botanika morfolgia

jakie mamy systemy korzeniowe?

jakie mamy rodzaje korzeni ze wzgledu na budowę?

jakie mamy rodzaje korzeni ze względu na funkcję?

-podporowe

-powietrzne

-czepne

-kurczliwe

-ssawki

co to są brodawki korzeniowe?

miejsce życia bakterii azotowyvch(rośliny fabaceae)

jakie mamy pędy podziemne?

-kłącze

-rozłogi

-bulwa pędowa

jakie mamy rodzaje nasad liscia?

jakie mamy rodzajew liści?

właściwe płaskie, zielone

łuskowate - brak ogonka, bezbarwen/zielonkawe, dolne części łodygi lub pod ziemią

jakie mamy rodzaje liśic przy kwiatkach?

-przysadki - po pojedynczymi kwiatami, z ich kątów wyrastają kwiaty

-podkwiatki - na szypułach kwiatowych, między kwiatem a węzłem z którego wyrasta szypułap

-podsadki - pod kwiatostana,mi

w apiaceae - pod baldachem - pokrywy, pod baldaszkiem - pokrywki

w asteracese - liście pokrywy

jakie mamy rodzaj nerwacji?

jakie mamy budowy blaszek liściowych?

+pojedyncze

jakie mamy kształty blaszki liściowej?

jakie mamy brzegi blaszki liściowej?

jakie mamy kształty podstawy liścia?

jakie mamy szczyty blaszki liściowej?

jakie mamy liście ze względu na wgłębienia?

jakie mamy rodzaqje wyrastania liści?

jaki8e mamy modyfikacje liści?

-spichrzowe

-wąsy liściowe

-pułapkowe

-ciernie liściowe

jakie mamy elementy kwiatu?

-kielich

-korona

-pręciki

-słupek

-miodniki

jakie mamy rodzaje kwiatostanów?

jakie mamy kwiatostany wierzchotjowe?

jakie mamy rodzaje owoców mięsistych

jakie mamy owoce suche?

gymnospermae - nagozalążkowe(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: drzewa, krzewy i krzewinki

Łodyga: zdrewniała określana jako pień, który jest zwykle pojedynczy, walcowaty i prosto wznie-

siony

Ulistnienie: rozmieszczenie liści na łodydze zależne od gatunku

Morfologia liścia: liście mają zróżnicowaną budowę – u różnych grup różnią się istotnie wielko-

ścią i sposobem wzrostu; najczęściej są zimotrwałe, pojedyncze, kształtu szpilkowatego (rodzina

Pinaceae) lub łuskowatego (Ryc. 88–90)

Typ kwiatostanu: kwiatostany męskie kłosowate, żeńskie w postaci szyszek (Ryc. 88–90)

Nasiona roślin nagonasiennych nie tworzą się wewnątrz zalążni (jak u okrytonasiennych), ale po-

wstają na tzw. łuskach nasiennych osadzonych na osi i często podpartych łuskami wspierającymi

oraz tworzących struktury zwane szyszkami. Z uwagi na brak słupka i zalążni rośliny nagozaląż-

kowe nie wykształcają owoców

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: flawonoidy, lignany, olejki lotne, związki terpenowe,

żywice

apiaceae - selerowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne (zarówno jednoroczne, jak i byliny), rzadko krzewy i niewielkie drzewa

Łodyga: podzielona na węzły i międzywęźla, wewnątrz pusta (dęta), na zewnątrz bruzdowana (Ryc.

91)

Ulistnienie: skrętoległe (Ryc. 91)

Morfologia liścia: liście najczęściej pierzastodzielne, nasada liścia z wyraźną pochwą liściową (Ryc.

91)

Typ kwiatostanu: baldach prosty lub baldach złożony, u podstawy baldachów prostych występują

pokrywki – małe liście kwiatostanowe, u podstawy baldachów złożonych – pokrywki (Ryc. 92)

Budowa kwiatu: brzeżne kwiaty w baldachu posiadają symetrię grzbiecistą, kwiaty środkowe są o

symetrii promienistej, kielich złożony jest z pięciu zredukowanych, wolnych działek, korona złożona

jest z pięciu wolnych płatków, pręciki w liczbie pięciu umieszczone są naprzemiennie względem

płatków korony, słupek dolny zrośnięty jest z dwóch owocolistków, dwukomorowy (Ryc. 92)

Wzór kwiatowy: *K5C5A5G(2) (wyjaśnienia poszczególnych symboli zawartych we wzorze kwiato-

wym zawarto na końcu opracowania, opis na stronie 135).

Typ owocu: dwudzielna rozłupnia z karpoforem, rozpadająca się na dwie rozłupki

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: alkaloidy piperydynowe, flawonoidy, furanokuma-

ryny, kwasy fenolowe, olejki eteryczne, związki poliacetylenowe, żywice

apocynaceae - toinowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: drzewa, krzewy (liany), rzadziej rośliny zielne, występują rury mleczne

Łodyga: często zdrewniała

Ulistnienie: naprzeciwległe lub okółkowe (Ryc. 93)

Morfologia liścia: pojedyncze, całobrzegie, zimozielone (Ryc. 93)

Typ kwiatostanu: kwiaty pojedyncze

Budowa kwiatu: kwiaty o symetrii promienistej, obupłciowe, cztero‒ lub pięciokrotne, zarówno

działki kielicha jak i płatki korony są zrośnięte u nasady, płatki korony w pączku skręcone, pręcików

jest pięć, słupek dolny zrośnięty z dwóch owocolistków (Ryc. 93)

Wzór kwiatowy: *K(4–5)C(4–5)A5G(2)

Typ owocu: mieszek, rzadziej torebka lub pestkowiec

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: (monoterpenoidowe alkaloidy indolowe – winbla-

styna, winkrystyna; johimbina, ajmalina), glikozydy kardenolidowe, kauczuk, rezerpina

asteraceae - astrowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: przeważają rośliny zielne

Ulistnienie: skrętoległe na łodydze, często skupione w rozetę przyziemną (Ryc. 94)

Morfologia liścia: liście pojedyncze o bardzo zróżnicowanych kształtach i stopniu podzielenia blaszki

(Ryc. 94)

Typ kwiatostanu: koszyczek – skupienie kwiatów na spłaszczonym i rozszerzonym szczycie pędu

(osadniku); otoczony zwykle okrywą łuskowatych listków (Ryc. 94)

Budowa kwiatu: kielich zredukowany, przeważnie występuje w postaci licznych włosków (puch

kielichowy); na obrzeżu kwiatostanu obecne kwiaty języczkowe, które na ogół są bezpłciowe (brak

elementów generatywnych) lub żeńskie, korona kwiatów języczkowych jest zrośnięta z pięciu płat-

ków i posiada symetrią grzbiecistą, w środkowej części koszyczka występują kwiaty rurkowate, są

one obupłciowe, posiadają zrośniętą (w charakterystyczną rurkę) pięciopłatkową koronę o symetrii

promienistej, pręciki w liczbie pięciu znajdują się wewnątrz zrośniętych płatków korony, pylniki

zwykle zrośnięte są w rurkę, wewnątrz której znajduje się jednokomorowy słupek

Wzór kwiatowy: K∞[C(5)A(5)]G(2)

Typ owocu: niełupka wyposażona w puch kielichowy

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: flawonoidy, inulina, olejki eteryczne, poliacetyleny,

związki izoprenoidowe

boraginaceae - ogórecznikowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny przeważnie zielne, pokryte sztywnymi (szorstkimi) włoskami okrywającymi

Łodyga: wzniesiona, szorstko owłosiona (Ryc. 95)

Ulistnienie: skrętoległe (Ryc. 95)

Morfologia liścia: liście pojedyncze, całobrzegie, zwykle szorstko owłosione (Ryc. 95)

Typ kwiatostanu: kwiatostan typu wierzchotka, kwiaty zebrane w spiralne sierpiki lub skrętki –

(wierzchotka jednoramienna) (Ryc. 95)

Budowa kwiatu: kwiaty o symetrii promienistej, działki kielicha zrośnięte, płatki korony zrośnięte

w rurkę, występują osklepki (łuski zamykające gardziel korony), nitki pręcików przyrośnięte do

płatków korony, słupek górny, zalążnia dwukomorowa, podzielona już w czasie kwitnienia fałszywą

przegrodą na cztery jednonasienne, wypukłe gniazda, pomiędzy którymi pośrodku, we wgłębieniu,

osadzona jest szyjka słupka (Ryc. 96)

Wzór kwiatowy: K(5)[C(5)A5]G(2)

Typ owocu: czterodzielna rozłupnia, rozpadająca się na 4 pojedyncze rozłupki

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: alantoina, alkaloidy pirolizydynowe, flawonoidy,

śluzy

brassicaceae - kapustowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie, byliny), rzadko półkrzewy, krzewy, niewielkie

drzewa i pnącza

Łodyga: wzniesiona

Ulistnienie: liście łodygowe skrętoległe rzadziej naprzemianległe, liście odziomkowe skupione w

przyziemną rozetę liściową (Ryc. 97,98)

Morfologia liścia: liście pojedyncze, często pierzastodzielne, ogonkowe, ale także siedzące, blaszka

może być całobrzega lub ząbkowana, karbowana

Typ kwiatostanu: grono bez szczytowego kwiatu (Ryc. 97,98)

Budowa kwiatu: kwiaty o symetrii promienistej, czterokrotne, wolne płatki korony ułożone są na-

krzyżlegle względem działek kielicha, pręcików jest sześć, występują w trzech okółkach po dwa,

pręciki są czterosilne (tetradynamia) – zewnętrzna para posiada krótsze nitki od dwóch par we-

wnętrznych, słupek górny, zbudowany z dwóch owocolistków, z których każdy tworzy własną ko-

morę, oddzielone fałszywą przegrodą (Ryc. 99)

Wzór kwiatowy: *K2+2C4A2+4!G(2)

Typ owocu: wielonasienna łuszczyna lub krótka łuszczynka otwierające się dwuklapowo

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: glikozydy izosiarkocyjanowe (glukozynolaty), fla-

wonoidy, związki śluzowe, olej (nasiona

caryophyllaceae - goździkowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne (zarówno jednoroczne, jak i byliny)

Łodyga: o budowie węzłowej (Ryc. 100)

Ulistnienie: naprzeciwległe (Ryc. 100)

Morfologia liścia: liście pojedyncze, całobrzegie, wyrastające ze zgrubiałych węzłów są zrośnięte na-

sadami (Ryc. 100)

Typ kwiatostanu: wierzchotka dwuramienna

Budowa kwiatu: pęd główny kończy się pojedynczym kwiatem o symetrii promienistej, występuje

pięć wolnych działek kielicha, pięć wolnych płatków korony jest zwężonych u nasady w tzw. paz-

nokieć, występuje dziesięć pręcików (po pięć w dwóch okółkach), słupek górny zbudowany jest z

trzech do pięciu owocolistków (Ryc. 100)

Wzór kwiatowy: *K5C5A5+5G(3–5)

Typ owocu: torebka

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: alkaloidy, flawonoidy, kumaryny, saponiny triter-

penowe

cichoriaceae - cykoriowate (pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne, obecne rury mleczne (Ryc. 101)

Łodyga: łodyga kwiatostanowa jest bezlistna (tzw. głąbik) lub z drobnym podsadkami (liśćmi z któ-

rych wyrastają kwiatostany) (Ryc. 101)

Ulistnienie: skrętoległe na łodydze, liście dolne często zebrane w różyczkę (Ryc. 101)

Morfologia liścia: liście pojedyncze

Typ kwiatostanu: koszyczek osadzony na rozszerzonym szczycie pędu – płaskim lub wypukłym

osadniku otoczony okrywą łuskowatych listków (Ryc. 102)

Budowa kwiatu: wszystkie kwiaty w koszyczku są języczkowe; o symetrii grzbiecistej, brzeg ję-

zyczka z pięcioma ząbkami, kielich zredukowany, przeważnie w postaci licznych włosków (puch),

pręciki w liczbie pięciu są zrośnięte w rurkę, znamiona słupka wyrastają ponad rurkę zrośniętych

pręcików (Ryc. 102)

Wzór kwiatowy: ↑K∞C(5)A(5)G(2)

Typ owocu: niełupka

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: alkohole triterpenowe, flawonoidy, inulina, kuma-

ryny, kwasy fenolowe, laktony seskwiterpenowe; obecny jest sok mleczny (lateks naturalny) gro-

madzony w rurach mlecznych, jego skład chemiczny i barwa są zróżnicowane w zależności od

gatunku rośliny, podstawowymi składnikami soku mlecznego są białka, kauczuk, olejki eteryczne,

węglowodany, woski, żywice

fabaceae - bobowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne (zarówno jednoroczne, jak i byliny), drzewa, krzewy oraz często pnącza, ko-

rzenie często z brodawkami korzeniowymi

Łodyga: pędy prosto wzniesione lub wspinające się za pomocą wąsów czepnych

Ulistnienie: zwykle skrętoległe

Morfologia liścia: dłoniasto– lub pierzastozłożone, przeważnie z przylistkami, ogonkowe (Ryc.

103,104)

Typ kwiatostanu: groniasty (grono, baldachogrono, kłos, główka, wiecha) (Ryc. 103,104)

Budowa kwiatu: kwiaty „motylkowe” o symetrii grzbiecistej, korona złożona z pięciu płatków: górny

„żagielek”, dwa boczne – „skrzydełka”, dwa dolne zrośnięte w tzw. łódeczkę zawierającą wewnątrz

dziesięć pręcików – dziewięć zrosłych nitkami, jeden wolny, rzadziej wszystkie zrosłe lub wolne,

słupek górny składa się z pojedynczego owocolistka (Ryc. 105)

Wzór kwiatowy: ↑K5C5A(9)+1G(1)

Typ owocu: wielonasienny strąk, pękający jednym lub dwoma szwami

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: alkaloidy (chinolizydynowe, pirolizydynowe, indo-

lowe, diterpenowe), balsamy, białko, flawonoidy, gumy, kumaryny, saponiny steroidowe, saponiny

triterpenowe, śluzy, żywice

lamiaceae - jaskrowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne (jednoroczne, byliny), krzewy, drzewa

Łodyga: czterokanciasta u roślin zielnych i młodych pędów roślin drzewiastych (Ryc. 106)

Ulistnienie: nakrzyżległe, liście na kolejnych poziomach krzyżują się parami (typ ulistnienia okół-

kowego) (Ryc. 106)

Morfologia liścia: zwykle pojedyncze

Typ kwiatostanu: wierzchotkowe, zwykle dwuramienne, wierzchotki tworzą złożone wiechy,

główki i kłosy (Ryc. 106)

Budowa kwiatu: pojedyncze kwiaty są o symetrii grzbiecistej, występuje pięć zrośniętych działek

kielicha, płatki korony tworzą dwie wargi: górną (dwa zrośnięte płatki) i dolną (trzy zrośnięte płatki),

pręcikowie dwusilne (widoczne dwa pręciki o krótszych i dwa o dłuższych nitkach) są przyrośnięte

do dolnej wargi, słupek górny, zbudowany z dwóch owocolistków (Ryc. 106)

Wzór kwiatowy: ↑K(5)[C5A2+2]G(2)

Typ owocu: rozłupnia

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: flawonoidy, garbniki, irydoidy, kwasy fenolowe,

olejki eteryczne, śluzy

malvaceae - ślazowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne, krzewy, drzewa

Łodyga: wzniesiona lub płożąca się, owłosiona

Ulistnienie: skrętoległe

Morfologia liścia: liście pojedyncze lub dłoniasto–złożone (dłoniasto–klapowane) (Ryc. 107), o

blaszce całobrzegiej, ząbkowanej, piłkowanej, karbowanej, w różnym stopniu powcinanej

Typ kwiatostanu: zmodyfikowana wierzchotka, obecne podsadki (liście z których wyrastają

kwiatostany)

Budowa kwiatu: kwiaty obupłciowe o symetrii promienistej, na szypule kwiatowej obecny kieli-

szek złożony z trzech lub większej liczby zrośniętych listków, kielich pięciodziałkowy, wolny,

występuje pięć płatków korony, płatki korony w pączku są skręcone, pręciki są liczne o nitkach

w różnym stopniu zrastających się, w tym też w formie cylindra otaczającego słupek górny po-

wstały ze zrośnięcia się pięciu owocolistków, pręciki i słupki umieszczone są na wypukłym dnie

kwiatowym (wyżej niż nasada okwiatu) (Ryc. 107)

Wzór kwiatowy: *K5C5A∞G(2–∞)

Typ owocu: torebka, rozłupnia

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: antocyjany, flawonoidy, oleje, śluzy

oleaceawe - oliwkowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: drzewa, krzewy i liany

Łodyga: zdrewniała

Ulistnienie: naprzeciwległe

Morfologia liścia: liście pojedyncze (Ryc. 108) lub złożone – nieparzysto pierzastozłożone, bez przy-

listków, blaszka liściowa całobrzega, czasem piłkowana

Typ kwiatostanu: najczęściej grono złożone, rzadziej kłosy i wierzchotki

Budowa kwiatu: kwiaty o symetrii promienistej, obok kwiatów obupłciowych występują jedno-

płciowe (poligamia), obecne są cztery wolne, niepozorne działki kielicha lub są całkiem zreduko-

wane, cztery płatki korony u nasady zrastają się lejkowato lub dzwonkowato, czasem podzielone są

głęboko i wówczas wyglądają pozornie na wolne, występują dwa pręciki, słupek jest górny, dwu-

komorowy (Ryc. 108)

Wzór kwiatowy: *K(4)[C(4)A2]G(2)

Typ owocu: jagoda, torebka, pestkowiec, skrzydlak

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: flawonoidy, glikozydy fenolowe, irydoidy, kwasy

fenolowe, kumaryny, mannitol, kwasy tłuszczowe nienasycone

papaveraceae - makowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne, występują rury mleczne (Ryc. 109)

Łodyga: wzniesiona, słabo rozgałęziona, szczeciniasto-owłosiona (Ryc. 109)

Ulistnienie: skrętoległe

Morfologia liścia: pojedyncze, podzielone, często pierzastosieczne (wcięcia osi aż do głównego

nerwu) (Ryc. 109)

Typ kwiatostanu: kwiaty pojedyncze (np. mak polny) (Ryc. 110), kwiatostan groniasty (glistnik ja-

skółcze ziele) (Ryc. 109)

Budowa kwiatu: kwiaty o symetrii promienistej, występują dwie, wolne, odpadające zaraz po roz-

kwitnięciu działki kielicha oraz cztery wolne, nietrwałe płatki korony zebrane po dwa w dwóch

okółkach, pręciki liczne, słupek górny (Ryc. 109)

Wzór kwiatowy: K2C2+2A∞G(2) (glistnik jaskółcze ziele) (Ryc. 109), K2C2+2A∞G(∞) (mak polny) (Ryc.

110)

Typ owocu: torebka

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: alkaloidy izochinolinowe, alkaloidy o działaniu nar-

kotycznym

primulaceae - pierwiosnkowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)*****

Pokrój: rośliny zielne (byliny)

Łodyga: zwykle wzniesiona

Ulistnienie: najczęściej skrętoległe

Morfologia liścia: liście pojedyncze, liście dolne często zebrane w różyczkę

Typ kwiatostanu: kwiaty pojedyncze lub zebrane w baldachy oraz grona

Budowa kwiatu: kwiaty o symetrii promienistej, działki kielicha w liczbie pięciu są zrośnięte w rurkę,

również płatki korony są ze sobą częściowo zrośnięte, pręciki w liczbie pięciu są przyrośnięte do

rurki korony, słupek jest pojedynczy, występuje zjawisko heterostylii tzw. różnosłupkowość pole-

gająca na tworzeniu dwóch rodzajów kwiatów: w jednych kwiatach słupki są wyżej niż pręciki, w

drugich odwrotnie (Ryc. 111)

Wzór kwiatowy: *K(5)[C(5)A5]G(5)

Typ owocu: torebka

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: saponiny triterpenowe, glikozydy fenolowe

ranunculaceae - jaskrowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne (jednoroczne, byliny), nieliczne drewniejące u nasady (półkrzewy), rośliny

wodne

Łodyga: zwykle wzniesiona

Ulistnienie: skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe

Morfologia liścia: występują liście łodygowe i odziomkowe, liście łodygowe są pojedyncze, ogon-

kowe, bez przylistków (Ryc. 112), liście odziomkowe wyrastają z podziemnej nasady łodygi

Typ kwiatostanu: wyrastają pojedynczo na szczycie łodygi lub zebrane w kwiatostany wierzchot-

kowe, groniaste, kłosy, baldachy, wiechy

Budowa kwiatu: pojedyncze kwiaty zwykle o symetrii promienistej, działki kielicha są wolne, często

zielone, płatki korony w liczbie pięciu, liczne słupki i pręciki, przy pręcikach obecne miodniki, ele-

menty okwiatu ułożone spiralnie na dnie kwiatowym (Ryc. 112)

Wzór kwiatowy: K5C5A∞G∞

Typ owocu: mieszek, niełupka, rzadziej mięsista jagoda, torebka

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: alkaloidy diterpenowe, glikozydy kardenolidowe i

bufadienolidowe, glikozydy cyjanogenne

rosaceae - różowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: drzewa, krzewy, rośliny zielne jednoroczne lub wieloletnie

Łodyga: pokryta kolcami (wytwór epidermy nie posiadający połączenia z wiązkami przewodzącymi,

daje się łatwo oderwać, zbudowany jest ze sklerenchymy) lub cierniami (posiadają własną wiązkę

przewodzącą, przez co są trwale połączone z rośliną, dodatkowo są wzmocnione drewnem)

Ulistnienie: skrętolegle

Morfologia liścia: pojedyncze lub złożone (pierzasto– lub dłoniastozłożone) z przylistkami (Ryc.

113–115).

Typ kwiatostanu: często wiecha

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: cukry, garbniki, kwasy organiczne, olejki eteryczne,

witaminy, związki flawonoidowe

Budowa kwiatu: pojedyncze kwiaty są o symetrii promienistej, elementy okwiatu są wolne, osadzone

na rozszerzonym dnie kwiatowym, kielich często otoczony kieliszkiem (najniższym okółkiem list-

ków kwiatu powstającym ze zrastających się przysadek), płatki korony pięcio– lub czterokrotne

krotne, pręciki wolne i liczne, słupki licznie lub występuje jeden słupek (Ryc. 113, 115)

Wzór kwiatowy: *K5C5A∞G(1–∞)

Typ owocu: niełupka, pestkowiec, orzeszek, rzadziej mieszek, występuje ponadto owoc pozorny

(rzekomy) w którego skład wchodzi rozszerzone dno kwiatowe (owoc typu jabłko), również wy-

stępują owoce złożone (wielopestkowiec, wieloorzeszkowiec)

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: cukry, garbniki, kwasy organiczne, olejki eteryczne,

witaminy, związki flawonoidowe

sapindaceae - mydleńcowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: drzewa

Łodyga: zdrewniała

Ulistnienie: ułożone naprzeciwlegle

Morfologia liścia: liście dłoniastozłożone (Ryc. 116)

Typ kwiatostanu: groniasty: wiecha (Ryc. 116)

Budowa kwiatu: kwiaty o symetrii grzbiecistej, pięciokrotne, zarówno działki kielicha jak i płatki

korony mogą być wolne lub u nasady częściowo zrośnięte, najczęściej białe lub żółte, pręcików jest

zwykle od pięciu do ośmiu, słupek górny utworzony jest najczęściej przez trzy (czasem mniej lub

więcej – do 8) zrośniętych owocolistków; u kasztanowca pospolitego u nasady dwóch górnych płatków

korony występują początkowo żółte plamki, które po zapyleniu ciemnieją – stają się czerwone,

płatki korony są omszone i orzęsione wzdłuż brzegów, w gatunku tym występuje tzw. trimonoecja

– na jednej roślinie równocześnie mogą występować kwiaty obupłciowe, męskie i żeńskie

Wzór kwiatowy: ↑K5C5A5+3G(3)

Typ owocu: torebka

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: flawonoidy, garbniki katechinowe, kumaryny, saponiny

triterpenowe

Scrophulariaceae - trędnikowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne (jednoroczne i byliny), krzewy, rzadko drzewa i pnącza

Łodyga: zwykle wzniesiona, u licznych gatunków

Ulistnienie: skrętoległe, naprzeciwległe, rzadko okółkowe

Morfologia liścia: liście pojedyncze, pierzastoklapowane, ogonki liściowe często oskrzydlone, blaszka

całobrzega, karbowana lub piłkowana (Ryc. 117)

Typ kwiatostanu: grono (Ryc. 117)

Budowa kwiatu: kwiaty o symetrii grzbiecistej, cztero- lub pięciokrotne, działki kielicha zrośnięte u

nasady, korona złożona z pięciu płatków (rzadko czterech) jest dwuwargowa, dzwonkowata, czasem

o wydłużonej rurce, pręciki są zwykle dwusilne – dwa dłuższe i dwa krótsze, czasem równej długości

(wówczas są dwa, cztery lub jest ich pięć), słupek górny, zbudowany z dwóch owocolistków (Ryc.

117)

Wzór kwiatowy: ↑K(4–5)C(4–5)A(2,4,5)G(2)

Typ owocu: torebka

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: flawonoidy, glikozydy kardenolidowe, saponiny

solanaceae - psiankowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne, krzewy, niskie drzewa, pnącza

Łodyga: w przypadku roślin zielnych pędy pokryte są zwykle włoskami okrywającymi

Ulistnienie: skrętoległe

Morfologia liścia: liście pojedyncze, całobrzegie lub pierzastozłożone

Typ kwiatostanu: kwiaty pojedyncze lub wierzchotki

Budowa kwiatu: kwiaty zwykle o symetrii promienistej, działki kielicha zazwyczaj w liczbie pięciu

w jednym okółku, trwałe i czasem znacznie powiększające się w czasie owocowania, płatki korony

w różnym stopniu zrośnięte, często zabarwione, płasko rozpostarte, lejkowate, dzwonkowate lub

rurkowate, pręciki występują najczęściej w liczbie odpowiadającej liczbie płatków, wyrastają przemiennie

względem płatków i zrośnięte są z nimi u nasady, słupek górny zbudowany z dwóch owocolistków

(Ryc. 118)

Wzór kwiatowy: *K(5)[C(5)A5]G(2)

Typ owocu: torebka (Ryc. 118) lub jagoda

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: alkaloidy tropanowe (atropina, hioscjamina, skopolamina),

flawonoidy, glikoalkaloidy, kumaryny, saponiny steroidowe

viburnaceae - kalinowate (pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: krzewy, drzewa

Łodyga: zdrewniała

Ulistnienie: naprzeciwległe

Morfologia liścia: liście pojedyncze lub złożone (pierzastozłożone), często z przylistkami (Ryc. 119)

Typ kwiatostanu: wierzchotka (Ryc. 119), baldachogrono

Budowa kwiatu: pojedyncze kwiaty w kwiatostanie o symetrii grzbiecistej, cztero-lub pięciokrotne,

kielich zwykle słabo rozwinięty, pręciki w liczbie 4 lub 5 przyrosłe do rurki korony, słupek dolny

(Ryc. 119)

Wzór kwiatowy: *K(4–5)[C(4–5)A(4–5)]G(2–5)

Typ owocu: jagoda, torebka, pestkowiec

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: glikozydy fenolowe, flawonoidy, związki cyjanogenne

(nitrylozydy)

violaceae - fiołkowate(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne, rzadziej drzewiaste

Łodyga: na ogół wzniesiona, obecne kłącza

Ulistnienie: skrętoległe

Morfologia liścia: liście pojedyncze, z przylistkami (Ryc. 120)

Typ kwiatostanu: kwiaty pojedyncze lub zebrane w kwiatostany: groniaste, wiechowate, wierzchotkowate

Budowa kwiatu: kwiaty o symetrii grzbiecistej, działki kielicha w liczbie pięciu z przedłużeniem poniżej

nasady wolne lub w różnym stopniu zrośnięte, często także z gruczołkami miodnikowymi,

płatki korony w liczbie pięciu są przeważnie wolne, dolny płatek korony przekształcony w tzw.

ostrogę, pręcików jest pięć, wolnych, słupek górny powstaje zwykle z trzech owocolistków (Ryc.

120)

Wzór kwiatowy: ↑K5C5A5G(3)

Typ owocu: torebka (Ryc. 120)

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: flawonoidy, glikozydy fenolowe, olejki lotne, saponiny,

śluzy, triterpenoidy

monocotyledones - jednoliścienne(pokrój, łodyga, ulistnienie, liść, kwiatostan, nasiona/owoce, związki aktywne)

Pokrój: rośliny zielne (jednoroczne, wieloletnie), gatunki egzotyczne (palmy) o pokroju drzewiastym

wykształcają pień określany jako kłodzina; obecne pędy podziemne – kłącza, bulwy, cebule; na pędach

podziemnych widoczne korzenie przybyszowe, system korzeniowy wiązkowy powstał na skutek

zaniku korzenia głównego; zarodek nasienia zawiera jeden liścień

Łodyga: na przekroju poprzecznym trójkątna lub obła, wnętrze łodygi jest najczęściej puste (źdźbło),

obecne merystemy interkalarne

Ulistnienie: skrętoległe

Morfologia liścia: liście są pojedyncze, całobrzegie, zwykle siedzące, mogą wytwarzać pochwę liściową,

rzadko występuje ogonek liściowy; kształt blaszki liściowej jest najczęściej równowąski lub

lancetowaty; unerwienie blaszki liściowej jest równoległe lub łukowate, brak jest nerwu głównego

(Ryc. 121)

Typ kwiatostanu: groniasty (Ryc. 121), „kłoski” zebrane w kwiatostany typu kłos złożony lub wiecha

złożona

Budowa kwiatu: w budowie kwiatów w klasie Monocotyledones najpowszechniejsze są dwa rodzaje

budowy kwiatu: kwiat trójkrotny o symetrii promienistej, niezróżnicowany na kielich i koronę; elementy

pojedynczego okwiatu ułożone są w dwóch okółkach (po trzy płatki), sześć pręcików również

występuje w dwóch okółkach, jeden słupek górny zbudowany jest z trzech owocolistków (budowa

charakterystyczna m.in. dla rodziny Liliaceae) (Ryc. 121); drugim rodzajem są kwiaty z silnie zredukowanym

okwiatem (budowa charakterystyczna dla rodziny Poaceae), zebrane w kłoski – u nasady

kłoska znajdują się przysadki zwane plewami, kwiaty te są trójkrotne, przeważnie obupłciowe,

zazwyczaj z trzema pręcikami o długich nitkach i słupkiem z dwoma znamionami

Wzór kwiatowy: *P3+3A3(G3) – Liliaceae, P0A3G(2) – Poaceae

Typ owocu: jagoda, orzech, pestkowiec, torebka, ziarniak

Najważniejsze grupy związków bioaktywnych: alkaloidy, białko, flawonoidy, glikozydy kardenolidowe

oraz bufadienolidowe, lotne związki siarkowe, pochodne antrachinonu, saponiny steroidowe,

skrobia, związki fenolowe