aralin 3

alamat

• ito ay kwento o salaysay na nagsasalamin ng mga matatandang kaugaliang Pilipino, kadalasan ay naglalahad ng pinagmumulan ng ngalan ng bagay, pook, o pangyayari

• ito’y naisasaling-bibig mula sa mga kauna-unahang henerasyon hanggang ngayon

mito o mulamat

• kwento osalaysay tungkol sa pinagmulan ng sansinukuban, kalipunan ng iba’t-ibang paniniwala sa mga diyos at disyosa, kwenti ng tao at ng mga mahiiwagang nilikha

• may pagkakatulad ito sa alamt dahil kapwa nagsasalaysay ng pinagmulan ng isang bagay

anion tabo

diyosa ng hangin at ulan

apolaki

diyosa ng digmaan

bathala o abba

pangunahing diyos

hanan

diyos ng mabuting pag-aani

idionale

diyos ng mabuting gawain

lubigan

ang nangangasiwa sa pag-aasawa

limbongan

nagtatanod sa pagsilang sa isang buhay

limoan

ang nangangasiwa kung paano mamamatay

mapolan masalanta

patron ng mangingibig

tala

diyosa ng pang-umagang bituin

patianak

tagabantay ng lupa

kwentong bayan

• ito’y naglalarawan ng mga kaugalian, pananampalataya at mga suliraning panlipunan ng panahong yaon

• malimit itong maririnig noon sa mga kasayahan, pagtitipon at mga lamayan

• karamihan sa mga ito ay hindi nagtataglay ng ngalan ng may-akda lalo na’t pasalindila lamang ang uring ito

pabula

• kwento o salaysay na ang mga gumaganap ay mga hayop na nagsasalita

• layunin nito na itatak sa isipan ng mga mambabasa o nakikinig lalo na ang mga bata ang katapangan, kagitingan, kagandahan-asal, ang pagkamasunurin sa magulang

Aesop ng Griyego

isa sa mga kilalang mangangatha ng pabula ay si

parabula

kwento o salaysay bantay sa banal na kasulatan na naglalahad ng katotohanang moral o espiritwal sa pamamagitan ng mga matalinhagang paraan

anekdota

kwento o salaysay na maaaring batay sa tunay na karanasan o hindi, katawa-tawa, at may naiiwang mahalagang kaisipan sa mambabasa

maikling kwento

• kwento o salaysay na nag-iiwan ng isang impresyong kakintalan sa mambabasa

• ito ay maikli at maaaring matapos sa isang upuan laman

• may kakaunting tauhan, tagpo at mga pangyayari

salaysay

malawak ang saklaw ng kwento ngunit ang paglalahad sa mga bahagi ay maluwag at timbang

kwento ng madulang pangyayari

• ang pangyayari sa loob ng kwento ay siyang nangingibabaw sapagkat dito nasasalig ang magiging katayuan ng kalagayan ng mga tauhan

• nakapukos sa kwento ang mahahalaga, kasindak-sindak at pambihirang pangyayari

kwento ng pakikipagsapalarang maromansa

ang balangkas ng kwento ay nakakawili at siyang nagbibigay-buhay sapagkat tumatalakay sa sunod-sunod at masiglang pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan

kwento ng pag-ibig

ang galaw ng kasaysayan ay umiikot sa pag-ibig, kaya ang paglalahad sa iba pang mga sangkap ng kwento ay madalian, mababaw at hindi kapuna-puna

kwento ng kababalaghan

• naglalaman ng mga pangyayaring mahirap paniwalaan sakagkat salungat sa batas ng lakikasan at nakatuwirang pag-iisip

• ang ganda ng kwentong ganitong uri ay nasa pananabik na malaman kung paano mapagtagumpayan, malulutas o maipapaliwanag ng bayani ang kababalaghan nagaganap

kwento ng katatakutan

• matindi ang damdaming nagbibigay-buhay sa kwentong ganito, sapagkat ang kaisahan ng mga sangkap, napakaikling panahon, iisang pook at iisang gakaw ng pangyayaring pinagbuklod nang mahigpit upang palitawing lalo ang damdamin ng takot at lagim

kwento ng katatawanan

malaki ang pagkakatulad ng ganitong kwento sa salaysay sapagkat ang galaw ng mga pangyayaei ay magaan, mababaw at maaring pabago-bago ang balangkas

kwento ng katutubong kulay

nangingibabaw ang paglalarawan sa isang tiyak na pook; ang anyo ng kalikasan doon at ang uri, pag-uugali, paniniwala, pamumuhay at pamantayan ng mga taong naninirahan sa nasabing lugar

apologo

• nagbibigay ng aral sa buhay sa pamamagitan ng pagkasangkapan sa mga tauhan at pangyayari sa kwento

• ang pabula ay isang karaniwang anyo nito

kwento ng talino

• ang balangkas ng ganitong kwento ay isang kalagayang punong-puno ng suliranin na hahamon sa katalinuhan ng babasa upang ito’y lutasin

• kung matalino ang kumatha ng kwento, maari niyang ibitin sa pananabik ang bumabasa hanggang sa katapusan ng kwento

kwento ng pagkatao

nangingibabaw ang isang masusing pag-aaral at paglalarawan sa tunay na pagkatao ng tauhan sa kasaysayan

kwento ng sikolohiko

• sinisikap na pasukin ng manunulat ang kasulok-sulukang pag-iisip ng tauhan ng kwento at inilahad ito sa babasa

• ito ang pinakamahirap sulatin sa lahat ng kwento sapagkat ang tunay na diwa ay wala sa takbo ng mga pangyayari kundi sa dahilan na siyang gumagawa ng mga pangyayari, at ito’y malalaman lamang pagkatapos ng lubos na pag-unawa sa damdamin at kalooban ng tauhan ng kwento

mga tauhan

dito malalaman kung sino-sino ang magsisiganap sa kwento at kung ano ang papel na gagampanan

tagpuan

dito nakasaad ang lugar na pinangyarihan ng mga aksyon o mga insidente gayundin ang panahon kung kailan naganap ang kwento

suliranin

• naglalaman ng problemang haharapin ng pangunahing tauhan

• ito ay larong magpapatibay sa pagkakahawak ng manunulat sa atensyon ng kanyang mambabasa na maasahang hindi titigil hangga’t hindi niya nakikita kung ano ang naging kalutasan ng —

saglit na kasiglahan

• nagsisilbing panghatak o pang-akit sa mambabasa na ituloy ang kanyang pagbasa

• ito ay naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa suliranin

tunggalian

bahaging kababasahan ng pakikipagtunggali ng pangunahing tauhan sa mga suliraning kakaharapin na minsa’y ang sarili, ang kapwa o ang kalikasan

kasukdulan

• dito nagwawakas ang tunggalian

• sa bahaging ito rin madarama ng mga mambabasa ang pinakamasidhing pananabik sapagkat dito pagpapasiyahan ang kapalaran ng pangunahing tauhan sa kuwento

• sabahaging ito, unting-unti naaalis o nakakalas ang sagabal tungo sa kalutasan ng suliranin

kakalasan

• sa bahaging ito ikakalas ang mga pangyayaring nagpapatong-patong hanggang makarating sa kasukdulan

• ito ang katapusan ng kuwento at karaniwan itong nagliliwanag para sa mambabasa ng mga katanungang maaring naiwan sa kanyang isip

katapusan

• kababasahan ng magiging resolusyon ng kuwento

• maasring masaya, malungkot, may pagkatalo o pagkapanalo

tauhan

ang pinakamahalagang papel sa kwento ay ginagampanan ng mga —

tauhang lapad

• ang mga tauhan sa loob ng kwento ay hindi nagbabago ang katauhan mula umpisa hanggang katapusan

• bihira lang ang ganitong uri ng tauhan sa kwento

bilugang tauhan

kabaliktaran ito ng tauhang lapad dahil habang umuusad ang mga pangyayari sa kwento ay nagkakaroon din ng pagbabago sa katauhan ng tauhan

tagpuan

• tumutukoy sa lugar at panahon na kinagaganapan ng mga pangyayari sa kwento.

• ang mga ito ay nakatutulong sa pagbuo ng damdamin

banghay

• binubuo ng mga pinag-ugnay-ugnay na mga pangyayari na nagpapagalaw sa kwento

• ang mga pangyayari na lumilikha ng mga tunggalian pisikal o sikolohikal upang bumuo ng kaisahang kintal o bisa

tono

• ang namumuong damdamin sa kwento

• mas kaakit-akit kyng ang pinakamalalim na emosyon at damdamin ay mailalahad

pahiwatig

mas nakawiwiling basahin ang akda kung may mga di literal na pahayag na binabanggit ngunit nauunawaan ng mambabasa

dayalogo

• nagbibigay-buhay ito sa kwento

• nakilala ang tauhan sa mga salitang lumalabas sa kanyang bibig, kasama na rito ang damdaming nais niyang ipabatid

• ito ang panalitang pangkuwento

simbolismo

• pagbibigay ng kahulugan sa mga literal na bagay, lugar, tao, at iba pa

• nangangailangan ito ng mataas na antas ng pag-unawa ng mambabasa upang maintindihan ang akda

tema

ito ang diwa o ang kabuuang mensaheng tinatalakay sa mga pangyayari na nais palitawin ng sumulat

damdamin

ito ang tagapagkulay ng mga pangyayari sa loob ng kwento

tunggalian

ito ang nagbibigay ng kapanabikan dahil naging batayan ito ng aksyon sa kwento ng tauhan

1. tao laban sa kanyang sarili

2. tao laban sa kapwa tao

3. tao laban sa isang bagay sa kanyang paligid

4. tao laban sa kalikasan

uri ng tunggalian

pananaw o punto de bista

ito ang paraan ng pagtana ng manunulat sa kanyang akda

1. unang panauhang pananaw

2. tagamasid na pananaw

3. ikatlong panauhang pananaw

uri ng pananaw

unang panauhang pananaw

• kung saan ang pangunahing tauhan ang nagkukuwento

• ang bisang karakter ay ginagamitan ng mga panghalip na : ako, ko, akin, natin, tayo, kami

tagamasid na pananaw

• nais isulat ang karanasan ng iba

• ang bidang karakter ay tinutukoy gamit ang panghalip na: ikaw, mo, ka, iyo, kita, kata, kayo, inyo, kanila

ikatlong paunahing pananaw

ang bidang karakter ay tinutukoy sa pamamagitan ng panghalip na : siya, niya, kanya, sila, nila, kanila

nobela o kathambuhay

• isang kuwento o salaysay na mahaba, maraming tauhan at tagpuang mababasa sa mga kabanata

• isang katha na nagsasalaysay sa anumang bagay na sa kabuuan o isang bahagi ay hinango sa isang pangyayari at sinulat upang makabigay kasiyahan sa mambabasa dahil sa magandang paglalarawan ng tagpo

1. nobela ng romansa

2. nobelang makabanghay

3. nobela ng salig sa kasaysayan

4. nobela ng tauhan

5. nobela ng layunin

6. nobela na masining

uri ng nobela

nobela ng romansa

uri ng nobela na pumapaksa ng pag-iibigan

nobelang makabanghay

urii ng nobela na ang mga pangyayari ay mahusay na ibinalangkas upang maging kawili-wili sa mambabasa

mobela na salig sa kasaysayan

uri ng nobela na hango sa totoong kaganapan o makasaysayang pangyayari

nobela ng tauhan

inilalarawan ang mga pangngailangan, kalagayan at hangarin ng mga tauhan

nobela ng layunin

pumapaksa ito sa mga layunin at simulaing higit na mahalaga sa buhay ng tao

nobela na masining

pinahuhusay ang pagtatalakay at paghahanay ng mga pangyayari, paglalarawan sa katauhan ng mga tauhan, at makatuwirang pananawagan sa damdamin ng mambabasa

tradisyong katutubo

• sinasalamin sa nobela ang mga kaugaliang Pilipino tulad ng katapatan, kasipagan at pagkakaisa lalo na ang mga tao sa nayon

• pagpapahalaga sa kadalagahang pilipina o pagpapanatili ng puri at dangal ng kababaihan

tradisyong panrelihiyon

maraming nobelang naisulat na nagbibigay halaga sa pananampalataya at pagkilala sa kadakilaan ng Panginoon tulad ng pagmimilagro at kagandahang asal

tradisyong romantisismo

inilarawan sa nobela ang kagandahan, kaligayahan, gayundin ang pantasya at iba’t-ibang emosyon at damdamin

tradisyong realismo

• inilalarawan ang mga pagbabagong dulot ng teknolohiya at siyensya na maaaring makapagbago sa buhay ng mga Pilipino

• kasama rin dito ang pagpapahalaga ng mga Pilipino sa demokrasya at nasyonalismo at mga makatotohanang pangyayari sa lipunan, pamahalaan, at pulitika

dula

• layunin nitong itanghal sa entablado

• ang mga panyayari ay maarinng binubuo ng isa o higit pang panyayari na may isa o higit pang mga pangunahing tauhan at mga katulong na tauhan

1. yugto

2. tanghal

3. tagpo

tatlong bahagi ng dula

yugto

• ito ang bahaging ipinaghahati sa dula

• inilalahad ang pangmukhang tabing upang magkararoon ng panahong makapahinga ang mga nagsisiganap gayundin ang mga manonood

tanghal

ang bahaging ito ang ipinanghahati sa yugto kung kinakailangang magbago ng ayos ang tanghalan

tagpo

ito ang paglalabas-masok sa tanghalan ng mga tauhang gumaganap sa dula

trahedya

• uri ng dula

• ito’y mahigpit na tunggalian

• mapupusok ang mga tauhan at ginagamitan ng masidhing damdamin ito’y nagwawakas sa pagkasawo ng pangunahing tauhan

komedya

(uri ng dula) ito’y nagtatapos sa masaya sapagkat ang mga tauhan ay nagkakasundo. Ang wakas ay kasiya-siya sa mga manonood

melodrama

• uri ng dula

• nagwawakas nang kasiya-siya sa mabuting tauhan bagamat ang uring ito’y may malungkot na sangkap

• labis kung minsan ang pananalita at damdamin sa uring ito

parsa

(uri ng dula) ang layunin nito’y magpatawa sa pamamagitan ng kawil-kawil na pangyayari at mga pananalitang lubang katawa-tawa

saynete

• ang pinakapaksa rito’y ang mga karaniwang ugali

• katulad ng parsa, ang dulang ito ay katawa-tawa rin

walang tinigang dula

isang uri ng dula na ang kwento ay itinatanghal sa aksyon lamang at walang salita

pangkasaysayang dula

batay sa isang kasaysayan ang dulang itinatanghal

dulang papet

isang dulang itinatanghal sa pamamagitan ng mga manika

dulang wakang katotohanan

isang uri ng dula na ang pangyayari ay hindi hango sa tunay na buhay ng tao

talambuhay

nagsasalaysay ng mahahalagang pangyayari sa buhay ng isang tao mula nang siya’y isinilang hanggang sa kanyang kamatayan

pangulong tudling o editoryal

• mababasa sa mga pahayagan na naglalaman kuro-ro ng punong patnugot tungkol sa napiling paksa

• layunin nitong hikayatin ang madla

• ito ay may tungkuling magturo, pumuri, tumuligsa, at magtanggol

balita

• naglalahad ng mga pang-araw-araw na kaganapan sa loob at labas ng bansa

• sinasaklaw ang halos lahat na larangan tulad ng isport, pulitika, ekonomiya, eduksyon, kalusugan, relihiyin, espesyal at iba pang uri

sanaysay

tumatalakay sa isang napakahalagang paksa. Naglalahad ng sarling opinyon o pananaw ng sumusulat

maanyo o pormal na sanaysay

mga katangian ng —- (sanaysay)

1. pinag-uukulan na may akda ng masusing pag-aaral ang paksa

2. pinipiling mabuti ang mga salitang ginagamit

malaya o impormal na sanaysay

mga katangian ng —- (sanaysay)

1. may pagkamalapit sa mambabasa sa himig man ng mga pananlita o sa ipinahihiwatig ng paksa

2. malaya ang pamamaraang ginagamit at karaniwan ang himig ay parang nakikipag-usap lamang sa mga mambabasa sa paraang masigla