Aardrijkskunde Arm en Rijk - Begrippen H1 t/m H4

afzetmarkt

afzetmarkt

Het aantal klanten dat producten wil kopen.

amerikanisering

De verbreiding van de Amerikaanse (westerse) cultuur over niet-westerse gebieden.

analfabetisme

Het percentage van de bevolking ouder dan 15 jaar dat niet kan lezen of schrijven.

arbeidsintensief

Bedrijf dat veel arbeid nodig heeft.

arbeidsmarkt

Het geheel van vraag en aanbod van arbeid.

arbeidsmigratie

De situatie waarbij mensen hun eigen woongebied verlaten om elders te gaan werken.

assemblagebedrijf

Bedrijf waarin halffabricaten worden verwerkt tot eindproduct. Heet in Mexico maquiladora.

beroepsbevolking

Mensen die betaald werk willen doen.

bevolkingsdiagram

Een grafiek waarin de bevolkingsopbouw wordt weergegeven. Piramide, granaat of urn(model).

bevolkingsdichtheid

Het gemiddelde aantal inwoners per vierkante kilometer.

bevolkingsgroei

Toename of afname van de bevolking door geboorte, sterfte, emigratie en immigratie.

bevolkingsspreiding

De verdeling van mensen over een land of gebied.

bnp per inwoner

Het gemiddelde inkomen per inwoner, berekend door het bnp te delen door het aantal inwoners van een gebied.

bruto binnenlands product (bbp)

De waarde van alle geproduceerde goederen en diensten in een land in een jaar.

bruto nationaal product (bnp)

Totale productie van goederen en diensten in een land in een jaar, uitgedrukt in geld.

bruto regionaal product (brp)

De totale geldwaarde van alle goederen en diensten die een regio in een jaar produceert.

centrumland

Rijk, ontwikkeld land waarvan andere gebieden politiek en economisch afhankelijk zijn.

cirkelmigratie

Het heen en weer reizen van arbeidsmigranten tussen het herkomstgebied en het gebied waar men werk heeft.

communicatietechnologie

Moderne digitale technieken die een snelle, goedkope en overal toegankelijke uitwisseling van berichten mogelijk maken.

culturele globalisering

Proces waarbij er een grotere verwevenheid ontstaat tussen cultuurgebieden. Vooral het proces van amerikanisering speelt hierbij een rol.

cultuur

Alles wat is aangeleerd door een bepaalde groep op het gebied van taal, godsdienst, normen en waarden.

cultuurgebied

Gebied waar mensen met dezelfde cultuurelementen wonen.

de-industrialisatie

Afname van de productie en de werkgelegenheid in de industrie (onder andere door verplaatsing van het werk naar landen met lagere kosten en minder strenge wetgeving).

dekolonisatie

Periode (1945-1975) waarin de vroegere koloniën onafhankelijk worden.

demografische druk

Het niet-actieve deel van de bevolking (0-19 jaar en >65 jaar) uitgedrukt als percentage van de actieve bevolking (20-65 jaar).

demografische transitie

De gefaseerde overgang van een hoog geboorte- en sterftecijfer naar een laag geboorte- en sterftecijfer.

diffusie

De verspreiding van cultuurelementen van het ene naar het andere cultuurgebied.

Directe Buitenlandse Investeringen (DBI)

Investering van een buitenlandse investeerder in een bedrijf, die daardoor minimaal 10% van de aandelen/stemrecht binnen een bedrijf heeft, waardoor de investeerder invloed kan uitoefenen op (het management) van het bedrijf.

dubbelstad

Stad die uit twee aan elkaar gegroeide steden bestaat. De twee delen kunnen door een grens van elkaar zijn gescheiden.

ecologische draagkracht

Het vermogen van de natuur om de gevolgen van menselijk handelen op te vangen, zonder dat het natuurlijk evenwicht wordt verstoord.

economisch machtsblok

Gebied in de wereld dat economisch sterk is. Er wordt veel geproduceerd en er is een grote, koopkrachtige markt. Bijv. de EU of de USMCA/NAFTA.

economische globalisering

Het proces waarbij de verwevenheid tussen gebieden op economisch terrein toeneemt met name door de opkomst van mno's.

etnische spanning

Spanningen tussen twee of meer bevolkingsgroepen met een andere etniciteit.

exploitatiekolonie

Kolonie die door het moederland gebruikt wordt als wingewest. Ontwikkeling van de kolonie komt op de tweede plaats.

geldzending

Geld dat arbeidsmigranten naar het herkomstgebied sturen.

gemiddeld inkomen (bnp per inwoner)

Het totale inkomen van een land, gedeeld door het aantal inwoners.

global shift

Het verschuiven van het economische zwaartepunt in de wereld van het gebied rond de Atlantische Oceaan (Noord-Amerika + Europa) naar het gebied rond de Grote Oceaan (Azië).

globalisering

Proces waarbij gebieden wereldwijd steeds meer met elkaar verbonden worden (mensen, goederen, geld en informatie).

godsdienst

Een levensbeschouwing die uitgaat van het bestaan van een of meer goden.

grensregio

Overgangsgebied tussen twee landen, dat vaak een eigen cultuur/identiteit ontwikkeld.

grijze druk

Verhouding tussen het aantal 65+ en de 20-64 jarige (=middenstuk).

groene druk

Druk van de groep van 0- tot 20-jarigen op het aantal 20- tot 65-jarigen.

Human Development Index (HDI-Index)

Indicator die door de VN wordt gebruikt om verschillen in ontwikkeling van landen te meten (ook wel VN-index).

identiteit

Kenmerken van een persoon of een groep mensen die ze onderscheidt van andere personen of groepen mensen.

Illegale migratie

Migratie waarbij de immigratiewetten van het bestemmingsland worden overtreden.

industrialisatie

De opkomst van industrie in een gebied waar eerst vooral aan landbouw werd gedaan.

informele sector

Banen die niet officieel staan geregistreerd en geen belasting betalen. Ook wel vluchtsector, scharreleconomie of verborgen economie.

inkomen

Hoeveelheid geld die iemand in een bepaalde periode ontvangt, bijvoorbeeld loon of een uitkering.

internationale arbeidsverdeling

De verdeling van het werk over verschillende landen.

kapitaalintensief

Als bij de productie naar verhouding meer gebruik wordt gemaakt van kapitaalgoederen dan van arbeid.

kettingmigratie

Vorm van volgmigratie die op gang wordt gebracht doordat eerdere migranten informatie sturen naar de achterblijvers.

koopkracht

De hoeveelheid goederen en diensten die je met je inkomen kunt kopen.

leeftijdsopbouw

De verdeling van de bevolking over de verschillende leeftijdsklassen of cohorten.

liberalisering

Minder bemoeienis van de overheid met het bedrijfsleven, met als gevolg een betere marktwerking.

lingua franca

Taal die op grote schaal als voertaal wordt gebruikt door mensen met een verschillende moedertaal (= vaak Engels).

loonkosten

De totale kosten van het loon die betaald moeten worden om goederen of diensten te produceren.

maquiladora

Bedrijf waarin producten in elkaar gezet worden; heet in Mexico een Maquiladora (ook wel assemblagebedrijf).

megastad

Stad met meer dan 10 miljoen inwoners.

metropool

Heel grote stad die op mondiale schaal een rol van betekenis speelt op het gebied van economie, cultuur en politiek. Ook wel global city/wereldstad.

migratie

Verhuizing naar een ander land of gebied.

mondiaal netwerk

Wereldwijde, langdurige en georganiseerde contacten tussen mensen en bedrijven.

multiculturele samenleving

Het samenleven van mensen uit verschillende culturen.

multinationale onderneming (mno)

Groot bedrijf dat in meerdere landen fabrieken en kantoren heeft.

nieuwe internationale arbeidsverdeling

Veranderde verdeling van economische activiteiten over de landen van het wereldsysteem.

ontwikkelingskenmerk

Kenmerk waarmee je de armoede of de rijkdom in een land kunt meten.

ontwikkelingspeil

Het niveau van de rijkdom of de armoede in een land. Behalve inkomen ook of mensen in de basisbehoeften kunnen voorzien.

opkomend land/groeiland

Land dat nog niet echt ontwikkeld is, maar dat wel een snelle economische groei doormaakt.

periferie

De armste landen, die nog sterk agrarisch zijn en vooral grondstoffen uitvoeren. Afhankelijkheid, nadelinge handelsrelaties, gebrekkige technologie en lage productie.

politieke migratie

Migratie met als doel te vluchten voor oorlog, geweld of vervolging.

productieketen

De schakels waaruit het productieproces van goederen bestaat, van grondstof tot eindproduct.

pullfactor

Reden die een gebied aantrekkelijk maakt voor migranten. Heet ook aantrekkingsfactor.

pushfactor

Reden om te verhuizen uit een gebied. Heet ook afstotingsfactor.

regionale ongelijkheid

Grote en ongewenste verschillen in ontwikkeling tussen gebieden.

relatieve afstand

De afstand die je meet in reistijd, kosten en moeite.

ruilvoet

De verhouding tussen de prijs van exportproducten en de prijs van importproducten.

ruimtelijk verschil

Verschil in inrichting van een gebied.

samenstelling van de beroepsbevolking

Procentuele verdeling van de werkende bevolking over de primaire, secundaire en tertiaire sector.

selectieve migratie

Migratie van groepen mensen met bepaalde kenmerken, zoals leeftijd, inkomen of opleidingsniveau.

semiperiferie

Land of gebied dat een tussenpositie heeft tussen periferie en centrum. Vaak opkomende landen door de groei in industrie. BRICS-MIT-landen.

sociaal verschil

Groot (en meestal ongewenst) verschil in welvaart en ontwikkelingskansen tussen verschillende groepen in de bevolking.

sociale migratie

Migratie met als doel weer bij je familie te zijn.

sociale ongelijkheid

Verschillen in welvaart tussen verschillende groepen mensen in een gebied.

speciale economische zone (sez)

Gebied waar buitenlandse bedrijven zich mogen vestigen en waar ze weinig belasting betalen.

subsidie

Geld (meestal van de overheid) dat bedoeld is om mensen, verenigingen etc. te steunen.

taal

Cultuurelement dat een belangrijk middel is in de overdracht van informatie, gevoelens en ideeën.

tariefmuur

Invoerrechten (geld dat je moet betalen om een product in te voeren).

tijd-ruimtecompressie

Proces waarbij de relatieve afstand tussen plaatsen door de moderne transport- en informatietechnologie daalt.

transporttechnologie

Technische voorzieningen die samenhangen met vervoer van goederen en mensen.

triade

Driedeling van het wereldsysteem, waarbij de delen aangestuurd worden vanuit Noord-Amerika, Europa en Japan.

verdringing op de arbeidsmarkt

De ene groep (bijvoorbeeld migranten) neemt de banen over van een andere groep (bijvoorbeeld de autochtone bevolking).

vergrijzing

Toename van het aandeel ouderen (65+) in de bevolking.

vergroening

De toename van het aandeel jongeren in de samenstelling van de bevolking.

verstedelijking

toename van het percentage van de bevolking dat in een stad woont (= urbanisatie).

vestigingskolonie

Overzees gebiedsdeel waar Europeanen zich blijvend gingen vestigen.

vrijemarkteconomie

Economisch systeem waarbij de productie in handen is van particuliere ondernemers.

vrijhandel

Handel tussen landen die volledig plaatsvindt volgens de wetten van vraag en aanbod. Het tegenovergestelde van vrijhandel is protectionisme.

wereldstad

Grote stad die voor een deel van de wereld belangrijk is op het gebied van economie, politiek en cultuur (= metropool).

wereldsysteem

Een indeling van de wereld naar welvaart waarbij de drie blokken (centrum, semiperiferie en periferie) op tal van terreinen met elkaar verbonden zijn.

zakelijke en financiële dienstverlening

Bedrijfstak die zich bezighoudt met het leveren van financiële en andere diensten aan bedrijven of de overheid.

zware industrie

Bedrijven die veel zware grondstoffen gebruiken, zoals steenkool, ijzererts of ruwe olie.