot elkaar (Ramón y Cajal).

Neuroplasticiteit

Verwijst naar het vermogen van een dynamisch brein om zichzelf te kalibreren naar de eisen van de omgeving waarin het zich bevindt. Het brein vangt fysiek aspecten van de omgeving op, zowel positieve als negatieve, die het meeste opvallend zijn voor het organisme.

Synaptogenese (wiring of the brain, ‘bedrading’)

Process van bedraden van de hersenen, zowel volgens een genetisch programma als via invloed van de omgeving.

Neuraal darwinisme

De hersenen creëren en elimineren synapsen gedurende het hele leven, neuronale verbindingen worden geselecteerd voor retentie of eliminatie op basis van hoe functioneel levensvatbaar ze blijken te zijn.

Getal van Dunbar

Hoe groter het brein, hoe groter de groep

Ervaringsafhankelijkheid

Weerspiegel ontogenetische plasticiteit van de hersenen. individuen zullen in hersenfuncties variëren naarmate hun genen interageren met omgevingen die ze tegenkomen om die hersenen verder vorm te geven. De bedradingspatronen van de hersenen van verschillende individuen hangt af van de soorten fysieke, sociale en culturele omgevingen waarin ze zullen terechtkomen.

Ervaringsverwachting

Pre-wired hersenstructuren, hersenstructuren die worden geproduceerd door gemeenschappelijke pool van genetisch materiaal. Ze liggen vast, maar ze vereisen een specifieke milieu-ervaring om geactiveerd te worden.

Sociale brein

Aangepast aan het sociale leven. Stelt ons in staat om te onderhandelen over relaties, om de gedachten, gevoelens en intenties van anderen te begrijpen, en om samen te werken bij het veiligstellen van hulpbronnen en bij het verdedigen van de groep.

Spiegelneuronen

Regelen de psychologie van de Theory of mind (= mensen kunnen denken over wat een ander denkt). Verkrijgen van toegang tot de gedachten en gevoelens van iemand anders.

Neurotransmitters

Chemische boodschappers die signalen van één neuron naar een ander overbrengen

Neurochemicals

Maken hersenprocessen mogelijk: ontvangen en verwerken van info uit omgeving van neurotransmitters en enzymen.

Serotonine

Monoamine. Remmende neurotransmitter die een belangrijke rol speelt bij het handhaven van het evenwicht tussen andere exicatoire en remmende neurotransmitters. Rol bij breinontwikkeling voordat het zijn rol als neurotransmitter opneemt. Als het niet effectief wordt gemetaboliseerd, kan dit leiden tot toxische niveaus die op hun beurt kunnen leiden tot afwijkende hersenontwikkeling.

Dopamine

Neurotransmitter: motivator van gedrag, regulator van emoties en ligt ten grondslag aan beloning en plezier.

GABA

Gamma-amino-boterzuur: aminozuur dat stress verlaagt en zorgt voor ontspanning en betere focus. Kan onder invloed van alcohol leiden tot agressief gedrag.

Glutamaat

In combinatie met GABA: zorgt ervoor dat opwindingsniveaus binnen de perken blijven.

Enzymen

Spelen een rol bij afbraak van NT

Catecholamines

Adrenaline: hart sneller kloppen en bloed sneller gepompt, ademhaling ook sneller waardoor meer zuurstof naar spieren gaat. Geeft meer energie en vergroot de alertheid.

Noradrenaline: teveel - angstig, gespannen of opgewonden. Te weinig - depressief. Aangemaakt in situaties van stress, maar breekt binnen enkele minuten weer af.

Dopamine: motivator van gedrag, regulator van emoties en ligt ten grondslag aan beloning en plezier.

Inhibitoire werking/excitatoire werking

Remmende werking/stimulerende werking

MAOA-L

Lage activiteit van het polymorfisme: mensen reageren agressiever op provoactieve stimuli. Breekt mono-aminen minder goed af, met als gevolg dat er een teveel aan monoaminen is in de hersenen.

MAOA-H

Hoge activiteit van het polymorfisme

VNTR

Variable number of Tandem repeats. Vb. MAOA-gen. Hoe korter het aantal herhalingen, hoe alerter het brein reageert op dopamine.

Amygdala

Belangrijk doelwit voor serotonine. Geeft een emotionele waardering aan bepaalde situaties waardoor het individu toekomstige soortgelijke situaties makkelijker herkent en er gepast op kan reageren.

Dopaminerg systeem

Dopamine pathways, syteem hoe dopamine werkt in ons brein.

DRD2 en DRD4 receptorgenen

DRD4: een dopaminereceptor-gen dat gekenmertk wordt door een variabel aantal tandem herhalingen. DRD2: A1-allel wordt beschouwd als het risico-allel, voornamelijk omdat het bijdraagt aan het beloningsdeficiëntiesyndroom.

DAT1-gen

DA-transporteren (terugbrengen van waar het kwam). 10R: 'craving' dopamine te snel weg, zeer actief ter hoogte van nucleus accumbens.

COMT-gen (polymorfisme)

Carechol-O-methyltransferase: primaire enzym dat verantwoordelijk is voor de afbraak van dopamine. Heeft meerdere varianten.

Stresshormonen

Nuttige functies: alerter en goed reageren op situaties, tijdsdruk op goed te presteren.

Schadelijke functies: te lange blootstelling leidt tot afbraak van spieren, gevaar voor ontstekingen, etc.

Cortisol

Verteren van voedsel, ritme van slapen en waken en immuunsysteem. Zorgt dat bloedsuikerspiegel op pijl blijft. Komt na adrenaline en noradrenaline. Zorgt ervoor dat het lichaam zich weer herstelt.

HPA-as

Hypothalamus-hypofyse-bijnier-as: belangrijke rol in stressrespons. Na stressvolle gebeurtenis, afscheiding ban CRH (cortictropin-releasing hormone) dat ervoor zorgt dat corticotropine wordt vrijgegeven. Dit zorgt voor cortisol. Langdurige blootstelling hieraan zorgt voor schade in de hersenen.

Oxytocine

Knuffelhormoon, hangen samen met hoge niveaus van sociaal gedrag. Aangemaakt door hypothalamus. Werking is sterk afhankelijk van de context. Onderscheid tussen in en out groups. Drang tot bescherming kan leiden tot agressie tegenover out groups. Hoge niveaus van oxytocine: stimuleert moeder-kindbinding, band tussen partners en bij herkennen van soortgenoten.

Vasopressine

ADH-antidiuretisch hormoon, heel sterk gerelateerd aan oxytocine. Vaak betrokken bij mannelijke agressie, dominantie en status. Testosteron kan de werking hiervan versterken.

Testosteron

Mannelijk geslachtshormoon. Agressief leiderschapsgedrag: lage cortisol en hoge testosteron.

Challenge hypothese

Testosteron is niet per se bij agressie betrokken, maar meer bij de waarneming van sociaal uitdagende situaties: competitie over status. Deze situaties leiden tot een verhoging van testosteron.

Sociale dominantie

Inter groepsrelaties die aangeeft in welke mate iemand verkiest dat deze relaties egalitair dan wel hiërarchisch gestructureerd zijn.

Executieve functies

Complexe cognitieve vaardigheden betrokken bij beheersen en reguleren van doelgericht handelen. Verschaffen kennis hoe mensen over ons denken, hoe we ons gedrag kunnen aanpassen naargelang behoeften en verwachtingen van anderen. Kan men neuropsychologisch testen: indirect beeld van hersenfuncties. Bij mensen die hoog scoren op betrokkenheid bij delictgedrag worden over het algemeen tekorten in executieve functies gevonden. Kinderen met persoonlijkheidsstoornissen vertonen meer problemen in executieve functie en zijn vooral minder gevoelig voor vermijden van straf.

WAIS en WISC-test

Wechsler intelligentietest: doen beroep op concentratievermogen en cognitieve flexibiliteit.

Performaal > verbaal IQ

Suggereert dat verbale vaardigheden achter zijn gebleven op de performale ontwikkeling bij jongeren met antisociale gedragsproblematiek.

Stoornissen prefrontale cortex

Normaal werkende PFC: hogere kans op prosociaal gedrag. Afwijkingen in de structuur PFC: hogere kans op afwijkend gedrag.

Kindermishandeling en verwaarlozing

Een van de belangrijkste oorzaken van stress, die wordt ervaren in een levensfase waarin het brein het meest plastisch is.

Stress en breinontwikkeling

Normaal aanpassingsvermogen. Aanhoudende en ernstige stress richt schade aan in gebieden cruciaal voor de opslag van herinneringen en de regeling van gedrag, zoals amygdala en hippocampus.

Leeftijd en delictgedrag

Adolescentie kenmerkt zich voor een periode met meer risicovolgedrag, extra gevoeligheid voor spannende en belonende zaken en groepsdruk.

Beloningsgerichtheid en alcoholisme

Complexe relatie tussen alcoholafhankelijkheid en (gewelddadige) criminaliteit. Biologisch-psychologisch-sociologisch-model is nodig voor een goed begrip. Sommige biosociale criminologen hebben de hypothese gesteld dat alcoholisme en criminaliteit verwant zijn omdat ze dezelfde oorzaak hebben: beloningsgericht brein (Reward dominance theory).

Duale systeemtheorie

Het risicovolle gedrag van adolescenten is het product van de interactie tussen veranderingen in twee afzonderlijke neurobiologische systemen: een sociaal-emotioneel systeem en een cognitief controlesysteem. Tijdens de adolescentie is de kloof tussen deze beide systemen het grootst.

Het geval Phineas Gage

Prefrontale cortex werd doorboord met een stalen staaf, waardoor zijn persoonlijkheid drastisch veranderde.

Non-invasieve beeldvormingstechnieken

MRI (Magnetic Resonance Imaging): informatie over structuur. Kan ook bloedtoevoer naar actieve hersengebieden detecteren, geeft info over functies. DTI (Diffusion Tensor Imaging): in beeld brengen van verbindingen in het brein. PET (Positron Emission Tomography): driedimensionaal beeld maken van het brein (met behulp van radioactieve stof). SPECT (Single-Photon Emission Computed Tomography): vergelijkbaar met PET.

Serotonerge systeem en criminaliteit

Serotonine-gerelateerd: impulsiviteit, angst en stemmingsstoornissen, alcoholisme en psychotische stoornissen. Lage zelfbeheersing, negatieve emotionaliteit/prikkelbaarheid.

Mini-puberteit

Een hormonale activering van de hypothalamus-hypofyse-geslachtsklieren-as (HPG-as) die bij baby's kort na de geboorte optreedt.

Brunner-syndroom

Een syndroom waarbij voornamelijk jongens een ontwikkelingsachterstand hebben. Vaak in combinatie met autistiforme kenmerken en woede-uitbarstingen.

HPG-as

Hypothalamus-hypofyse-geslachtsklieren-as.