Fiszki: architektura - pojęcia | Quizlet

baszta

wieża warowna fortyfikacji średniowiecznej, zazwyczaj częściowo wysunięta przed lico murów obronnych i wzniesiona ponad ich poziom, flankująca dostęp do murów i bram

belkowanie

najwyższy, poziomy, spoczywający na kolumnach trójdzielny trzon składający się z architrawu, fryzu i gzymsu

kariatyda

posąg kobiecy stanowiący podporę architektoniczną, dźwigający na głowie element architektoniczny (belkowanie, balkon itp.)

atlant

gigant, telamon, posąg mężczyzny w postawie stojącej (rzadziej siedzącej lub klęczącej), służący za podporę zamiast kolumny, filara lub pilastra, wspierający głową, barkami albo rękami belkowanie, sufit, balkon itp.

filar

pionowa podpora, najczęściej wolno stojąca, o funkcji podobnej jak kolumna, o przekroju wielobocznym (najczęściej czworobocznym, czasem ośmiobocznym) z kamienia, cegły, betonu itp.

filar ozyriacki (ozyriak)

w starożytnym Egipcie monumentalny, stojący posąg władcy w kształcie mumii, połączony ze ścianą lub filarem

kolumna hatorycka

kolumna, która zawiera na swoim kapitelu głowę bogini Hathor z twarzą kobiety w peruce z krowimi uszami

pilaster hermowy (herma)

element architektoniczny, w formie czworokątnego słupa, zweżającego się ku dołowi, zwieńczonego głową lub popiersiem. w starożytnej Grecji ustawiony na placach i ulicach jako rodzaj pomników Hermesa (stąd nazwa) z jego głową (później innych bogów)

biforium

dwudzielne, arkadowe okno albo przeźrocze romańskie lub gotyckie

triforium

rójdzielne arkadowe okno lub przeźrocze romańskie lub gotyckie

maswerk

dekoracja architektoniczna, służąca do wypełnienia górnej części okna, przeźrocza, rozety itp. charakterystyczna dla sztuki gotyckiej - składa się z elementów geometrycznych (laskowań, kół, odcinków koła, stylizowanych trój- i czwórliści, rybich pęcherzy) wykonywanych w kamieniu i cegle

rozeta

w średniowiecznej architekturze kościelnej, duży kolisty otwór okienny w szczytach lub nad portalami, wypełniony bogatą dekoracją w układzie koncentrycznym (maswerk, witraż)

plafon

duże pole dekoracyjne obejmujące centralną część sufitu lub podniebienia sklepień, stanowiące zamknięcie wnętrza od góry

alternacja podpór

układ podpór występujących na przemian np. dla architektury romańskiej kolumna - filar

system wiązany

system kompozycji przestrzennej wnętrz budowli, często sakralnych, w których na jedno przęsło nawy głównej przypadają dwa przęsła nawy bocznej

służki

w architekturze gotyckiej: cienka kolumienka zespolona z filarem wolno stojącym lub przyściennym, podtrzymująca sklepienie

lizena

płaski, pionowy pas muru lekko występujący z jego lica; w odróżnieniu od pilastra bez głowicy i na ogół bez bazy

przypora (skarpa, szkarpa)

pionowy element konstrukcyjny w formie prostego lub uskokowego filara przyściennego o ściętej pochyły górnej części, wzmacnia ściany budynku lub wolnostojącego muru

łuk przyporowy

łuk występujący w architekturze gotyckiej, którego zadaniem jest przerzucenie ciężaru sklepień nawy głównej na zewnętrzne przypory lub filary przyporowe

pinakiel (sterczyna)

pionowy element dekoracyjny w postaci smukłej kamiennej wieżyczki, zakończonej od góry iglicą, której krawędzie udekorowane są żabkami i która zwieńczona jest kwiatonem

wimperga

w architekturze gotyckiej dekoracyjny trójkątny szczyt wieńczący portal lub okno, dekorowany ślepym lub ażurowym maswerkiem

kwiaton

dekoracyjny element w kształcie dwu- lub czteroramiennego pęku kwiatów czy liści, ułożonego w jednej albo kilku kondygnacjach

hełm

zwieńczenie wieży o konstrukcji drewnianej, rzadziej murowanej z cegły lub kamienia, zwykle o ozdobnym kształcie

rzygacz (gargulec)

ozdobne zakończenie rynny dachowej, z którego woda deszczowa swobodnie spada daleko od lica muru

- szczególnie ozdobne formy rzeźby (fantastyczne zwierzęta, ptaki, demony, potwory, postacie ludzkie) wytworzyła gotycka architektura francuska

żabka

średniowieczna ozdoba architektoniczna, w kształcie zwiniętych liści lub pączków kwiatów, w sztuce romańskie służyła głównie do ozdobienia baz kolumn, w gotyckiej osadzana była często na odchylającej się na zewnątrz łodydze

kolumna boniowana

kolumna o dekoracyjnym opracowaniu trzonu ujętego w poziome opaski

serliana (okno weneckie)

element architektoniczny w postaci zwieńczonego łukiem otworu w ścianie, oflankowanego dwoma mniejszymi prostokątnymi otworami

uszaki

wyodrębnione występami z linii obramienia okiennego lub drzwiowego zaakcentowania jego górnych naroży

okulus

okrągły otwór w ścianie lub sklepieniu (najczęściej w szczycie kopuły), przepuszczający światło i powietrze do wnętrza, o prawie nie zdobionym obramieniu

trójliść

motyw ornamentalny, który tworzy kontur w kształcie liścia o trzech płatkach

czwórliść

motyw ornamentalny, który tworzy kontur w kształcie liścia o czterech płatkach

rybi pęcherz

motyw dekor., wykonany w płaskorzeźbie lub częściej o wykroju ażurowym (maswerk), w kształcie rybiego pęcherza, charakterystyczny dla ornamentyki pełnego i późnego gotyku

pendentyw (żagielek)

element narożny w postaci sklepienia o kształcie trójkąta sferycznego umożliwiający przejście z planu kwadratu do koła, czyli na przejściu od rzutu czworobocznego do okrągłego na którym opiera się kopuła

trompy (wnętrzki)

narożne wysklepki o kształcie wycinka stożka, składające się z jednego lub kilku łuków konstrukcyjnych zmniejszających się ku dołowi

łuk pozorny

konstrukcja polegająca na stopniowym przybliżaniu do siebie poziomo układanych kamieni (nie przekazuje rozporu na podpory)

sklepienie pozorne

konstrukcja stosowana przed wynalezieniem sklepienia, polegająca na stopniowym przybliżaniu do siebie układanych poziomo kamieni, aż do zamknięcia przestrzeni

kopuła pozorna

typ krycia dużych budowli okrągłych, stosowany w starożytności do czasów rzymskich. Kopuły takie były ścianami w systemie ciosowym, powstałymi poprzez coraz to większe wysuwanie płasko leżących warstw kamieni ku wnętrzu komory

kliniec

kamień ociosany lub cegła kształtu klinowatego albo trapezowatego, zasadniczy element konstrukcyjny łuku i sklepienia

zwornik

szczytowy kliniec łuku, charakterystyczny dla sklepień krzyżowo-żebrowych gotyku, zwykle ozdobny, zasłania punkt krzyżowania się żeber

strzałka łuku

odległość między rozpętością a punktem szczytowym podłucza

mozaika

technika dekoracyjna zaliczana do malarstwa monumentalnego, polega na układaniu wzoru z drobnych, różnokształtnych barwnych kamieni, szkła i ceramiki na odpowiednio przygotowanym podłożu

impost (nasadnik)

płyta lub blok kamienny stanowiący przejście między głowicą podpory a dźwiganym przez nią elementem architektonicznym, najczęściej nasadą sklepienia lub łuku arkady

nadświetle

górna część otworu bramy lub drzwi, znajdująca się ponad skrzydłami i służąca do przepuszczania światła

kościół ścienno-filarowy

typ kościoła charakterystyczny dla baroku, jednonawowy, we wnętrzu do ścian zewnętrznych dostawione są filary, pomiędzy nimi mogą powstawać kaplice

kościół krzyżowo - kopułowy

typ kościoła charakterystyczny dla architektury bizantyńskiej, oparty na planie krzyża greckiego z kopułą nad przecięciem się jego ramion

bazylika kopułowa

typ bazyliki (nawy boczne niższe od nawy głównej), która nad nawą główną ma kopułę

empora

rodzaj galerii lub trybuny głównej w kościołach, mającej na celu powiększenia powierzchni dla uczestników nabożeństwa lub stworzenia oddzielnego pomieszczenia

baptysterium

budynek przeznaczony do obrzędu chrztu (tzw. kościół chrzcielny), na ogół w pobliżu większego kościoła, zazwyczaj wolnostojący

narteks

kryty przedsionek w bazylkach, w formie prostokątnej lub owalnej przebudówki, poprzedzającej wejście do nawy

transept (nawa poprzeczna)

nawa prostopadła do osi kościoła, położona pomiędzy prezbiterium, a resztą jego budynku

prezbiterium

chór, przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa,

zazwyczaj wydzielona od nawy gł. lekkim podwyższeniem, balustradą i tęczą

obejście (ambit)

przejście powstałe z przedłużenia naw bocznych i poprowadzenia ich wokół prezbiterium za ołtarzem głównym

absyda (apsyda)

pomieszczenie na rzucie półkola, połelipsy, trójliścia, podkowy, trapezu lub wieloboku, zamykające prezbiterium

mauzoleum

wielki monumentalny grobowiec, najczęściej w formie wolno stojącej budowli, bogato zdobionej dekoracją rzeźbiarską i architektoniczną; niekiedy nazwa nadawana kaplicy grobowej

tolos

w starożytności budowla na planie okrągłym, najczęściej o przeznaczeniu sepulkralnym lub kultowym

portyk

zewnętrzna wysunięta część budynku, otwarta przynajmniej z jednej strony kolumnadą lub rzędem filarów, osłaniające najczęściej główne wejście

fronton (przyczółek)

trójkątny szczyt w architekturze klasycznej, górna część świątyni antycznej z wewnętrznym polem przeznaczonym na dekorację - tympanonem

naczółek

szczyt trójkątny przerwany segmentowy, gierowany lub wolutow, wykorzystywany jako górne zamknięcie ściany budynku lub jej części

westwerk

rozbudowana zachodia część bazyliki charakterystyczna dla architektury wczesnoromańskiej

rotunda

budowla centralna na rzucie koła, mająca wewnątrz najczęściej jedno pomieszczenie kryte kopułą

attyka

ścianka, balustrada lub rząd sterczyn bądź szczycików, wieńczących elewację budowli i znajdujących się zwykle ponad gzymsem koronującym

krużganek

ciąg komunikacyjny, biegnący wzdłuż zewnętrznych ścian budynku, najczęściej od strony dziedzińca, otwarty arkadami filarowymi lub kolumnowymi, przykryty stropem lub sklepieniem (najczęściej krzyżowym)

podcień

otwarte zewnętrzne pomieszczenie w przyziemiu budynku, nie występujące z lica muru, ograniczone słupami, filarami lub kolumnami, usytuowane wzdłuż elewacji budynku albo obiegające go dookoła

amfilada

trakt pomieszczeń połączonych wejściami, umieszczonymi na jednej osi

trakt

ciąg pomiesczeń połączonych wejściami, umieszczonymi na jednej osi

entre cour et jardin

(fr. "między dziedzińcem a ogrodem"), typ pałacu barakowego, główny budynek leżał na osi między dziedzińcem honorowym a ogrodem, znajdującym się w tyłach pałacu

donżon

wieża lub baszta obronna murowana, usytuowana najczęściej wewnątrz zamku z wejściem umieszczonym wysoko, stanowiła punkt obserwacyjny

stołp

średniowieczna wieża na planie koła, owalu, prostokąta lub wieloboku o znacznej wysokości i dużej grubości murów. charakterystyczne było to, że wieża ta nie była zamieszkiwana podczas pokoju. początkowo wieże typu stołp były wolnostojące i przeznaczone do obrony pasywnej, potem zaczęto je włączać w obwód obronny zamku i zaopatrywać w elementy zwiększające możliwości aktywnej obrony

Międzymurze

niezabudowany teren położony pomiędzy wewnętrznym, a zewnętrznym pierścieniem umocnień murowych miast i zamków ( ZWINGER - międzymurze w centrum Drezna)

wykusz

nadwieszony na zewnętrznej ścianie budowli wielokątny lub czworokątny występ w formie dobudówki przeprutej szerokimi oknami, nakrytej osobnym dachem, poszerzający wnętrze, do którego przylega

bastion

główny element umocnień obronnych bastionowego narysu w postaci wysuniętych narożników, w kształcie pięcioboku o otwartej podstawie

basteja

dzieło obronne w kształcie niskiej baszty o narysie koła lub podkowy, murowane albo wykonywane jako nasyp ziemny, służyło jako stanowisko artylerii flankującej dostęp do kurtyn

blanki/krenelaż

w średniowiecznych murach obronnych zęby przedpiersia wienczącego mur lub basztę z regularnie rozmieszczonymi prześwitami o wykroju prostokątnym

machikuły

w fortyfikacjach średniowiecznych (do XVI w) ganek na murach obronnych, wysunięty przed ich lico zewnętrzne

konsola (kroksztyn)

wystające przed lico muru zakończenie belki stropowej lub podobny kształtem element architektoniczny podtrzymujący

wspornik

element architektoniczny mający na celu podtrzymanie np. sklepienia, osadzony w ścianie i wysunięty przed jej lico, często dekorowany

aedicula / edykuła

w starożytności: kapliczka zwieńczona frontonem opartym na antach, pilastrach lub kolumnach; model budynku

blenda

ślepe okno; płytka, wnęka dekoracyjna w murze w formie okna lub arkad, zwykle stosowana w elewacjach jako motyw dekoracyjny

loggia

wnęka w zewnętrznej płaszczyźnie budynku, otwarta na zewnątrz, oddzielona drzwiami i oknami od pomieszczeń wewnętrznych. We współczesnych budynkach spełnia funkcję balkonu, od którego różni się tym, że jest platformą cofniętą w głąb elewacji budynku (balkon jest nadwieszony, wystaje)

lukarna

okno lub okienko w połaci dachowej, często owalne, okrągłe o ozdobnym obramieniu

sgraffito

technika dekoracyjna malarstwa ściennego, polegająca na pokryciu muru kilkoma (najczęściej dwoma) warstwami barwnego tynku i na częściowym zeskrobywaniu wilgotnych warstw górnych za pomocą ostrych narzędzi, w ten sposób odsłania się dolne warstwy i powstaje kompozycja kolorystyczna

wole oko

małe okno, owalne lub okrągłe, ujęte zwykle w ozdobne obramienia, umieszczano je w górnych kondygnacjach budynku, frontonach, czasem nad drzwiami lub oknami

nadproże

poziomy element konstrukcyjny, wykonywany z drewna, kamienia, cegły żelbetu itp. pokrywający otwór okienny lub drzwiowy o zwykle niewielkiej szerokości, jest oparte na węgarach, na które przenosi ciężar ściany znajdującej się nad otworem

rozglifienie (glif)

ukośne uformowanie ościeża okna lub drzwi, stosowane w murach o znacznej grubości zarówno od strony wewnętrznej budynku, jak i zewnętrznej - pozwala na lepsze oświetlenie wnętrza lub poszerzenie przejścia

ościeże

powierzchnia wewnętrzna muru ujmującego otwór okienny, drzwiowy itp. rozróżniamy ościeże boczne i górne

clerestorium

ściana z oknami wystawiona ponad dach nawy bocznej, głównie w romańskich lub gotyckich kościołach

dansker (gdanisko)

wieża usytuowana na zewnątrz muru połączona z nim krytym gankiem na arkadach

łuk tęczowy

łuk zamykający od góry otwór tęczowy w ścianie oddzielającej nawę kościoła od prezbiterium, wyróżniony jest przez bogate ozdobienie, zmianę w materiale lub kolorze

kolumna zbrojna

kolumna barokowa