hoofdstuk 1: situering psychologie en functieleer

dualisme

lichaam en geest zijn duidelijk van elkaar gescheiden

mind-body problem

de uitdaging om interactie tussen de geest lichaam te begrijpen

interactionisme

theorie die stelt dat de geest en het lichaam met elkaar in wisselwerking staan

monisme

lichaam en geest niet opvatten als twee verschillende entiteiten maar als twee delen van 1 entiteit

materialisme

(1) ontologisch: alleen het fysische bestaat echt

(2) epistemologisch: men kan enkel het fysische wetenschappelijk bestuderen

=> leidt tot reductionisme

reductionisme

alles wordt tot één soort werkelijkheid herleid

idealisme

(1) ontologisch: panpsychisme

(2) epistemologisch: we kennen werkelijkheid enkel door eigen zintuigen en denken

=> leidt tot solipsisme

panpsychisme

alles in de natuur heeft een ziel

solipsisme

elke geest in eigen bubbel met eigen werkelijkheid (= de overtuiging dat alleen het eigen bewustzijn werkelijk bestaat)

psychofysica

exacte wetenschap van functionele relatie tussen lichaam en geest

psychologie

(1) oorspronkelijk: zielkunde, wetenschap van de geest

(2) hedendaags: wetenschap van het gedrag en de factoren (fysisch of mentaal, zichtbaar of verborgen) die dit beïnvloeden

pareidolia

het zien van betekenisvolle voorwerpen in vormloze prikkels

nomothetische benadering

men zoekt naar algemene wetten (= zelfde voor iedereen)

ideografische benadering

men zoekt naar specifieke factoren (verschillen voor elk individu)

longitudinaal

over langere periode, op meerdere momenten

cross-sectioneel

meerdere groepen worden onderzocht op zelfde moment

Occams’s razor

geheel van gegevens zo zuinig mogelijk verklaren, met zo weinig mogelijk en zo eenvoudig mogelijke variabelen

natuurwetenschappen

gericht op verklaren wetmatigheden in de natuur

menswetenschappen

gericht op het begrijpen van mens en zijn geschiedenis

hub-science

wetenschap die fungeert als centraal punt in netwerken van kennis en onderzoek, en die de interactie tussen verschillende disciplines bevordert

methodenleer

fundamenteel, geeft aan hoe psychologische fenomenen wetenschappelijk onderzocht moeten worden

functieleer

studie van algemeen-menselijke functies en capaciteiten

persoonlijkheidsleer

studie van datgene waarin het individu uniek is en zich onderscheidt van anderen (= individuele persoonlijkheid)

ontwikkelingsleer

studie van ontwikkeling van de mens in alle aspecten (functies, persoonlijkheid, gedrag)

gedragsleer

studie van gedrag van mens in wisselwerking met zijn omgeving, zowel fysisch als sociaal

filosofie

de studie van fundamentele vragen over het bestaan, kennis, waarden, reden, geest en taal

fysiologie

tak van de biologie die zich bezighoudt met het bestuderen van de werking van levende organismen en hun onderdelen, inclusief cellen, weefsels, organen en orgaansystemen

rationalisme

kennis komt voort uit het verstand

empirisme

kennis komt voort uit zintuiglijke ervaringen

immaterialisme

de werkelijkheid niet fysiek van aard is, maar afhankelijk is van waarneming door een bewustzijn

idealisme

de werkelijkheid is slechts mentaal en afhankelijk van waarneming

probleem van Molyneux

blinde die opeens kan zien, neemt niet meteen alles waar zoals wij, moet eerst associaties gaan koppelen aan bepaalde waarnemingen dmv tast en andere zintuigen

onbewuste inferentie

waarneming impliceert onbewuste redenering

frenologie

methode om iemands persoonlijkheid en vaardigheden af te lezen adhv knobbels op de schedel

substractiemethode

identificeren van mentale basisprocessen door vergelijking van condities die maar op 1 component van elkaar verschillen

mentale chronometrie

meting tijdsduur mentale processen

nativisme

stelt dat de menselijke geest bij de geboorte al over bepaalde aangeboren eigenschappen beschikt die de basis vormen voor onze waarneming, kennis en gedrag

fenomenologie

de studie van de structuur van ervaringen en bewustzijn zoals die direct worden waargenomen

logisch positivisme (Wiener Kreiss)

stelt dat kennis alleen zinvol is als deze gebaseerd is op logische analyse of empirische waarneembare feiten

intentionaliteit (Brentano)

elk mentaal fenomeen heeft inhoud en is gericht op een object

Aktpsychologie

mentale fenomenen zijn geen inhouden maar acties/functies

functionalisme (Brentano)

gaat om de actie of functie van mentale processen, wat ze doen en hoe ze gericht zijn op externe objecten

structuralisme

psychologische delen samengesteld uit elementaire delen (bewuste mentale inhouden)

introspectie

proces waarbij iemand naar binnen kijkt om zijn of haar eigen mentale toestand te onderzoeken

ethnopsychologie

studie van de psychologische verschijnselen binnen verschillende culturen en de invloed van cultuur op het menselijk gedrag

apperceptie

de manier waarop we vorige kennis gebruiken om nieuwe waarnemingen te interpreteren en te begrijpen

stimulusfout

introspectieve beschrijvingen moeten beperkt blijven tot analyse van inhouden van bewuste ervaringen, niet beïnvloed door kennis over aard van stimulus

functionalisme

bewustzijn is géén passief orgaan om ervaringen op te vangen, maar toolbox van functies om adaptief te reageren op nieuwe situaties

Law of effect

responsen gevolgd door beloning worden versterkt, responsen gevolgd door straf geëlimineerd

=> vormt basis voor operante conditionering

Gestaltpsychologie

Graz:

(1) Gestalten zijn emergerende kwaliteiten afhankelijk van objecten, maar stijgen erboven uit

(2) geest als productiesysteem waarbij Gestaltkwaliteiten tot stand komen door mentale acten

Berlijn:

(1) Gestalt is op zichzelf staand geheel, eigen entiteit, eigen ontologische status (= sui generis) en dus niet gebaseerd op elementaire bouwstenen

(2) geest als dynamisch systeem

phi motion

zien van beweging tussen twee kort na elkaar aangeboden prikkels, je ziet een beweging en geen afzonderlijke objecten (= nieuw Gestalt)

one-sided dependancy

relaties tussen delen die geheel bepalen, onderdelen hangen af van het geheel maar niet andersom

two-sided dependancy

sterk geheel beïnvloed waarneming van de delen, geheel en onderdelen zijn wederzijds afhankelijk

Aha Erlebniss (Köhler)

probleemoplossend denken dat opeens uit het niks opduikt (cognitief inzicht), duikt op als één volledig geheel (= Gestalt)

dynamische systeem-theorie

beschrijft hoe complexe, veranderlijke systemen zich gedragen en ontwikkelen door de wederzijdse interactie van hun onderdelen

synesthesie

sterke associaties tussen verschillende betekenisdomeinen

behaviorisme

exclusieve focus op stimuli en responsen, connecties en associaties hiertussen zijn de enige objectief waarneembare entiteiten

psychic reflex

aangeleerde/geconditioneerde stimulus-respons-associatie

klassieke conditionering/pavloviaanse conditionering

neutrale stimulus wordt herhaaldelijk samen aangeboden met betekenisvolle stimulus, dan lokt na verloop van tijd neutrale stimulus zelfde respons uit als betekenisvolle stimulus (door associatie)

(1) UCS => UCR

(2) UCS + CS => UCR

(3) CS => CR

emoties (Watson)

interne activiteiten obv ongestreepte spieren (onbewust)

instincten (Watson)

obv gestreepte spieren, erfelijk (bewust)

gewoontes (Watson)

aangeleerde responsen in de vorm van aaneengeschakelde reflexpatronen

cognitieve psychologie/informatieverwerkingstheorie

meest dominante stroming binnen psychologie vandaag, nadruk op hersenwerking