Gassutveksling (43.5-43.6)

Gassutveksling?

Opptaket av molekylært oksygen frå miljøet og utslepp av karbon til miljøet

Kva driver gassutveksling?

Partialtrykk

Kva er partial trykk?

Trykket utøvd av ein enkelt gass i ein miks av gassar

Kva er partialtrykket til O2 gitt at andelen i atmosfæren er 21% og det atmosfæriske trykket er 760 mmHg?

• 210 mmHg

• 160 mmHg

• 760 mmHg

• 21 mmHg

• 160 mmHg

(0,21 × 760 = 160)

Korleis er netto bevegelsen til ein gass over ein overflate?

• Frå lågt til høgt partialtrykk

• Frå høgt til lågt partialtrykk

• Frå høgt til lågt partialtrykk

(Over ein partialtrykk gradient)

Sant eller usant: Partialtrykket O2 i luft er det samme som partialtrykket i vatn

(Ved havnivå og 20°C)

Sant

(Fordi partialtrykkgradient gjeld også for gass løyst i vatn, blir likevekt mellom miljøa)

Sant eller usant: Konsentrasjonen O2 i vatn er det samme som konsentrasjonen i vatn

(Ved havnivå og 20°C)

Usant

(Fordi O2 er lite løyseleg i vatn)

(Saltare og varmare vatn => mindre O2 løyst)

Sant eller usant: Pusting i vatn er mykje meir energikrevjande enn på land?

Sant

(Lite tilgang på oksygen gjør det vanskelegare, men er ofte meir effektivt)

Sant eller usant: Respirasjonsoverflater er alltid fuktige

Sant

(Slik som alle andre celler har cellene som utfører gassutveksling ein plasmamembran som må vere i kontakt med ein vass løysing)

Hvilke av desse organismene har gjeller?

• Fleirbørstemarkar

• Fisk

• Sjøstjerne

Alle!

(Gjeller = utfoldingar av kroppsoverflata som er suspendert i vatn)

Kva er ventilasjon?

bevegelse av vatn/luft over ein respirasjonsoverflate

(Opprettheld partialtrykk gradienten av O2 og CO2 over gjellene nødvendig for gassutveksling)

Kva er motstraums utveksling?

Utveksling av varme/substans mellom to væsker som straumar motsett veg

(Maksimera gassutveksling hos t.d. fiskar)

Forklar kort gassutveksling hos fisk

Vatnet straumar over gjellene, blod i motsett retning

Vatnet og blodet har heile tida ulikt partialtrykk O2/CO2. Gassar vil diffundere frå høgt partialtrykk til lågt

O2 fattig blod har lågt trykk, O2 fattig vatn har lågt trykk, men trykket held seg litt høgre i vatnet

O2 blir tatt opp langs heile kapillæråra

Kva er trake system?

Hos insekt, eit nettverk av luftkanalar som forgreina seg i kroppen, fraktar O2 direkte til cellene

(Heng ikkje saman med sirkulasjonssystemet)

Kva kan bidra til høgare O2 opptak under flying hos insekt?

Hos mange flygande insekt kan kontraksjon og avslapping av flygemusklar raskt pumpe luft gjennom trakesystemet

Korleis “reinsast” respirasjonssystemet/pusterøyret hos menneske/dyr med lunger?

Pusterøyret og dei største forgreiningane er dekt av slim som fangar støv og rusk. Cilia fraktar rusket opp pusterøyret slik at det kan bli svelgt/konsumert

I kva struktur skjer gassutveksling hos pattedyr?

Alveolver

(Små gassekkar i enden av forgreiningane av bronkiane, har mykje større arealoverflate enn huda)

Kvifor er alvoeloene svært utsatt for kontaminering (rusk i lungene)?

• Dei manglar slim + ciliar

• Dei mangler cilier + nok luftstraum

• Dei manglar slim + nok luftstraum

• Dei mangla heilt tilgang på/kontakt med kvite blodceller

• Dei mangler cilier + nok luftstraum

(Klarar ikkje å fjerne rusket frå overflata si. Kvite blodceller fjernar ein viss mengde, men visst det er for mykje blir forsvaret overvelda. Kan så føre til irreversibel skade)

Hva er definisjonen for pusting?

Ventilasjon av lungene gjennom vekselsvis innpust og utpust

(Ventilasjon = bevegelse av vatn/luft over ein respirasjonsoverflate)

Kva er pustemåten der luft blir tvunge/dytta ned i lungene? (+ kort om korleis dette skjer)

• Negativ trykk pusting (negative pressure breathing)

• Positiv trykk pusting (positive pressure breathing)

• Positiv trykk pusting (positive pressure breathing)

(Hos amfibier, muskler i nedre del av munnhulen trekker golvet ned som trekker luft inn gjennom nasa. Nase og munn er så igjen, same golvet går opp som tvingar luft ned i kroppen. Lufta går ut igjen på grunn av musklar i kroppen)

Korleis er respirasjonssystemet til fuglar satt saman?

• Lunge - Luft sekk - Lunge 2 - Luft sekk 2

• Luft sekk 1 - Lunge - Luft sekk 2

• Lunge 1 - Luftsett - Lunge 2

• Luft sekk 1 - Lunge - Luft sekk 2

Kvifor er respirasjon hos fuglar svært effektiv?

Luft går berre i ein retning, over lungene ein veg + frisk luft blandast ikkje med gammal luft (=> maksimera partial trykk til blodet)

Kva er pustemåten der luft dragast (ikkje dyttast) ned i lungene? (+ kort om korleis dette skjer)

• Negativ trykk pusting (negative pressure breathing)

• Positiv trykk pusting (positive pressure breathing)

• Negativ trykk pusting (negative pressure breathing)

(hos pattedyr, muskelkontraksjonar utvidar brysthulen, negativt trykk fører til at luft dragast inn i lungene)

Kva skjer når menneske pustar inn?

• Ribbemusklar og mellomgulvet strammar seg slik at brysthulen utvidar seg

• Ribbemusklar og mellomgulvet slappar av slik at brysthulen utvidar seg

• Ribbemusklar og mellomgulvet strammar seg slik at brysthulen blir mindre

• Ribbemusklar og mellomgulvet slappar av slik at brysthulen blir mindre

• Ribbemusklar og mellomgulvet strammar seg slik at brysthulen utvidar seg

Kva er “tidal volume”?

Volumet luft eit pattedyr inhalera og ekshalera med kvar pust

Kva er dødvolum?

Mengda luft som blir igjen i lungene etter utpust

Korleis blir pusting kontrollert hos menneske?

Kontrollert av ulike delar av hjernen ut i frå CO2 konsentrasjonen/pH nivået i blodet

(O2 konsentrasjon spelar ein rolle dersom den er veldig låg, t.d. høgt på eit fjell)

Kva vil ein låg alveole-arterie gradient (A-a) sei om O2 diffusjon?

God diffusjon av O2