Centraal examen gl4 ♡ geschiedenis h1 Nederland, h2 WO I, h3 Interbellum, h4 WO II, h5 Europa en de wereld, h7 De nieuwe wereldorde

algemeen kiesrecht

als iedereen vanaf een bepaalde leeftijd mag stemmen

Caoutchouc-artikel

grondwetsartikel uit 1887 dat bepaalde dat kiezers aan eisen van geschiktheid moesten voldoen (caoutchouc = rekbaar, rubber)

censuskiesrecht

kiesrecht dat afhangt van de te betalen belasting

constitutionele monarchie

koninkrijk waarin de koning zich moet houden aan de Grondwet

Eerste Kamer

deel van de Staten-Generaal dat door Provinciale Staten wordt gekozen (indirect)

gemeenteraad

hoogste macht in de gemeente; rechtstreeks door de burgers van de gemeente gekozen vertegenwoordiging

grondrechten

belangrijkste rechten van burgers die in de grondwet zijn vastgelegd

grondwet

basiswet / wet waarin staat hoe een staat geregeerd wordt en wat de grondrechten van de burgers zijn

grondwetsherziening

wijzigingen in de grondwet

hoge burgerij

groep van rijke burgers

klassiek grondrecht

vrijheid van godsdienst, onderwijs, meningsuiting en drukpers, recht van vereniging en vergadering

liberaal

iemand die in de politiek streeft naar meer vrijheid

Luxemburgse kwestie

probleem waarbij zowel Frankrijk als Pruisen Luxemburg opeisten van koning Willem III (1866-1867)

ministeriële verantwoordelijkheid

regering is verantwoordelijk voor doen en laten van het staatshoofd

onschendbaarheid van de koning

de koning hoeft geen verantwoording af te leggen aan het parlement

parlement

volksvertegenwoordiging

parlementair stelsel

bestuurssysteem waarin het parlement de hoogste macht heeft

parlementaire democratie

bestuurssysteem waarin de regering afhankelijk is van het parlement

Provinciale Staten

volksvertegenwoordiging in de provincie die rechtstreeks door burgers wordt gekozen

recht van amendement

recht om een wetsvoorstel te veranderen

recht van budget

recht om uitgaven van de regering te controleren

recht van enquête

recht om zelfstandig een onderzoek te mogen houden

recht van initiatief

recht om wetsvoorstellen in te dienen

recht van interpellatie

recht om in discussie te gaan met de ministers

rechtsstaat

staat waarin iedereen zich aan de wet moet houden

revolutie

1 grote verandering, 2 opstand

sociaal grondrecht

het recht op huisvesting, sociale zekerheid, gezondheidszorg

sociale kwestie

het probleem van de slechte leef- en werkomstandigheden van de arbeiders

Staten-Generaal

parlement, Eerste en Tweede Kamer

Tweede Kamer

deel van de Staten-Generaal (het parlement) waarvan de leden rechtstreeks door burgers zijn gekozen

ARP

Anti-Revolutionaire Partij (vanaf 1879)

confessionelen

mensen die in de politiek uitgaan van het geloof

eerste feministische golf

beweging die draaide om het krijgen van kiesrecht voor vrouwen (1890-1920)

emancipatie

toekenning van gelijke rechten en opheffing van achterstanden

feminist

iemand die vindt dat vrouwen en mannen dezelfde rechten moeten hebben

identiteit

kenmerken van een persoon of groep

ideologie

geheel van ideeën over de samenleving

industrialisatie

uitbreiding van industrie

kleine luyden

protestanten met weinig inkomen

Liberale Unie

liberale partij (vanaf 1885)

liefdadigheid

vrijwillige hulp

modern imperialisme

Europese landen bouwen grote koloniale rijken op in Afrika en Azië

participatie

deelname

politieke partij

organisatie die zich vanuit bepaalde ideeën bezighoudt met het bestuur

RKSP

Rooms-Katholieke Staatspartij

SDAP

Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (vanaf 1894)

sociaaldemocraten

gematigde socialisten

sociale kwestie

het probleem van de slechte leef- en werkomstandigheden van de arbeiders

sociale wet

wet voor steun aan mensen die minder goed voor zichzelf kunnen zorgen (Armenwet, Kinderwetje van Van Houten, Ongevallenwet, Woningwet)

socialist

iemand die in de politiek streeft naar meer gelijkheid

Vereniging voor Vrouwenkiesrecht

organisatie die vrouwenkiesrecht eiste (vanaf 1894)

verstedelijking

ontstaan en groei van steden

verzuiling

verdeling van de bevolking in levensbeschouwelijke groepen (zuilen) met eigen organisaties (media, onderwijs, verenigingsleven, vakbonden)

Vrije Vrouwenvereeniging

feministische organisatie (vanaf 1889)

bondgenootschap

samenwerking

censuur

controle op publicaties

centralen

Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Turkse rijk met bondgenoten in de Eerste Wereldoorlog

communist

radicale socialist

geallieerden (in de Eerste Wereldoorlog:)

Frankrijk, Groot-Brittannië, Rusland, de VS en hun bondgenoten

loopgraaf

diepe versterkte greppel

militarisme

het leger heel belangrijk vinden

mobiliseren

gevechtsklaar maken van het leger voor de oorlog

nationalisme

liefde voor het eigen volk

onbeperkte duikbotenoorlog

Duitse oorlogsvoering waarbij onderzeeërs alle vijandelijke schepen beschoten (vanaf 1917)

propaganda

verspreiding van ideeën

Russische Revolutie

communistische staatsgreep in Rusland (1917)

Schlieffenplan, Von

Duits oorlogsplan om eerst via België binnen zes weken Frankrijk te verslaan en daarna Rusland te verslaan

totale oorlog

oorlog waarbij de hele samenleving betrokken is

tsaar

Russische keizer

vijandbeeld

idee van iemand over zijn vijand

wapenstilstand

afgesproken stopzetting van strijd

wapenwedloop

race om het sterkste leger te krijgen

actief kiesrecht

recht om te mogen stemmen

distributiesysteem

systeem met bonkaarten om goederen te verdelen

districtenstelsel

kiesstelsel waarbij het land is verdeeld in districten die hun eigen kandidaat voor het parlement kiezen

dodendraad

hek onder hoogspanning langs de Belgisch-Nederlandse grens tijdens de Eerste Wereldoorlog

evenredige vertegenwoordiging

kiesstelsel waarbij het aantal parlementszetels van een partij overeenkomt met het landelijke percentage behaalde stemmen

handelsbelemmering

verhinderen van handel

neutraal

onpartijdig

Pacificatie van 1917

politiek akkoord over de invoering van algemeen mannenkiesrecht en financiële gelijkstelling van het openbaar en bijzonder onderwijs

passief kiesrecht

recht om gekozen te worden

schoolstrijd

financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs

collectivisatie

opgaan van privéboerderijen in gemeenschappelijke landbouwbedrijven

communisme

ideologie die streeft naar een klasseloze samenleving

dictatuur

alle macht in een land is in handen van één persoon (dictator) of een kleine groep mensen

dwangarbeid

gedwongen tewerkstelling

fascisme

antidemocratische, totalitaire, gewelddadige en extreem nationalistische politieke beweging

indoctrinatie

systematisch opdringen van ideeën

interbellum

periode tussen twee oorlogen

kapitalisme

economisch systeem waarin mensen geld in bedrijven steken om winst te maken

persoonsverheerlijking

het ophemelen van een persoon

planeconomie

economisch systeem waarin de overheid bepaalt wat moet worden geproduceerd

showproces

rechtszaak die voor de schijn wordt gehouden

stalinisme

het communisme onder Stalin

totalitair

als de overheid volledig heerst over de samenleving

vijfjarenplan

plan voor vijf jaar in een planeconomie

zuivering

wegwerken van tegenstanders

Anschluss

aansluiting van Oostenrijk bij Duitsland (1938)

antisemitisme

Jodenhaat

appeasementpolitiek

vrede bewaren door conflicten te vermijden en toe te geven aan mogelijke vijanden