Inleiding tot de criminologie

Inleiding tot de criminologie eerste bachelor Universiteit Gent. AJ 24/25

Ancien Régime

• 17e tot 18e eeuw

• Koning, vorst bepaalde wat criminaliteit was

• Openbare en fysieke straffen

Verlichting/Klassieke Strafrecht

• 18e eeuw

• Nood aan verandering

• Focus op de daad

• Sociaal contract: je geeft deel vrijheid af aan overheid in ruil voor bescherming

• Rationele mens: nadenken over goed en slecht → nadenken voor misdaad, dus schuldig

• Magna Charta, eerste codificaties: wet en straf in boek, iedere burger moet wet kennen en kiest zo of ze de wet willen breken

• Focus gevangenisstraf + algemene preventie → groep mensen afschrikken

Positivisme

• 19e eeuw - WO II

• Focus op dader

• Focus bijzondere preventie: dader wordt afgeschrikt zodat hij dezelfde daad niet weer pleegt

• Criminaliteit = gevolg sociale factoren

• Gedetermineerde mens: op basis van fysieke kenmerken zien of iemand dader is (ipv rationele mens)

• Sociale gevaarlijkheid: sanctioneren ipv straffen (mens is gedoemd criminaliteit te breken)

Garofalo

• Ontwikkelde concept criminologie

• Criminologie als Lombrosiaans project

Topinard

• Gebruikte als eerste het concept criminologie

• Criminologie als Lombrosiaans project

Lombroso

• Vader van de criminologie/positivisme

• Gedetermineerde mens (fysieke eigenschappen)

• 19e eeuw

Adolphe Quetelet

• 19e eeuw

• Belgische Lombroso

• Legt basis Chicago school-idee

• Kansrekening, criminele neigingen + voorloper leeftijdsgebonden criminaliteitscurve

Louis Vervaeck

• 2e helft 19e tot begin 20ste eeuw

• Belgische Lombroso (maar ook memning dat sociale milieu invloed heeft op criminologie)

• Ontwikkelde antropologische diensten in de gevangenis

Adolphe Prins en Fernand Héger-Gilbert

• 2e helft 19e tot begin 20ste eeuw

• Richtten universitaire groep voor criminologische studies aan de ULB op

• Eclecticisme

• Criminologie van belang voor juristen en psychiaters

• Adolphe Prins:

→ Criminaliteit is een vorm van het sociale leven

→ Rechter moet maatschappij beschermen + nagaan welke individuen gevaar vromen voor maatschappelijke orde/veiligheid

Eclecticisme

• Periode van sociaal verweer: combinatie positivisme en klassieke strafrecht

• Uitleg: grootste groep heeft vrije wil (klassieke strarecht), maar ook een groep zonder → bv. psychisch kwetsbaren, die moet je vooral helpen (positivisme)

Nieuw sociaal verweer

• Tijdschets: na WO II connectie tussen sociaal darwinisme en vroeg-positivisme → afkeer naar positivisme

• Uitleg: niet alles weggooien (tweesporenbeleid), maar niet terug naar Nazi ideologieën. Opnieuw mensenrechten, rechtspositie staat centraal

Gerda De Bock

• 20e eeuw

• Pionier van sociaal werk

• Eerste vrouwelijke decaan UGent

• Hield zich bezig met jeugddeliquenten en jeugdzorg

Paul Ghysbrecht

• 20e eeuw

• Professor psychiatrie

Willy Calewaert

• 20e eeuw

• Professor strafrecht

• Vooruitstrevend minister van Nationale opvoeding en cultuur/openbaar ambt en institutionaele Hervormingen

• Tegen numerus clausus

• Voor recht op waardig sterven

• Prioriteiten: vrije meningsuiting, gelijkheid, socio-economische rechten

Nico Gunzburg

• 1882: geboren (Riga) in Joods-liberaal gezin

• 1885: emigreert naar Antwerpen

→ spreekt veel talen

• 1901: ingeschreven aan ULB en ontmoet Quetelet

• Advocaat Brussel, nadien Antwerpen

→ richt Associatie Nederlandstalige juristen op

• 1934: hoogleraar rechtsfaculteit UGent

• 1936: decaan + neemt initiatief tot oprichting onderzoeksinstituut voor criminologie

• 1938: initiatief aanvaard

• 10 mei 1940: WO II vlucht naar Vichy

• 1945: terug naar België naar UGent (school voor criminologie) + advocaat

Vilain XIV

• 18e eeuw

• Oorzaak criminaliteit = leeglopers

• Tuchthuizen waar ze ‘liefde voor arbeid’ kregen en een stiel leerden

Lieven Bauwens

• In tuchthuis: gevangenen spinen, weven, maken onderdelen voor spinmachines

• Winstmotief kreeg de bovenhand

Ducpétiaux

• 19e eeuw

• Oorzaak criminaliteit: leef- en werkomstandigheden verpauperde klasse + gebrek aan moraliteit

• Moraal bijbrengen door arbeid

• Stilte, discipline, afzondering, religie

• Panoptisch concept van Bentham: isolatie en controle

John Locke

• 17e eeuw

• Stelt absolutisme in vraag

• Natuurwet: niemand mag een ander schaden in leven, gezondheid, vrijheid en bezit

• Samenleving kan werken als iedereen een stukje vrijheid afgeeft zodat de staat hen beschremt tegen degenen die ‘gulzig en onrechtvaardig’ zijn

Charles de Montesquieu

• 2e helft 17e eeuw tot begin 18e eeuw

• Huidig democratische inrichting gebaseerd op hem en Locke

• Kritiek op absolutisme

• 1748: ‘De l’Esprit des Lois’

• Scheiding der machten

• Verzet tegen foltering

• Voorstander proportionaliteit

• Preventiegedachte op voorgrond

Cesare Beccaria

• 18e eeuw

• Werkte ideeën Montesquieu verder uit

• Verzette zich tegen folteren en doodstraf

• 1764: ‘Dei Delittie e delle pene’ (On crimes crimes and punishment)

• Criminaliteit en straf moeten duidelijk beschreven en proportioneel

• Onschuldig tot tegendeel bewezen

• Rechten van verdachte/beklaagde

Jeremy Bentham

• 2e helft 18e tot begin 19e eeuw (positivisme)

• Utilitarisme: handelingen evalueren op hoeveel geluk of leed ze brengen aan een grote groep mensen

→ Kritiek hierop: rechtvaardigheid

• Criminaliteit = wanneer iemand denkt gelukkiger te zijn wanneer ze de regel zouden overtreden dan wanneer ze dat niet zouden doen

• Straf moet een beetje meer pijn en leed geven dan het geluk dat het misdrijf brengt

• Detentieconcept panopticon

Labeling theory

• 1960

→ Ontstaan nieuwe bewegingen (bv. feminisme)

→ Traditionele maatschappij wordt in vraag gesteld

• Omkering criminologische vraagstelling en verschuiving focus → van dader naar informele en formele maatschappelijke reacties op crimineel gedrag

• Ontwikkeld door Howard Becker

• Theoretische achtergrond: symbolisch interactionisme

• Kernideeën: Emile Durkheim

• Uitgangspunt;

→ Selffulfilling prophecy

→ Criminaliseringsprocessen

• Label krijgen kan ervoor zorgen dat je sneller dat gedrag zal vertonen

George Mead

• 2e helft 19e tot begin 20ste eeuw

• Symbolisch interactionisme

Symbolisch interactionisme

• Handelingen staan niet op zichzelf

• Betekenis in interactie met anderen (identiteit-beeldvorming via uitwisseling symbolen)

• Betekenis geven aan iets door interactie en communicatie met anderen

Neomarxistische-radicale criminologie

• Theoretische basis: Karl Marx (19e eeuw)

→ Conflict burgerij en middenklasse

→ Samenhang politiek, economie en recht verklaart sociale verhoudingen

→ Machtsverhouding in kapitalistisch systeem verklaart criminaliteit

• Theoretische basis: Willem Bonger

→ Past Marxistisch idee toe in criminologie

→ Kapitalisme is criminogene factor

• Radicale criminologie

→ Criminaliteit ontstaat door ongelijkheid en onderdrukking van arbeidersklasse

→ Dader is slachtoffer van kapitalistisch systeem

Utilitarisme

• Mens beleeft geluk en pijn; ze gaan acties evalueren op basis van hun gevolgen:

→ Handelingen zijn moreel goed als ze geluk brengen voor een grote groep mensen

→ Handelingen zijn moreel slecht als ze ongeluk brengen voor een grote groep mensen

William Sheldon

• 20e eeuw (Amerikaans psycholoog)

• Linkte criminaliteit aan lichaamstypes:

→ Endomorfe lichaamstype: ronde vormen, korte ledematen, smalle beenderen, zachte huid

→ Mesomorfe lichaamstype: atletische type, spieren, brede borstkas, polsen en handen

→ Ectomorfe lichaamstype: mager, smalle beenderen, afhangende schouders, smal gezicht

• Meer criminaliteit bij mesomorfe lichaamstypes

Francis Galton

• 19e eeuw

• Engelse onderzoeker

• Gelaatstrekken- en kenmerken → bv. rond gezicht, grote ogen, smalle kin = naïve persoon, minder betrokken bij gewelddadige criminaliteit

Wouter Buikhuisen

• 20e eeuw

• 1978: hoogleraar criminologie Leiden

• Onderzoek oorzaken criminaliteit, richtte zich op biologische factoren

• 1960’s onderzoek naar jonge delinquenten en jongerenbendes (provo’s)

• Criminele aanleg door:

→ Reactie op stress (minder stress = meer aanleg criminaliteit)

→ Testosteron niveau (hoger = meer aanleg criminaliteit)

→ Bijkomende rol van omgeving

• ‘Nieuwe Lombroso’ (gebruikte men als scheldwoord

Alexandre Lacassagne

• 19e tot 20ste eeuw

• Franse arts en criminoloog: eerst beïnvloed door Lombroso, maar zette zich nadien tegen het idee van de geboren crimineel af

• Binnen Franse milieuschool

• ‘De maatschappij heeft de criminelen die ze verdient’

Gabriel Tarde

• 19e eeuw

• Magistraat

• Criminaliteit is resultaat van imitatie van gedrag → leerproces (imitatie van hoger gerangschikte door lager gerangschikte → bv. vader en zoon)

Individueel positivisme

• Criminaliteit → verschillen tussen personen die criminaliteit plegen en personen die dat niet dooen

• Biologische en psychologische factoren → mensen die criminaliteit plegen zijn biologisch en psychologisch verschillend van mensen die dit niet plegen

• Verschil tussen mensen veroorzaakt criminaliteit

Sociaal positivisme

• Criminaliteit → maatschappij en sociale processen bepalen gedrag → sociologie centraal

Edwin Sutherland

• 19e tot 20e eeuw

• 3 vormen van leren:

→ Klassieke conditionering

→ Instrumenteel leren

→ Sociaal leren

• 1947: differentiële associatie theorie

→ Men associeert zich met het gedrag dat het meeste wordt waargenomen (conformerend of deviant)

David Matza en Gresham Sykes

• 19e tot 20e eeuw

• 5 neutralisatietechnieken:

→ Ontkennen van verantwoordelijkheid

→ Ontkenning van schade of nadeel

→ Ontkenning van slachtoffer

→ Veroordeling van de veroordelaars

→ Beroep op hogere plichten

Robert Burgess en Ronald Akers

• 1966: sociale leer-theorie (bestaat uit):

→ Differentiële associatie

→ Differentiële bekrachtiging

→ Imitatie en conditionering

• Zoals Sutherland: ontstaan criminologie en waarom verder bestaan

→ Gedrag zal herhaald worden wanneer vaker beloond, aangemoedigd en aangeduid als juist of goed, dan als aanguided als slecht en bestraft

→ Persoon die straft en welke straf spelen grote rol

Travis Hirschi

• 1969: bindingstheorie

→ Valt onder controle benaderingen: waarom houden mensen zich aan de regels?

→ Mensen houden zich niet automatisch aan de regels. Iedereen is in staat criminaliteit te plegen, maar de meeste mensen doen het niet (omwille van ‘controle’)

• 1969 boek: ‘causes of delinquency’

→ Gedrag wordt gereguleerd omdat mensen verbonden zijn met hun sociale omgeving, criminaliteit gebeurd wanneer band van individu met de omgeving verzwakt is waardoor vrijheid ontstaan om af te wijken van de regels

• 4 manieren waarop gebonden aan samenleving

→ Attachment

→ Commitment

→ Involvement

→ Belief

Emile Durkheim

• 19e eeuw tot begin 20e eeuw

• Kijkt niet naar individu, maar naar samenleving; verdiepte zich in ontwikkeling en organisatie van samenlevingen → moderniteit

• 1893-1897: anomietheorie

→ Bij te snelle overgang van traditionele naar modernere samenleving, nieuwe stelsel van functies, regels, normen en waarden nog niet af (normenloosheid = anomie) → periode van wetteloosheid en wegvallen normatieve remmen op menselijk gedrag

Robert Merton

• 20e eeuw

• Verder bouwen op Durkheim

• 1938-1968: straintheorie

→ Anomie = meerderheid gelooft dat doelen voor iedereen haalbaar, terwijl dat niet het geval is → spanning of strain tussen doelstelling van samenleving en middelen om te realiseren

→ Oorzaak anomie = materialisme van Amerikanen

→ Criminaliteit = gevolg van niet op elkaar afgesteld zijn van aspiraties, wensen en behoeftes vs. mogelijkheiden, verwachtingen en ideeën om te realiseren

→ Vooral mensen in sociale lagen met beperkte toegang tot legitieme middelen → crimineel gedrag

Albert K. Cohen

• 20e eeuw

• 1955: subculturele benadering

→ Reactie op theorie Merton en Sutherland: theorie Merton verklaart ‘jeugddelinquentie’ niet

→ Sociale ongelijkheid → competieitedrang en frustratie over status → jeaugdcriminaliteit

• 3 types reactievormen

→ College boys

→ Corner boys

→ Delinquent boys

Robert E. Park en Ernest W. Burgess

• 19e tot 20e eeuw

• Sociaal ecologische benadering

→ Elke grootstad buurten die onveilig zijn

→ Staat van de buurt voedt criminaliteit

→ Omgevingsfactoren verklaren criminaliteitvoorlopers van de Chicago School

• Park

→ Basis stadsetnografie

→ Initiatief sociologisch onderzoek naar sociale organisatie van stedelijke samenleving, uit te gaan van de ecologische benadering

• Burgess 1925 → Sociaal-ecologische benadering uitgewerkt in groeimodel van stad en onderscheidde 5 zones:

→ Centrale zakenzone

→ Overgangsgebied (transition zone) = meeste criminaliteit

→ 3 ringen van woonwijken

Clifford Shaw en Henry McKay

• 20e eeuw

• 1942: sociale desorganisatietheorie

→ Jeugdcriminaliteit gevolg van stedelijke groei en grote verloop mensen

→ Sociale desorganisatie is reden criminaliteit in zone 2 (Burgess 1925)

• Oplossingen:

→ Gezinnen en buurtinstellingen overdragen van conventionele normen en waarden aan kinderen

→ Stabiele buurten meer overeenstemming over opvoeding, onderwijs, vrije tijd en morele betekenis gezin

→ Burgers verantwoordelijk maken voor hun wijk

Kritische criminologie

• Jaren 1970

• Afwijzen van traditionele criminologische benaderingswijzen

• Kritiek op de criminologie als te toegepast en te overheidsgericht

• Bouwt verder op de labelling en neo-marxistische theorie

Feministische criminologie

• Late 19e tot vroege 20e eeuw

• Academische aandacht voor rol van de vrouw

• Diverse stromingen en onderzoek domeinen

• Gemeenschappelijke aandacht voor sociale constructie van gender en machtsrelaties

• Carol Smart:

→ 1976: Women, crime and criminology

→ Kritiek op dominante mannelijke perspectieven en vrouwelijke stereotypering

→ Vrouwelijk slachtofferschap

Realistische perspectieven

• Reactie op positivisme en kritische criminologie

• Nood aan realiteitszi inzake criminaliteit(sproblemen), hun maatschappelijke impact en de aanpak ervan

Margareth Tatcher

• Eerste vrouwelijke premier (VK)

• Conservatieve partij

• Tatcherisme:

→ Van sociaal-democratisch naar economisch liberalisme

Ronald Reagan

• President (VS) 1980’s

• Republikeinse partij

• Reagonomics:

→ Terugdringen overheidsuitgaven, overheidspersoneel, deregulering, vrijemartkwerking, belastingverlaging

Rechts realisme

• Zwakke vs. strenge overheid

• Rationele actor

→ Van noden, deprivaties en behandeling, naar individuele verantwoordelijkheid, afschrikking en bestraffing

• Relatie gedrag en intelligentie

• Lagere moraliteit daders

• Focus op:

→ Alledaagse straatcriminaliteit

→ Anti-intellectualisme

→ Strenge bestraffing

Nieuwe bestuurlijke criminologie

• Rationeel crimineel mensbeeld

• Waarom is criminaliteit toegenomen?

→ Meer gelegenheid

→ Verminderde controle

Conservatieve criminologie

• Er bestaat geen conservatieve theorie

• Aanpak van criminaliteit moet evidence-based zijn

• Criminaliteit is verbonden met persoonlijkheid

Links realisme

• Reactie op radicale-kritische criminologie en rechts realisme

→ Erkenning problematiek groeiende criminaliteitscijfers

→ Verschillende visie op oorzaken en aanpak

• Klassiek Marxistisch denken

• Criminaliteit als interklassen fenomeen

→ In elke maatschappelijke/politieke klasse een ‘lived reality’

• Crime is a unifier

• Aandacht voor:

→ Sociale criminaliteitspreventie

→ Slachtofferzorg

→ Bestraffing en afschrikking

• Criminologisch vierkant:

→ Holistische benadering met beleidsimpact

→ Interactie en relatie tussen dader, slachtoffer, overheidsinstanties, maatschappelijke instanties

→ Informele en formele controle

Victimologie

• Sub-discipline van de criminologie

• Ontstaan midden 20e eeuw

• Wetenschappelijke studie van het slachtofferschap

Postivistische victimologie

• Causaal verband gedragspatronen en slachtofferschap

• Typologieën wetenschappelijke benadering en empirisch onderzoek

Hans Von Hentig

• Vroege victimologie

• Victim proneness: sommige individuen bezitten kwetsbare eigenschappen

• 13 slachtoffertypologieën

Benjamin Mendelsohn

• Vroege victimologie

• Interviews slachtoffers en getuigen

• Relatie en mate van verantwoordelijkheid dader en slachtoffer

• 6 classificaties:

→ Niet schuldig

→ Gedeeltelijk

→ Even

→ Meer

→ Volledig

→ Imaginair

Zemiologie

• Zemia = schade

• Kritiek op traditionele criminologie

• Criminology beyond crime:

→ Studie naar schadelijk en immoreel gedrag en praktijken

→ Niet opgenomen in strafwet

→ Niet per se illegaal

→ Actoren: overheden en multinationals

Marvin Wolfgang

• Vroege victimologie

• Relatie dader-slachtoffer is bepalend

• Studie 588 moordzaken Philadelphia

• 26% geïnitieerd door slachtoffer

Menachem Amir

• Vroege victimologie

• Student van Marvin Wolfgang

• Studie verkrachtingen in Philadelphia

• 19% gevallen toegeschreven aan gedrag slachtoffer

• Belang normatieve interpretatie door dader over slachtoffer

• Studie: victim blaming

Groene criminologie

• Criminologische studie negatieve en schadelijke interacties mens-natuur

→ Niet altijd illegaal, maar wel schadelijk

• Onderzoek naar:

→ Oorzaken, aanpak, vervolging en bestraffing

→ Ontwijken vervolging

→ Restoratie justice

→ Reikwijdte wet- en regelgeving

→ Informele mechanismes

→ Rol overheden

Culturele criminologie

• Studie culturen: gebruik symbolen, stijlen en manieren van gedrag

• Elementen uit kritische criminologie, symbolisch interactionisme en postmodernisme

Culture of control

• Criminaliteitscontrole als culturele onderneming

• Verandering in attitudes inzake criminaliteit

• Stijgende gevangenispopulatie

Convict criminology

• Representatie gedetineerden via externe, indirecte bronnen

• Impact op onze denkbeelden en meningen

• Rol onderzoeker