H1: inleiding & situering

In welke 2 kenmerken wordt de mens opgesplitst volgens de arbeids- & organisatiepsychologie?

Producent & consument

Welke 2 interacties vallen onder de noemer producent?

Mens - arbeid

• A&O-psychologie

Mens - mens

• in groepen

• sociale psychologie

Vanuit welke 3 psychologiën wordt de mens - arbeid interactie bestudeerd & wat houden deze in?

Ergonomie

• persoon is vast gegeven & omgeving veranderen om beter bij persoon te passen (vb comfortabelere stoel)

Arbeidspsychologie

• job is vast gegeven & persoon aanpassen (vb training omdat job bepaalde vaardigheden vereist)

Organisatiepsychologie

• mensen studeren in context van organisatie (vb leiderschap)

Hoe dacht Plato over de mens ifv arbeid?

Ideale Staat = plaats waar individuen taken krijgen waarvoor ze best geschikt zijn

• Werkvolk: gewone mensen die moesten werken

• Wachters: politie die orde van de staat moesten bewaken

• Politiekers: mensen die beslissingen namen voor de staat

Individuele verschillen qua natuurlijke begaafdheden

• mensen hebben niet zelfde vaardigheden & passen beter bij andere rollen (werving & selectie)

Militaire geschiktheidstests om soldaten van ideale staat te selecteren

Hoe dacht Juan de Dios Huarte y Navarro over de mens ifv arbeid?

Grote individuele verschillen

Verschillende beroepen vereisen verschillende vaardigheidspatronen

Goede professionele diagnostiek door staat belangrijk om jongeren te verplichten meest geschikte kennisdomein te bestuderen

• voordeel voor staat

• voordeel voor individu (geen tijd, moeite verspillen)

Hoe manifesteert de professionele diagnostiek die in Juans theorie voorkomt in het heden? (voorbeelden)

Ingangsexamen, oriënteringsproeven…

Welke 3 historische & maatschappelijke evoluties hebben een invloed gehad op de (komst, belang van) arbeidspsychologie?

Natuurwetenschappelijke methode

• observatie - hypothese - toetsing - verwerping/aanvaarding hypothese

Maatschappelijke ontwikkelingen / sociale invloeden

• eerst was er geen nood aan arbeidspsychologie, maar na de komst van de industrie groeide de interesse voor de mens als arbeider

• AI

Humanisme

• focus op de mens nu & hoe we kwalitatief leven kunnen leiden

Welke eerste academische/psychologische ontwikkeling heeft ook een invloed gehad op de (arbeids)psychologie?

Wundt

• experimentele methode

• introspectie (ervaring tijdens experiment vertellen)

Hoe is de arbeids- & consumentenpsychologie opgekomen (20e E)?

Consumentenpsychologie:

• Toespraak psychologie & reclame

• Voor het eerst commerciële activiteit linken aan psychologische inzichten

Arbeidspsychologie:

• Psychology & industrial efficiency

• Empirisch-natuurwetenschappelijke methode toepassen op selectie (experimenten van Wundt aanpassen voor selectie)

Welke methodologische invloeden vonden er plaats?

Differentiële psychologie

• statistische technieken ontwikkelen

• basis voor selectiepsychologie

• intelligentietests (door realisatie individuele verschillen in cognitieve vaardigheden)

• cognitieve vaardigheidstesten nog steeds gebruikt bij selectie

Hoe is het maatschappelijk beeld over de mens in een arbeidssituatie geëvolueerd?

< 20e E:

• Werknemer is slaaf & heeft geen eigen mening

Rationeel-economische mens:

• Werknemer vooral rationeel-economische motieven

• Scientific management (Taylor)

• Time & motion studies (Gilbreths)

Sociale mens:

• Werknemers ook sociale behoeften

• Hawthorne effect

Naar-ontplooiing-zoekende mens:

• Werknemers willen ook persoonlijk ontwikkelen & bijleren

• Tweefactorentheorie (Herzberg)

• Job Design school

Complexe mens:

• Behoeftenpyramide (Maslow)

• X & Y theorie (McGregor)

Is het idee dat de mens een slaaf is volledig verklaard? Leg uit.

Nee, in bepaalde industrieën krijgt de mens als werknemer geen rechten

• vb ‘iPhone-arbeiders moeten beloven geen zelfmoord te plegen’

Bij welk mensbeeld hoort de scientific management van Taylor & wat houdt het in?

Mensbeeld: rationeel-economische mens

Werkmethoden obv wetenschappelijke principes

Selecteer, train & ontwikkel werknemer op wetenschappelijke manier

Geplande werkmethode volgen

Managers analyseren & plannen - werknemers voeren uit

Wat was het basisidee van Taylors scientific management & hoe is dit toegepast in het heden?

Als je mensen kan overtuigen dat ze economisch beter zullen worden, gaan ze harder werken

• pact met werknemer

• stukloon: verloond per stuk dat je produceert

• job onderverdelen in kleine stukken & die optimaliseren

Heden: lopende bandsystemen (mensen doen enkel bepaalde functie aan de band), logistiek, controleersystemen om mensen te motiveren

Bij welk mensbeeld houden de time & motion studies van Gilbreths, wat houden ze in & hoe vertaalt dit zich in het heden?

Mensbeeld: rationeel-economische mens

Jobs bestuderen & elke primaire beweging tijdens job timen zodat men kan optimaliseren om mensen sneller te laten werken

Heden: Bpost heeft getimed hoe lang postbodes nodig hebben tussen 2 huizen, bakstenen hoger leggen zodat bouwers die beter kunnen bereiken & minder tijd verliezen (micro-aanpassingen)

Wat is het Hawthorne effect (Mayo), bij welk mensbeeld hoort dit & hoe heeft hij dit gevonden?

Mensen presteren beter wanneer ze bekeken, bestudeerd worden, wanneer ze aandacht krijgen

Mensbeeld: sociale mens

Experiment: het licht aanpassen om te zien of productiviteit verhoogde

• er was altijd productiviteitswinst, ongeacht of licht verhoogde of verlaagde

• verklaring: mensen hebben nood aan sociaal contact, door er aandacht aan te geven gaan mensen beter presteren

Bij welk mensbeeld hoort de tweefactorentheorie van Herzberg & wat houdt het in?

Mensbeeld: naar-ontplooiing-zoekense mens

Hygiene factors/dissatisfiers & motivators/satisfiers

• onafhankelijke factoren, niet altijd elkaars tegengestelde

• dissatisfiers vooral obv werkomstandigheden

• satisfiers vooral obv werkinhoud

• dissatisfiers zijn noodzakelijke maar geen voldoende voorwaarde voor jobtevredenheid

Wat was de visie achter de tweefactorentheorie?

Extrinsiek belangrijk, maar intrinsiek ook

Mensen willen interessant werk, verantwoordelijkheid…

Mensen willen meer van zichzelf in werk leggen

Wat is de kritiek op de tweefactorentheorie?

Te eenvoudig

Slechte repliceerbaarheid

Weinig ruimte voor individuele verschillen

Bij welk mensbeeld hoort de Job Design school & wat houdt dit in?

Mensbeeld: naar-ontplooiing-zoekende mens

Organisatie bereikt beste resultaten als werk interessant is

Taakpakketten interessant maken door:

• job enlargement (taakverruiming)

• job enrichment (taakverrijking)

Wat is taakverruiming (job enlargement)?

Takenpakket uitbreiden met taken van zelfde niveau

Wat is taakverruiming (job enrichment) & wat impliceert dit (kritiek)?

Takenpakket uitbreiden met hoger niveau

• individuele verschillen

• meer verwachtingen (vb hoger loon)

• mensen soms ongeschikt (vb oplossen met training)

• leidinggevende verliest deel macht

• opwaartse verschuiving binnen hele organisatie

Bij welk mensbeeld hoort de behoeftenpyramide van Maslow & wat houdt het in?

Mensbeeld: complexe mens

Behoefte wordt pas ervaren als behoefte eronder is voldaan

Wat is de kritiek op Maslows behoeftenpyramide?

Weinig wetenschappelijke ondersteuning

• behoeften niet consistent teruggevonden

• ranking behoeften niet consistent

• strikte hiërarchie niet ondersteund

Typisch westers

Geen ruimte voor individuele verschillen

Bij welk mensbeeld hoort de X&Y theorie van McGregor & wat houdt het in?

Mensbeeld: complexe mens

Hoe leidinggevende naar werknemers kijken

• X: werkers zijn lui (rationeel-economische mens) → stimuleren

• Y: mensen nemen initiatief, werken graag → vrijheid geven, stimuleren

Later: Z (meer oosters)

• familiale context in rekening gebracht

Wat betekent werk vandaag voor de meeste mensen?

Werk is zingever

• meer dan geld

• latente (verborgen) functies

• individuele verschillen in werkethiek

  • job involvement (alle energie in job steken) vs instrumentele arbeidsoriëntatie (je werkt om andere dingen te kunnen doen)

  • arbeidsoriëntaties tussen die 2 extremen

Betekent werk hetzelfde voor werklozen? Verklaar.

Betekenis werk voor werklozen:

• economische zekerheid

• persoonlijke status

• zelfrealisatie & identiteit

• sociaal contact

• tijdstructuur

• bijdrage tot samenleving

Wat zijn de gevolgen voor werklozen (het geen werk hebben)?

Daling psychisch welzijn & levenskwaliteit

• 6x meer zelfmoordpogingen

Stijging na lange werkeloosheid

• referentiegroep is niet meer werkende mensen, maar andere soort mensen

Welke effecten die gelijkaardig zijn aan werkeloosheid heeft jobonzekerheid?

Daling psychisch welzijn

Depressiviteit

Psychosomatische klachten

Daling arbeidssatisfactie

Daling organizational commitment

Hoe wordt werken vandaag gedefinieerd? Waaraan staat het gelijk?

Werken = prestatie leveren

• proces, niet resultaat

• proces valt onder controle van werknemer, resultaat niet altijd

  • vb wat, hoeveel…je studeert onder controle, maar resultaat niet want onmogelijke vragen)

• mogelijk problematisch bij prestatiebeoordelingen

  • vb iPod niet vaak meer verkocht na opkomst iPhone → verkoper kan zijn best doen & toch niets kunnen verkopen

Welke 3 vormen van prestatie zijn er?

Taakprestatie

Contextuele prestatie (organisationeel burgerschap)

Contraproductief gedrag

Wat houdt taakprestatie in & wat is de beste voorspeller?

Taken volbrengen die contractueel beschreven staan

• beste voorspeller: intelligentie

Wat houdt contextuele prestatie (organisationeel burgerschap) in?

Zaken doen die niet contractueel beschreven staan, maar positief zijn voor de organisatie

• extra inspanningen om taak goed uit te voeren

• vrijwillig extra activiteiten

• regels & procedures volgen

• objectieven van organisatie onderschrijven & verdedigen

• anderen helpen & samenwerken

Gerelateerd aan persoonlijkheid

Wat houdt contraproductief gedrag in?

Zaken doen die negatief zijn voor de organisatie

• tov individuen: intimidatie, pesten, agressie

• tov organisatie: diefstal, sabotage, absenteïsme, lange pauzes, te laat komen

• gerelateerd aan persoonlijkheid

Welke 2 fenomenen leiden tot/zijn contraproductief gedrag?

Presenteïsme

Verminderde inspanning

Wat houdt presenteïsme in?

Je bent aanwezig, maar presteert weinig

vs absenteïsme (70% is niet echt ziek)

6-7x hoger dan absenteïsme

Relatie met workaholism: compulsieve drang om te werken

Op welke manieren kan men verminderde inspanning leveren?

Kantjes eraf lopen

• minimale inzet

Lijntrekken

• zich verschuilen

Voortgaan op anderen

• anderen zullen het wel regelen

Verwaarlozing

• dagdromen, surfen

Laattijdigheid

• regelmatig te laat

Zijn contextuele prestatie & contraproductief gedrag tegengestelden? Leg uit.

Nee, ze kunnen ook samen optreden

Vaak worden werknemers verdeeld onder de 2, maar iedereen vertoont soms beide

Op basis van wat gaan mensen ofwel contextuele prestatie (organisationeel burgerschap) ofwel contraproductief gedrag vertonen?

Attributietheorie

Vraag naar OBS (kan je overuren doen?)

1. intern + controleerbaar → woede → CPG

   • baas kon het zelf doen maar was te lui

2. intern + oncontroleerbaar → sympathie → OBS

   • baas moest het zelf doen maar ziek geworden

3. extern + controleerbaar → sympathie → OBS

   • baas komt met trein maar er was staking (controleerbaar door NMBS)

4. extern + oncontroleerbaar → sympathie → OBS

   • familielid van baas gestorven