biologie

gaswisseling afvoer

uitscheiding

het afvoeren van afvalstoffen door het lichaam

longen

deel van het ademhalingsstelsel; orgaan in de borstholte waar gaswisseling plaatsvindt

gaswisseling

opnemen van gassen uit de lucht en afgeven van gassen aan de lucht

luchtpijp

buis die de keelholte met de longen verbindt

bronchiën

vertakkingen van de luchtpijp waardoor lucht in de richting van de longen en terug wordt vervoerd

longblaasjes

blaasjes aan de uiteinden van de fijnste bronchiolen

diffusie

verplaatsing van stoffen van een plek met een hoge concentratie naar een plek met een lage concentratie

zuurstofconcentratie (zuurstofdruk)

aandeel van zuurstof in een gas of vloeistof

koolstofdioxideconcentratie (koolstofdioxidedruk)

aandeel van koolstofdioxide in een gas of vloeistof

zuurstoftransport

transport van zuurstof; in bloed voornamelijk door binding aan hemoglobine

hemoglobine

zuurstofbindend eiwitmolecuul in rode bloedcellen

koolstofdioxidetransport

transport van koolstofdioxide, in bloed voornamelijk als waterstofcarbonaationen

ademhalingsspieren

het middenrif, de binnenste en buitenste tussenribspieren en de buikspieren

ventilatiebewegingen

ademhaling door groter en kleiner worden van de longen

dode ruimte

inhoud van de bronchiën, de luchtpijp en de keel- of neusholte; wordt ongebruikt weer uitgeademd

restvolume

hoeveelheid lucht die na een maximale uitademing in de longen achterblijft

vitale capaciteit

hoeveelheid lucht die in één ademhaling maximaal kan worden verplaatst

longcapaciteit

de vitale capaciteit plus het restvolume

lever

orgaan waarin veel stofwisseling plaatsvind

leverlobjes

zeshoekige structuren binnen de lever

gal

wordt geproduceerd door de cellen van de lever en bevat onder andere water en galzuren

glucoseconcentratie

concentratie van glucose; wordt in het bloed min of meer constant gehouden door een regelmechanisme met insuline en glucagon

ureum

stof die ontstaat in de lever door omzetting van ammoniak

nieren

uitscheidingsorganen die overtollige en schadelijke stoffen uit het bloed verwijderen en urine produceren

nierschors

buitenste deel van de nieren waar urine wordt gevormd

niermerg

deel van de nieren waar urine wordt gevormd

urine

stof die door de nieren wordt gevormd en die bestaat uit water, zouten en schadelijke stoffen

urineblaas

orgaan waarin urine tijdelijk wordt opgeslagen

niereenheid

deel van een nier dat voor het grootste deel bestaat uit een nierbuisje

kapsel van bowman

begin van een nierbuisje: deel met openingen die doorlaatbaar zijn voor kleine moleculen

glomerulus

vertakking van de nierslagader die zich in het nierkapsel verder vertakt tot een kluwen van haarvaten

nierbuisje

deel van een niereenheid waarin urine wordt gevormd; bestaat uit twee gekronkelde delen en de lis van Henle

ultrafiltratie

proces waarbij een deel van het bloedplasma vanuit de haarvaten in het nierkapsel wordt geperst

terugresorptie

opname van nuttige stoffen uit de voorurine via actief transport door cellen in de wand van de nierbuisjes, gevolgd door afvoer naar de bloedvaten

reabsorptie

opname van nuttige stoffen uit de voorurine via actief transport door cellen in de wand van de nierbuisjes, gevolgd door afvoer naar de bloedvaten

ADH

hormoon uit de hypofyse dat de doorlaatbaarheid van de celmembranen in de nierbuisjes en de verzamelbuisjes vergroot, waardoor meer water aan de voorurine wordt onttrokken

waterhuishouding

regeling van de hoeveelheid water binnen het lichaam

huid

grootste orgaan van het lichaam dat beschermt tegen invloeden van buiten en ervoor zorgt dat het lichaam op de juiste temperatuur blijft, vormt de eerste verdedigingslinie

zweetklieren

klieren in de lederhuid die zweet produceren

regelkringen

systeem dat ervoor zorgt dat een bepaalde waarde wordt hersteld of in stand gehouden

temperatuurregulatie

herstellen of in stand houden van de gewenste lichaamstemperatuur door organismen

uitwendige milieu

omgeving van een organisme

zweet

product van zweetklieren; bestaat voornamelijk uit water en zouten

lichaamseigen

stoffen of cellen die door je lichaam worden gemaakt of onderdeel zijn van je lichaam

lichaamsvreemd

stoffen of cellen die niet in je lichaam thuishoren

antibiotica

medicijnen die bacteriën doden of hun groei remmen

resistent

ongevoelig, bijvoorbeeld een bacterie die ongevoelig wordt door overmatig gebruik van antibiotica

virussen

eiwitmantels met daarin een streng DNA of RNA; zijn geen organisme en kunnen alleen overleven en zich voortplanten als het lukt om een lichaamscel binnen te dringen

DNA-virus

virus dat bestaat uit een streng DNA met daaromheen een eiwitmantel

RNA-virus

virus dat bestaat uit een streng RNA met daaromheen een eiwitmantel

eiwitmantel

omhulsel van een virus met daarbinnen een streng DNA of RNA

slijmvliezen

vocht producerende cellen die samen met de huid de eerste verdedigingslinie vormen in de bescherming tegen gevaren van buitenaf

aangeboren afweer

snelle eerste afweer, gericht tegen verschillende typen ziekteverwekkers; komt bij de meeste organismen voor

verworven afweer

afweer gericht tegen één type ziekteverwekker en tegen veranderde eigen cellen; komt alleen bij gewervelde dieren voor

beenmerg

bevat adulte stamcellen waaruit verschillende typen witte bloedcellen, zoals fagocyten, mestcellen en lymfocyten ontstaan

lymfeknopen

hierin bevinden zich witte bloedcellen en wordt lymfe gezuiverd van onder andere ziekteverwekkers

B-cellen

lymfocyten die in het beenmerg zijn gerijpt

antigenen

moleculen (vaak eiwitten) die zich op een celmembraan bevinden en het afweersysteem kunnen activeren

macrofagen

fagocyten die binnendringende ziekteverwekkers snel onschadelijk maken

mestcellen

witte bloedcellen die zich vooral in de weefsels van de huid en slijmvliezen bevinden; geven chemische stoffen zoals histamine af bij contact met lichaamsvreemde stoffen, ziekteverwekkers of stoffen die bij een verwonding vrijkomen

receptoren

moleculen op celmembraan van lymfocyt die één type antigeen kunnen binden

T-helpercellen

ze produceren bepaalde stoffen, waardoor de ontwikkeling van cytotoxische T-cellen wordt geactiveerd

cytotoxische T-cellen

gaan op zoek naar door ziekteverwekkers geïnfecteerde lichaamscellen

geheugencellen

langlevende cellen die bij een nieuwe infectie met een bekende ziekteverwekker de antigenen direct herkennen

natuurlijke immuniteit

immuniteit die wordt verkregen als reactie op het binnendringen van een ziekteverwekker

kunstmatige immuniteit

immuniteit die wordt verkregen door bewuste blootstelling aan een antigeen

vaccinatie

toediening van een stof die het afweersysteem activeert en daardoor immuniteit opwekt

actieve immuniteit

immuun maken door het activeren van het afweersysteem door vaccinatie

passieve immuniteit

tijdelijk immuun maken door inspuiten van antistoffen in de vorm van een antiserum

transplantatie

vervangen van een aangetast weefsel of orgaan door een ander weefsel of orgaan

donor

iemand die een weefsel of orgaan afstaat voor transplantatie

acceptor

ontvanger van een weefsel of orgaan bij transplantatie

ABO-systeem

systeem van bloedgroepen dat onderscheid maakt tussen bloedgroepen A, B, AB en 0 (nul) op grond van twee antigenen op de celmembranen van rode bloedcellen

bloedtransfusie

transfusie waarbij een patiënt alleen het bestanddeel van het bloed krijgt dat hij nodig heeft, meestal zijn dat rode bloedcellen

resusfactor

eiwit dat bij 85% van de mensen op de celmembranen van de rode bloedcellen voorkomt