H3: Basiselementen van de opvoeding 👩‍👦

Pedagogiek (opvoedkunde)

De wetenschap van het begeleiden of opvoeden van kinderen.

Orthopedagogiek

De wetenschap die de opvoeding bestudeerd in problematische opvoedingssituaties.

Kuipers

3 opvoedingsdoelen:

• zelfstandigheid

• zelfredzaamheid

• zelfvertrouwen

Eerste mensbeeld

• kind = vat vol driften & impulsen

• doel: zelfcontrole & geweten verwerven

• opvoeder:

  • kind in goede banen leiden

  • vgl. brandweer die brandjes blust

Tweede mensbeeld

• kind = onbeschreven blad

  • → ontwikkeling kan alle kanten uit gaan

• opvoeder:

  • goed voorbeeld bieden

  • juiste kennis en vaardigheden aanleren

  • vgl. leerkracht

• Pedagogische optimisme

Derde mensbeeld

• kind = van nature goed wezen

• opvoeder:

  • mag pad voor kind niet zelf bepalen

  • stimuleren + kansen bieden om zich te ontplooien

  • vgl. tuiniers

Transactioneel proces

proces, waarin ouders en kinderen elkaar wederzijds beïnvloeden in relatie met de specifieke omgeving van het gezin

3 actoren

• opvoeder

• kind

  • omgeving

opvoedingsmilieu

Alle actoren samen.

Primaire opvoedingsmilieu

= gezin

rollen in het gezin

• cultureel gebonden

• andere gezinsvormen: kinderen ervaren geen nadelen

gezinscohesie

• loszandgezin

• halfopen/halfgesloten gezin

• kluwengezin

Loszandgezin

• weinig cohesie

• geen grenzen/controle

• kind is op zichzelf aangewezen

gevolgen:

• moeilijkheden met gezag

• moeite om rekening te houden met anderen

• moeite met zelfontplooiing door onvoldoende uitdagng

Halfopen/halfgesloten gezin

• goede hoeveelheid cohesie

• emotionele betrokkenheid

• open communicatie

gevolgen:

• volledige ontplooiing doordat omgeving veiligheid en acceptatie biedt

Kluwengezin

• weinig autonomie en individualisme

• verstikkend

• belemmerd zelfontplooiing

gevolgen

• niet ontplooien door versmachting

• schuldgevoelens over verlaten van gezin

Differentieel opvoeden

kinderen in het zelfde gezin op een andere manier behandelen , het is een reactie op de genetische verschillen tussen kinderen.

secundair opvoedingsmilieu

= beroepsopvoeders

1. kinderopvang

2. school

   1. vroeger: kennisinstituut

   2. nu: prominentere rol in opvoeding

Tertiair opvoedingsmilieu

= georganiseerde activiteiten

→ ontstaan door verbod op kinderarbeid + leerplicht

Quartair opvoedingsmilieu

= maatschappij

formele controle

• = wetten en regels

informele controle

• sociale controle

massamedia

• vroegere sociale puberteit

• Koops: “gemankeerde volwassenen”

• reclame = gevaarlijk

• iedereen een max = campagne tegen groomers

Bakker

Balansmodel: een overzicht van kenmerken die de opvoeding positief of negatief beïnvloeden

Microsysteem: factoren

• kindfactoren

• ouderfactoren

• gezinsfactoren

Mesosysteem: factoren

• sociale gezinsfactoren

• sociale buurtfactoren

Macrosysteem: factoren

• sociaaleconomische factoren

• culturele factoren

• maatschappelijke factoren

verpaupering

verval tot armoede

Baumrind

opvoedingsstijlen: algemenen houding van de opvoeder ten opzichte van het kind

Martin & Maccoby

= 2 opvoedingsdimensies: responsiviteit & controle

Autoritaire opvoeding

• hoge controle

• lage responsiviteit

• strenge regels, hoge eisen, discipline

• gehoorzaamheid > behoeften kind

• geen warmte & genegenheid

Autoritatieve opvoeding

• hoge controle

• hoge responsiviteit

• aandacht voor: behoeften & positieve kwaliteiten

• respecteren: autonomie & verantwoordelijkheid

• communicatiestijl = onderhandelen

• balans: grenzen ←→ vrijheid

• Baumrind: vindt deze beste

Permissieve opvoeding

• lage controle

• hoge responsiviteit

• weinig grenzen + moeite behouden

• nauwelijks straffen

• grote beslissingsvrijheid

• vormen van verwenning

  • materiele

  • pedagogische

  • affectieve

• ≠ anti- autoritaire opvoeding: geen verwenning maar willen dat kind eigen keuzes maakt

Verwaarlozende opvoeding

• lage controle

• lage responsiviteit

• amper interesse in kind

• geen regels of eisen

• bijna geen opvoedingsrelatie

→ kan leiden tot verwaarlozing

→ geen bewuste keuze

effecten van opvoedingsstijlen

Autoritatief

• hoge sociale competenties + schoolse competenties

• lage internalisering van problemen, druggebruik en delinquentie

Autoritair

• hoge: schoolse competenties + internalisering van problemen

• lage: sociale competenties + druggebruik en delinquentie

permissief

• hoge: schoolse competenties + sociale competenties + druggebruik + delinquentie (= gedragsproblemen)

Verwaarlozend

• hoge: internalisering van problemen + druggebruik + delinquentie (= probleemgedrag)

opvoedingsdimensies

Verwijst naar een bepaald gedragskenmerk dat meer/minder voorkomt in een opvoedingsrelatie

responsiviteit

• = mate van ondersteuning

  • warmte en tederheid

  • troost en steun

• gevolgen

  • kind voelt zich aanvaard en gewaardeerd

  • verwerven betere sociale competenties

  • minder eenzaam

• mogelijke verklaringen

  • steunende houding → positief zelfbeeld + vertrouwen in anderen

  • empathisch + goed in zijn vel → andere helpen en betere sociale competenties

gedragsmatige controle

• = mate waarin opvoeder gedrag reguleert en controleert

• door:

  • regels

  • toezicht houden

  • reageren bij overtredingen

• gevolgen

  • minder externaliseren van problemen

psychologische controle

• = mate waarin opvoeders proberen het gedrag van hun kinderen te beïnvloeden

• 2 vormen

  • afhankelijkheidsgeoriënteerde psychologische controle

  • prestatiegeoriënteerde druk

• manieren

  • schuldgevoelens opwekken

  • schaamte opwekken

  • voorwaardelijke aandacht of liefde

• gevolgen

  • minder zelfstandigheid

  • laag zelfbeeld

  • internaliseren van problemen

• mogelijke verklaringen

  • leidt tot perfectionisme en zelfkritiek → lage eigenwaarde en welbevinden

  • leidt tot relationele agressie → interpersoonlijke problemen (→ eenzaamheid)

opvoedingsmiddelen

• regels

• straffen

• belonen

• modeleren

Regels

voorwaarden om succesvol te zijn:

• resultaat van overleg en communicatie

• duidelijk

• consequent toegepast

• aangepast een ontwikkelingsniveau (veranderen doorheen de tijd)

• waardering als kind zich eraan houdt

Straffen

3 categorieën

• fysieke straffen

• actieve straffen

• sociale straffen

Waarom ze niet werken:

• moet als een straf ervaren worden

• moeilijk om consequent toe te passen

• Straf moet onmiddellijk gegeven worden

• soms is bekrachtiging > straf

neveneffecten

• effect is van korte duur → steeds zwaardere straffen

• door woede is opvoeder een slecht voorbeeld

• aangeleerde hulpeloosheid

• leert gedrag niet af maar leert ontsnappingsgedrag aan

belonen

3 categorieën

• materiele

• activiteit

• sociale

aandachtspunten bij het belonen:

• afspraak nakomen

• kind moet het ervaren als een beloning

• onmiddellijk na gedrag

• vermijd te grote materiele- en activiteit beloningen → overrechtvaardiging

• sociale beloningen = effectiefste

Modelleren

opvoeders hebben een constante voorbeeldfunctie