nederlands h2 fonetiek en fonologie

stemhebbend

klinkers of medeklinkers waarbij de stembanden trillen: b d g v z ʒ ɣ m n ɱ ɲ ŋ l r w j

stemloos

klinkers of medeklinkers waarbij de stembanden niet trillen: p t k f s χ ʃ h

Occlusieven (plofklanken)

Ontstaan wanneer de mondholte even volledig wordt afgesloten. De lucht ontsnapt met een plof.

medeklinkers

[p t k b d g]

Nasalen

De mondholte wordt afgesloten, maar de neusholte blijft open.

medeklinkers

[m n ɱ ɲ ŋ]

Lateralen

De luchtstroom ontsnapt langs de zijkanten van de tong.

medeklinkers

[l]

Trilklanken

Ontstaan doordat één articulator tegen een andere trilt.

medeklinkers

[r ʀ]

uitleg

[r]: tongpunt tegen bovenste tandkas; [ʀ]: tongpunt tegen velum

Fricatieven

De mondholte wordt vernauwd en de luchtstroom wordt enkel gehinderd.

medeklinkers

[f v s z ʒ ʃ ɣ χ h]

Semivocalen

Hebben dezelfde articulatie als bepaalde klinkers, maar met een vernauwde luchtstroom.

medeklinkers

[w j]

Bilabiaal

De afsluiting of vernauwing vindt plaats tussen de lippen.

medeklinkers

[p b w m]

Dentaal

De tongpunt tegen de rand van de boventanden.

medeklinkers

[θ ð]

voorbeeld

Engels: thing, three – then, other

Labiodentaal

De onderlip tegen de boventanden.

medeklinkers

[f v]

Alveolair

De tongpunt komt in contact met de bovenste tandkas.

medeklinkers

[t d s z l r n]

Palataal

Tong tegen het hard verhemelte (palatum).

medeklinkers

[j ʒ ʃ ɲ]

Velair

Tong tegen het zacht verhemelte (velum).

medeklinkers

[k ɣ χ g ŋ ʀ]

Glottaal

De stembanden treden op als articulatoren.

medeklinkers

[h]

Assimilatie

Het fonetische proces waarbij een klank zich aan een andere klank in zijn omgeving aanpast.

Progressieve assimilatie

Een medeklinker past zich aan aan de eraan voorafgaande medeklinker.

voorbeeld

dekzeil: de z wordt uitgesproken als een s omdat de k er net voor staat.

Regressieve assimilatie

Een medeklinker past zich aan aan de erop volgende medeklinker.

voorbeeld

vaatdoek: de t valt in de uitspraak samen met de d die erop volgt.

Verwante medeklinkers

Occlusieven en fricatieven die alleen verschillen op gebied van stem: [b] – [p], [d] – [t], [g] – [k], [v] – [f], [z] – [s], [ʒ] – [ʃ], [ɣ] – [χ].

Assimilatie van stem

Op het einde van een Nederlands woord worden de stemhebbende verwante medeklinkers stemloos uitgesproken.

Assimilatie van plaats

De articulatieplaats van een medeklinker of een groep medeklinkers verandert onder invloed van de omgevende spraakklanken.

Fonemen

Kleinste klankeenheden die betekenis onderscheiden.

Minimale paren

Woorden die slechts in één klank verschillen maar iets anders betekenen (zoals kat – mat).

Morfemen

De kleinste vorm- en betekeniseenheden in een taal.

Samenstelling

Een combinatie van vrije morfemen (bv. rugzak, schooltas).

Afleiding

Een combinatie van een vrij morfeem en een gebonden morfeem (bv. gevaarlijk).

Morfologie

Opbouw van woorden.

Fonetiek / klankleer

Uitspraak en het overbrengen van klanken.

Fonologie

De opbouw van klanken en hun functie.

Syntaxis

Vormen van zinnen.

Tweeklanken / diftongen

Ze horen bij de klinkers en tijdens de uitspraak verandert de resonantieruimte (mond- en keelholte) van vorm, waardoor we in één klank twee klinkerkwaliteiten herkennen.

Consonanten / medeklinkers

Het spraakkanaal wordt vernauwd of helemaal afgesloten; er ontstaat onregelmatig geruis dat soms door stembandtrilling begeleid wordt. De mond-, keel- en neusholte fungeren als resonantieruimte. Ze worden bepaald door stemhebbendheid, articulatiewijze en articulatieplaats.