Polski - od września

podmiot liryczny

osoba mówiąca w utworach lirycznych. Podmiot liryczny może występować w liczbie pojedynczej, jako ja lub w liczbie mnogiej, jako podmiot zbiorowy

liryka pośrednia

jeden z trzech rodzajów liryki, w której uczucia oraz przeżycia są wyrażane pośrednio, np. poprzez opis pejzażu. 

liryka bezpśrednia

jeden z trzech rodzajów liryki, w której uczucia, myśli oraz przeżycia są wyrażane bezpośrednio, a podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie. Ujawnia się także w formach zaimków np. ja, mój, moje.

liryka inwokacyjna

liryka apelu, liryka zwrotu do adresata – obok liryki bezpośredniej, liryki pośredniej jeden z głównych typów wypowiedzi lirycznej wyróżnianych ze względu na stosunek podmiotu lirycznego do rzeczywistości przedstawionej w utworze

sonet

gatunek liryczny skladajacy sie z 4 strof (14 wersow) wprowadzony przez franessca petrarea, tradycyjnie mowia o milosci, maja czesc opisowa i refleksyjna

sonet włoski

2 pierwsze strofy 4 wersowe Opis
2 ostatnie 3 wersowe refleksja

sonet francuski

3 strofy 4 wersowe OPIS
1 strofa 2 wersowa Refleksja

topos

utrwalony obraz, motyw, wątek, temat powtarzający się w dziełach (literackich, malarskich, rzeźbiarskich itp.) danego kręgu kulturowego w różnych epokach

non omnis moriar

topos NIE WSZYSTEK UMRĘ -horacy

Księga Genesis

Księga Rodzaju

mesjanizm

pojęcie charakterystyczne dla ideologii polskiego romantyzmu, preferowane przez twórców tej epoki, którzy głosili, że wybrane jednostki lub narody mają do spełnienia na ziemi szczególną misję.  (polska cierpi bo jest mesjaszem narodow i zbawi reszte swiata)

kompleks Edypa

pojęcie utworzone i wprowadzone przez Zygmunta Freuda. Jest to rodzaj konfliktu wynikającego z niezgodności pragnień z normami społecznymi oraz z przekraczaniem tabu polegającym na zakazie seksualnych relacji z rodzicem (w przypadku kompleksu Edypa syna z matką).

kompleks Elektry

zaburzenie występujące u dziewcząt, polegające na odczuwaniu przez dziewczynkę miłości erotycznej do własnego ojca i niechęci do matki, którą traktuje ona jako rywalkę i konkurentkę w walce o uczucia tego samego mężczyzny

pole semantyczne

 zbiór wyrazów związanych z jakimś pojęciem nadrzędnym, mogących występować w podobnych kontekstach.

apoteoza

nadanie cech godnych czci i uwielbienia, ukazanie w swietnosci i chwale (uniesieie do rangi Boga - gr. theos - bóg)

sacrum

sfera wyzsza, boskosci

sakralizacja

podniesienie do sfery sacrum

profanum

sfera nizsza, ludzka

profanacja

znizenie do sfery profanum

psalm

psalmós, pochodzi od psallein i oznacza śpiew przy akompaniamencie instrumentu strunowego zwanego psalterionem) – liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej o podniosłym charakterze, którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek.

Nirwana

stan wyzwolenia, najwyzsza rzeczywistosc - nie jest rownoznaczna ze smiercia

dekadentyzm

inaczej: chylenie się ku upadkowi) – nurt światopoglądowy i artystyczny, który swój początek miał około 1890 roku. Pojęcie to wywodzi się od francuskiego słowa décadence, oznaczającego „chylenie się ku upadkowi”, „schyłek” (wieku)

schopenhauer - podstawy filozofii

fenomenalizm. Świat jest moim wyobrażeniem, z takiego założenia wychodził i uważał je za pierwszą i nienaruszalną prawdę. Według tej filozofii, wszystko co widzimy jest wytworem naszego umysłu, który nie kopiuje rzeczy, a zabarwia je własną naturą. Dlatego też każdy z nas odbiera świat inaczej, dla każdego jest on inny. Co za tym idzie, nikt z nas nie poznaje prawdziwego świata, lecz zjawiska. To wszystko, co przeszkadza nam w spostrzeżeniu prawdziwej rzeczywistości, to co mąci nasz wzrok, tę zasłonę, która zakrywa niejako świat, Schopenhauer nazwał Mają. Maja, zasłona złudy, osłania oczy śmiertelnych, pisał filozof.

Kolejnym elementem systemu Schopenhauera jest metafizyka woluntarystyczna. Filozof znalazł sposób na pokonanie zasłony złudy. Samowiedzę, czyli ludzka świadomość istnienia, nazwał wolą. Wola to klucz do poznania prawdy o naturze rzeczy, w tym także człowieka. Wewnętrzna wola świata jest jego istotą, która zewnętrznie objawia się jako wyobrażenie.

Schopenhauer reprezentował również pesymistyczny pogląd na świat. Podstawowym założeniem metafizyki woluntarystycznej jest założenie, że wola, która nami kieruje jest irracjonalna, bezrozumna. Dlatego też nic nie jest w stanie jej zaspokoić całkowicie, przez co wciąż borykamy się z poczuciem niezaspokojenia, niezadowolenia. Życie człowieka to tak naprawde

męką, stała pogoń za zaspakajaniem potrzeb. Schopenhauer utrzymywał, że poznał dwa jedynie prawdziwe sposoby na tymczasowe zaspokojenie woli. Pierwszy z nich jest natury moralnej – wyzbycie się wszelkich pragnień i potrzeb. Zaczerpnął to bezpośrednio z filozofii indyjskiej. Aby pozbyć się swojego cierpienia powinniśmy przejąć się cierpieniem innych, przekonywał. Drugi sposób na zaspokojenie woli ma charakter estetyczny – kontemplacja sztuki.

Młoda Polska (neoromantyzm)

polska odmiana modernizmu w literaturze, muzyce i sztuce polskiej przypadającego na lata 1890–1918

Jan Kasprowicz
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Leopold Staff
Stanisław Wyspiański
Stefan Żeromski
Władysław Stanisław Reymont

fin de siecle

koniec wieku

instrumentacja gloskowa

wykorzystanid wlasciwosci polskich glosek do oddania dzwieku

regionalizm

 element językowy, cecha językowa (cecha wymowy, wyraz, forma wyrazowa, konstrukcja) właściwa dla mowy mieszkańców pewnego regionu, występująca poza odmianę literacką danego języka.

impresjonizm

zatrzymanie chwili - nie ma zadnego glebszego sensu i przekazu,po prostu docenienie momentu

synestezja

przekladanie jednychwrazen zmyslowych na inne

psychizacja krajobrazu

zabieg służący obrazowemu uzewnętrznianiu stanu podmiotu lirycznego. Uczucia rodzące się w duszy są wyniesione w krajobraz i powracają jako impulsy płynące od natury do człowieka. zeby to dostrzec trzeba byc zewnetrznym obserwatorem

symbolizm

kierunek w poezji i sztukach plastycznych, powstały we Francji i Belgii w drugiej połowie XIX wieku, zakładał, że świat poznawany zmysłami jest złudą skrywającą prawdziwy, idealny świat, którego zmysłami i rozumem nie można zinterpretować

symbol

wyraza to co niewyrazalne - francessco laura

moze miec wiele znaczen

sztuki apollińskie

w estetyce F. Nietzschego (Narodziny tragedii) jedna z form sztuki klasycznej, charakteryzująca się harmonią, umiarkowaniem, duchowością; źródło doskonałości formalnej, porządku linii, plastycznej subtelności; przeciwstawna dionizyjskiej formie.

sztuki dionizyjskie

dzika, chaotyczna, subiektywna, mroczna, pełna emocji i ma na celu ukazanie prawdziwej natury.

natura naturans

natura tworzaca

natura naturata

natura stworzona

synkretyzm

zjawisko występowania w utworach literackich elementów typowych dla różnych rodzajów literackich lub gatunków literackich. Przykładem utworu synkretycznego jest dramat romantyczny Dziady Adama Mickiewicza. Zawiera w sobie elementy bajki, pieśni, hymnu i modlitwy

Nietzsche - podstawy filozofii

powstala w opozycji do wartosci chrzescijanskich.

moralnosc niewolnikow - dobro, wspolczucie, wzglad na drugiego czlowieka, milosierdzie

moralnosc panow - pogarda dla slabosci biernosci, pesymizmu. szerzy i docenia optymizm, sile i energie.

nadczlowiek wierzy w moralnosc panow

übermensch

nadczlowiek

osobnik władczy, bezwzględny, którego nie obowiązują powszechne normy etyczne

nihilizm

Pogląd filozoficzny i zarazem postawa, która prowadzi do odrzucenia istniejących norm, zasad, wartości (w tym wartości moralnych, a także przekonań religijnych).

palatelizacja

zjawisko wymowy danej głoski z dodatkową artykulacją środkowopodniebienną, np. w języku polskim spółgłoska /p/ wymawiana jest różnie w zależności od otoczenia – w formie psa /p/ jest twarde, niepalatalne, lecz w pies przechodzi w spalatalizowane, miękkie /p’/, pisane jako: pi.

Leopold Staff

poeta 3 pokolen

mloda polska
20-lecie miedzywojenne (1918-1939)
wspolczesnosc

Skamandryci

warszawska grupa literacka istniejaca w czasie 20-lecia miedzywojennego. tworzy poezje klasyczna - (sztuka apollińska).

Awangarda Krakowska

krakowska grupa literacka istniejaca w czasie 20-lecia miedzywojennego. tworzyli poezje awangardowa (sztuka dionizyjska). nalezeli do niej m.in. Julian Przyboś, Tadeusz Peiper, Jalu Kurek

Wielka Piątka

czlonkowie Skamandra
Julian Tuwim
Antoni Słonimski
Kazimierz Wierzyński
Jan Lechoń
Jarosław Iwaszkiewicz

awangardowy

charakteryzujący się nowatorstwem, prekursorstwem; jest postępowy, zrywa z dotychczasowymi zasadami i formami