H4 BvJ Thema 1- Inleiding in de Biologie

Organismen

levende wezens

levensverschijnselen

De kenmerken van het leven waardoor je organismen kunt onderscheiden van de levenloze natuur.

stofwisseling

alle chemische reacties in een organisme

enzymen

eiwitten die chemische reacties versnellen (katalyseren)

katalyseren

het versnellen van chemische reacties

dood

als een organisme geen levensverschijnselen meer vertoont

levenloos

iets wat nooit geleefd heeft

individu

een enkel organisme

levensloop

elk organisme heeft een levensloop die eindigt met de dood van het individu

ontwikkelen

veranderingen in bouw en functioneren van het organisme

soort

organismen die onderling kunnen voortplanten en daarbij vruchtbare nakomelingen krijgen

levenscyclus

De fasen die een organisme doorloopt tussen de productie van gameten door de ene generatie en die van de volgende generatie.

natuurwetenschappen

De drie vakgebieden biologie, scheikunde en natuurkunde waarbij gekeken wordt naar de natuur.

molecuul

kleinste biologische eenheid

DNA

Molecuul dat de erfelijke informatie van een organisme bevat

cel

organisatieniveau boven een molecuul

orgaan

deel van een organisme met een of meerdere functies

populatie

groep individuen van dezelfde soort in een bepaald gebied die zich onderling voortplanten

ecosysteem

min of meer begrensd gebied met bepaalde eigenschappen waarbinnen de abiotische en biotische factoren een eenheid vormen

biosfeer

alle ecosystemen op aarde samen (= systeem aarde)

emergente eigenschap

Een op hoger organisatie niveau tot stand gekomen nieuwe eigenschap.

Orgaanstelsel

organen die samenwerken aan dezelfde grotere taak

weefsel

groep cellen met dezelfde vorm en functie

dekweefsel (epitheel)

dit weefsel bekleedt en beschermt inwendige en uitwendige lihcaamsoppervlakten

Zenuwweefsel

weefsel dat bestaat uit zenuwcellen

Spierweefsel

bestaat uit langgerekte cellen die kunnen samentrekken

Bindweefsel

geeft steun en vorm aan het organisme en aan afzonderlijke organen

tussencelstof

Het materiaal tussen en rond de lichaamscellen, dat de cellen steunt en voedt

organel

deel van een cel met eigen bouw en functie

Celmembraan

dun vlies rondom cel bestaande uit twee lagen fosfolipiden

Celwand

stevige laag om de cel bestaande uit cellulose

cytoplasma (celplasma)

vloeistof in de cel die bestaat uit water met opgeloste stoffen

grondplasma

cytoplasma zonder organellen

Celkern

Organel in een cel dat alles regelt wat er binnenin een cel gebeurt. Bevat het DNA

kernmembraan

Membraan die kern omgeeft

vacuole

blaasje gevuld met vocht in de cel

vacuolemembraan

membraan dat de vacuole omgeeft

Plastiden

korrels in plantencellen (chloroplasten, chromoplasten en leukoplasten)

Chloroplasten (bladgroenkorrels)

bevat chlorofyl, hier vindt fotosynthese plaats

Chromoplasten

kleurstofkorrels in planten

leukoplasten (amyloplasten)

korrels voor zetmeelopslag in planten

intercellulaire ruimte

holte tussen de celwanden van plantaardige cellen, gevuld met lucht of water

preparaat

voorwerp dat je onder de microscoop bekijkt

Elektronenmicroscoop

microscoop waarmee een elektronenbundel op een preparaat gericht wordt

Kernplasma

vloeistof in de celkern

chromosomen

lange moleculen DNA om eiwitten gewikkeld

nucleolus

plaats in de celkern waar delen van ribosomen worden gevormd

kernporie

opening in het kernmembraan

endoplasmatisch reticulum

ingewikkeld netwerk van dubbele membranen in de cel, dienend als transportkanalen

Ribosomen

plek van eiwit synthese

golgisysteem

organel waarin o.a. eiwitten worden opgeslagen en uiteindelijk vorm gegeven / opeenstapeling van platte blaasjes, elk omgeven door een membraan

exocytose

het afsnoeren van blaasjes door het celmembraan om stoffen naar buiten de cel te transporteren

secretie

het afgeven van stoffen door cellen

lysosoom

een blaasje met enzymen: breekt versleten organellen af

Mitochondriën

structuur in de cel die de energievoorziening van de cel verzorgt

ATP

moleculen die dienen als energieleverancier

fosfolipide

bouwsteen van het celmembraan, bevat een hydrofobe staart en hydrofiele kop

oplosmiddel

vloeistof waarin een andere stof is opgelost

concentratie

hoeveelheid opgeloste stof in een bepaalde hoeveelheid oplosmiddel

ppm

parts per million

diffusie

verplaatsing van een stof van een hoge concentratie naar een lage concentratie

Diffusiesnelheid

de snelheid waarmee moleculen zich homogeen over de ruimte verdelen

semipermeabel membraan

wand met poriën waar kleine moleculen wel doorheen kunnen maar grote moleculen niet

osmose

diffusie van water door een semipermeabel membraan

osmotische waarde

totale hoeveelheid opgeloste deeltjes in een bepaalde volume-eenheid

Osmotische druk

het drukverschil dat tussen twee oplossingen van verschillende concentraties ontstaat ten gevolge van osmose

aquaporines

eiwitten die door het celmembraan lopen en een waterkanaaltje creëren voor watermoleculen

isotoon

de osmotische waarde van het interne en externe milieu is gelijk

hypertoon

hogere osmotische waarde

hypotoon

lagere osmotische waarde

turgor

druk die vloeistof in een cel uitoefent op de celwand

turgescent

plantaardige cellen met turgor

plasmolyse

verschijnsel waarbij de celmembraan loslaat van de celwand, omdat het volume van de cel afneemt

Concentratieverval

van hoge naar lage concentratie

passief transport

transport waarvoor geen energie nodig is

porie-eiwitten

membraaneiwitten die diffusie faciliteren

ionentransport

transport van ionen door een membraan

transporteiwitten

eiwitten in het celmembraan die specifieke moleculen binden en door het membraan transporteren

endocytose

afsnoeren van blaasjes door het celmembraan om stoffen in de cel op te nemen

Endosoom

het blaasje dat zich afsnoert van het celmembraan

actief transport

transport waarvoor energie nodig is

Fagocytose

het opnemen van voedingsstoffen via blaasjes

Voedingsvacuole

blaasje met ingesloten voedseldeeltje