histologia- tkanka nabłonkowa

Jakie wyróżniamy kształty komórek?

Płaski, sześcienny i walcowaty.

Kiedy mamy doczynienia z nabłonkiem płaskim?

Komórkę określamy jako płaską, gdy wysokość komórki jest mniejsza od szerokości jej podstawy.

Kiedy mamy doczynienia z nabłonkiem sześciennym?

Komórkę określamy jako sześcienną, gdy wysokość i szerokość jest mniej więcej podobna.

Kiedy mamy doczynienia z nabłonkiem walcowatym?

Komórkę określamy jako walcowatą, gdy jej wysokość jest większa (ok. 2 lub 3 razy) od szerokości podstawy.

Jakie wyróżniamy rodzaje nabłonków jednowarstwowych?

Płaski, sześcienny, walcowaty, wielorzędowy

Jakie wyróżniamy rodzaje nabłonków wielowarstwowych?

Płaski, sześcienny, walcowaty, przejściowy

Nabłonek jednowarstwowy płaski

Gdzie?- śródbłonek (=endotelium), międzybłonek (=mezotelium), torebka Bowmana, pęcherzyki płucne, nabłonek opłucowy, sercowy

Nabłonek jednowarstwowy sześcienny

Gdzie- np. kanaliki proksymalne i dystalne nerki, przewody wyprowadzające wielu gruczołów, pęcherzyki tarczycy

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty/cylindryczny/palisadowy

Gdzie?- np. żołądek, jelito cienkie i grube, a także jajowody i macica,

Nabłonek wielorzędowy (inaczej wieloszeregowy) urzęsiony

Gdzie?- np. nabłonek wyścielający dużą część dróg oddechowych (jamę nosową, tchawicę, oskrzela główne, oskrzela płatowe).

Czemu można łatwo pomylić nabłonek wielorzędowy z wielowarstwowym?

Jądra komórkowe są położone na różnych wysokościach, przez co na pierwszy rzut oka wydaje się wielowarstwowy.

Nabłonek wielorzędowy (inaczej wieloszeregowy) ze stereociliami

Gdzie?- drogi wyprowadzające układu rozrodczego męskiego(kanaliki i przewód najądrza oraz nasieniowody)

Nabłonek wielowarstwowy płaski

Może być rogowaciejący lub nierogowaciejący. Jest najbardziej wytrzymałym nabłonkiem, pełni wyraźnie ochronne funkcje. Występuje wszędzie tam, gdzie powierzchnia jest szczególnie narażona na uszkodzenia (pokrywa ciało, wyściela jamę ustną, gardło i przełyk, odbyt, pochwę, końcowy odcinek cewki moczowej)

Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

np. nabłonek jamy ustnej/gębowej, przełyku, pochwy, odbytu, końcowej części cewki moczowej, rogówki

Nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący

np. powierzchnia ciała kręgowców (naskórek), grzbietowa powierzchnia języka, dziąsła (ochrona podczas żucia)

Nabłonek wielowarstwowy sześcienny

Gdzie?- przewody ślinianek, gruczołów potowych i mlekowych

Nabłonek wielowarstwowy walcowaty

Gdzie?- większe przewody wyprowadzające, część cewki moczowej męskiej, spojówka

Nabłonek przejściowy, inaczej nazywany urotelium

Gdzie?- Występuje w większej części dróg moczowych: kielichy nerkowe, moczowody, pęcherz moczowy, początkowy odcinek cewki moczowej.

Czym jest urotelium?

Na powierzchni tego nabłonka (wyściełanie światła dróg moczowych) znajdują się komórki baldaszkowate, zwane także parasolowatymi (ang. umbrella cells). Jak szerokie baldachimy, albo parasole, pokrywają mniejsze głębiej położone pozostałe komórki nabłonka. Komórki baldaszkowe tworzą barierę dla toksyn znajdujących się w moczu (pokryte są glikokaliksem i specyficznymi białkami barierowymi jak uroplakiny)oraz mają zdolność silnego rozciągania się (ważne dla wypełniania się pęcherza moczem).

Jaką funkcję pełni nabłonek receptorowy?

Nabłonek receptorowy składa się z wyspecjalizowanych komórek, tworzących narządy zmysłów (np. nabłonek węchowy, kubki smakowe, elektroreceptory)

Jakie nabłonki pełnią funkcję transportującą?

Nabłonek orzęsiony (transport po powierzchni, np. śluz) oraz nabłonek płaski (transport substancji do tkanki łącznej).

Jaki nabłonek pełni funkcję absorpcyjną?

Funkcję absorpcyjną pełni nabłonek walcowaty, np. enterocyty jelita cienkiego, komórki kanalików nerkowych.

Co to jest międzybłonek (mezotelium)?

To nabłonek wyścielający wtórne jamy ciała, takie jak jama otrzewnowa, opłucna i osierdzie.

Co to jest śródbłonek (endotelium)?

To nabłonek wyścielający naczynia krwionośne, limfatyczne, a także przedsionki i komory serca

Polaryzacja komórek nabłonkowych i strefy komórki nabłonkowej

Jakie właściwości chemiczne ma glikokaliks?

Jest PAS-pozytywny i ujemnie naładowany.

Jakie związki zawiera glikokaliks?

Glikokaliks zawiera galaktozę, glukozę, glukozoaminę, galaktozoaminę, mannozę, fukozę i kwasy sjalowe.

Jak wygląda glikokaliks po barwieniu PAS?

Jakie struktury wsparte aktyną specjalizacje powierzchni szczytowej występują w tkance nabłonkowej?

Mikrokosmki oraz Sereocilia

Czym są mikrokosmi (microvilli)?

Długie na 0,2-3 um. Są to palczaste wypustki błony cytoplazmatycznej nabłonków absorpcyjnych, np. w kanalikach nerkowych, jelicie cienkim

Czym są stereocilia (stereovilli)?

Mają rozmiar 2 - 120 um. Są to długie palczaste wypustki błony cytoplazmatycznej nabłonków najądrza i nasieniowodów (f. absorpcyjna) i komórek zmysłowych w uchu wewnętrznym (f. zmysłowa).

Jakie wspólne funkcje mają mikrokosmki i stereocilia?

• zwiększają powierzchnię wchłaniania (funkcja absorpcyjna).

• mają taką samą budowę wewnętrzną

• nie mają zdolności do aktywnego ruchu

Czym się różnią mikrokosmki i stereocilia?

• Mikrokosmki i stereocilia różnią się długością i występowaniem.

Co to jest willina i jaka jest jej funkcja?

Willina to białko zlokalizowane na szczycie mikrokosmków, umożliwia ich wzrost.

Jakie funkcje pełnią fimbryna i fascyna?

Fimbryna i fascyna tworzą połączenia poprzeczne, łącząc sąsiadujące włókna aktynowe.

Jaką rolę pełni miozyna I?

Miozyna I tworzy połączenia boczne z błoną komórkową, łącząc włókna aktynowe z błoną komórkową.

Co to jest spektryna i jaka jest jej funkcja?

Spektryna to sieć stabilizująca; tworzy połączenia z błoną komórkową oraz włóknami aktynowymi, kotwicząc je w cytoszkielecie.

Jak wygląda brzeżek szczoteczkowy zwany także rąbkiem szczoteczkowym

Kiedy tworzy się brzeżek szczoteczkowy (ang. brush border)?

Brzeżek szczoteczkowy tworzy się, gdy mikrokosmki są liczne (3 000-15 000 mikrokosmków na komórkę).

Jaka jest główna funkcja brzeżka szczoteczkowego?

Brzeżek szczoteczkowy znacznie zwiększa powierzchnię wchłaniania (absorpcji) nabłonka.

Gdzie występuje brzeżek szczoteczkowy?

Występuje na powierzchni nabłonka jelita cienkiego i grubego (nabłonek jednowarstwowy walcowaty) oraz w kanaliku proksymalnym nefronu w nerkach (nabłonek jednowarstwowy sześcienny).

Czym różnią się mikrokosmki od kosmków?

Mikrokosmki są częścią komórek, bardzo małe i widoczne w mikroskopie elektronowym, natomiast kosmki to większe uwypuklenia błony śluzowej jelita, zbudowane z wielu komórek i tkanek, widoczne w mikroskopie świetlnym.

Czym różnią się stereocilia od mikrokosmków pod względem budowy białkowej?

W stereociliach włókna aktynowe są zespolone przez fimbrynę i ezrynę, natomiast brak w nich miozyny I i williny, które są obecne w mikrokosmkach.

Jaka jest struktura mikrotubul w ciałku podstawowym?

Ciałko podstawowe składa się z 9 tripletów mikrotubul, bez mikrotubul centralnych (układ 9x3 + 0).

Jakie są różnice między mikrotubulą A i mikrotubulą B w aksonemie?

Mikrotubula A jest kompletna, złożona z 13 protofilamentów tubuliny, natomiast mikrotubula B jest niekompletna i zawiera 10 protofilamentów tubuliny.

Jaka jest funkcja dyneiny w strukturze rzęsek?

Dyneina odpowiada za ruch rzęsek, umożliwiając przesuwanie się mikrotubul względem siebie.

Które komórki nie posiadają rzęsek pierwotnych?

Erytrocyty oraz włókna mięśni szkieletowych nie mają rzęsek pierwotnych.

Ile rzęsek pierwotnych mają receptorowe komórki węchowe i jaka jest ich funkcja?

Receptorowe komórki węchowe posiadają około 10 rzęsek pierwotnych, które odpowiadają za wyłapywanie substancji zapachowych.

Jaka jest rola rzęsek pierwotnych w receptorowych komórkach siatkówki?

W receptorowych komórkach siatkówki (czopki i pręciki) rzęski pierwotne są przekształcone w części światłoczułe, odpowiadające za odbiór światła.

Jakie struktury występują w zmysłowych komórkach ucha wewnętrznego i linii bocznej?

W zmysłowych komórkach ucha wewnętrznego i linii bocznej występuje 1 kinocilium (rzęska) oraz wiele stereociliów (które nie są rzęskami).

Co to są ciliopatie?

Ciliopatie to schorzenia wynikające z zaburzeń tworzenia lub funkcjonowania rzęsek.

Na czym polega pierwotna dyskinezja rzęsek?

Pierwotna dyskinezja rzęsek, zwana również zespołem nieruchomych rzęsek, jest ciliopatią, w której rzęski są niezdolne do prawidłowego ruchu.

Co to jest situs inversus i jak jest związany z ciliopatiami?

Situs inversus to zaburzenie rozwojowe, w którym narządy wewnętrzne są umiejscowione po przeciwnych stronach ciała; jest to jedno z zaburzeń mogących wynikać z dysfunkcji rzęsek.

Rodzaje adhezji komórek

• Adhezja komórka-komórka: przyleganie sąsiednich komórek do siebie (cell-cell adhesion).

• Adhezja komórka-ECM: przyleganie komórki do substancji międzykomórkowej (cell-ECM adhesion).

Do czego prowadzi utrata adhezji przez komórki?

Gdy komórka traci połączenie z innymi komórkami lub substancją międzykomórkową, aktywowana jest apoptoza, co prowadzi do eliminacji komórki.

• Nowotwory: Mutacje zaburzają apoptozę, co umożliwia komórkom oddzielającym się od guza tworzenie przerzutów.

Jakie są rodzaje połączeń komórka-komórka

• Połączenia ścisłe (tight junctions)

  • Strefa zamykająca: klaudyny, okludyna + filamenty aktynowe

  • Strefa i punkt przylegania: kadheryny + filamenty aktynowe

  • Desmosomy: kadheryny + filamenty pośrednie

  • Połączenia szczelinowe (nexus): koneksyny

Jakie są rodzaje połączeń komórka-ECM

• Półdesmosomy

• Kontakty lokalne (ogniskowe)

Dzięki czemu komórki przylegajądo ECM

• Półdesmosomy (hemidesmosomy)

• Kontakty lokalne (focal adhesion)
  Zawierają białka transbłonowe, np. integryny, które łączą cytoszkielet z ECM.

Jakie są funkcje integryn?

• Integryny: Białka transbłonowe łączące komórkę z ECM.

• Tworzą heterodimery (pary białek α i β).

Różnice w połączeniach komórek nabłonkowych i tkanki łącznej

• W nabłonkach wielowarstwowych tylko najgłębiej położone komórki stykają się z błoną podstawną i mają półdesmosomy.

• Komórki tkanki łącznej łączą się z ECM przez integryny w kontakty lokalne (focal adhesion).

Rodzaje połączeń międzykomórkowych

• połączenia zamykające, ścisłe, obwódka zamykająca (zonula occludens)

• połączenia szczelinowe (macula communicans, neksus)

• połączenia zwierające:

  • obwódka zwierająca (zonula adherens)

  • plamka zwierająca (desmosom) (macula adherens)

Opisz funkcję połączeń zamykających.

Połączenia zamykające są nieprzepuszczalne, zapobiegają dyfuzji i przemieszczaniu się białek, co umożliwia transbłonowy transport, na przykład w błonie śluzowej jelita cienkiego.

Zdefiniuj połaczenia zamykające.

Połączenia zamykające, znane również jako ścisłe (tight junctions), definiują polaryzację komórki i występują szczytowo, łącząc się z filamentami aktynowymi.

Jakie białka transbłonowe są obecne w połączeniach zamykających?

W połączeniach zamykających obecne są białka transbłonowe, takie jak klaudyny i okludyny, które odpowiadają za stykanie się błon komórkowych.

Jakie są przykłady miejsc występowania połączeń zamykających?

Przykłady miejsc występowania połączeń zamykających to bariera krew-mózg oraz bariera krew-jądrowa.

Jakie białka są związane z połączeniami zamykającymi?

Białka związane z połączeniami zamykającymi to JAM (junctional adhesion molecule), okludina oraz klaudina.

Jakie jest znaczenie polaryzacji komórki w kontekście potaczeń zamykających?

Polaryzacja komórki jest kluczowa dla funkcji połączeń zamykających, ponieważ umożliwia organizację i separację różnych obszarów komórki.

Jakie składniki ECM łączą się z integrynami?

Kolagen, fibronektyna i laminina to składniki ECM, które łączą się z integrynami. Te interakcje są kluczowe dla stabilności tkanek oraz komunikacji między komórkami a macierzą zewnątrzkomórkową.

Co to są integryny i jaką mają strukturę?

Integryny to białka transbłonowe, które składają się z dwóch podjednostek: alfa i beta. Umożliwiają one adhezję komórek do macierzy pozakomórkowej oraz komunikację między komórkami.

Jakie białko wiąże się z filamentami keratynowymi w komórce?

Keratyna to białko, które łączy się z filamentami keratynowymi w komórkach, zapewniając ich stabilność i wytrzymałość. Jest kluczowe dla struktury komórek nabłonkowych oraz tkanek takich jak skóra, włosy i paznokcie

Prążkowanie przypodstawne

• Definicja: Wpuklenia błony komórkowej oddzielające kolumny mitochondriów.

• Rola: Zwiększa powierzchnię i nasila transport jonów przez błonę komórkową.

• Występowanie: Komórki kanalików nerkowych oraz przewody wyprowadzające ślinianek.

Jakie białka wiążą integryny z filamentami aktywnymi:

• Aktynina

• Winkulina

• Talina

Różnice między blaską a błoną podstawną

• Blaszka podstawna:

  • Cieńsza

  • Część błony podstawnej

• Błona podstawna:

  • Składa się z blaszki podstawnej i głębszej warstwy zwanej blaską siateczkową.

Budowa blaszki podstawnej

blaszka jasna + blaszka gęsta

Budowa błony podstawnej:

blaszka podstawna + blaszki siateczkowej

Skład molekularny blaszki podstawnej

• lamininy (receptory dla integryn, interakcja komórka-ECM)

• glikoproteiny,

• kolagen (typ IV, VIl, XV, XVIll oraz ll) –tworzą rusztowanie (scaffold)

• proteoglikany (np. siarczan heparyny, siarczan dermatanu)

• fibronektyna,

Funkcje błony podstawnej

1. Wymiana substancji odżywczych: Uczestniczy w odżywianiu nabłonka.

2. Polaryzacja komórek: Odpowiada za polaryzację komórek.

3. Adhezja: Umożliwia adhezję komórek.

4. Regulacja wzrostu i różnicowania: Reguluje wzrost i różnicowanie się komórek nabłonkowych.

5. Drogi migracji: Wyznacza drogi migracji komórek.

Komórki gruczołowe- zadania

• Wyspecjalizowane komórki wydzielnicze (sekrecyjne).

• Wydzielina (sekrecja): Wydostaje się z komórki na drodze egzocytozy regulowanej (nie konstytutywnej) w pęcherzykach wydzielniczych.

Regulacja czynności wydzielniczych

Czynności wydzielnicze zależą od sygnałów:

• Bodźce nerwowe: Impulsy z układu nerwowego.

• Bodźce chemiczne: Hormonalne.

• Czynniki metaboliczne.

  • Procesy: Stymulacja → Synteza → Hamowanie.

Sekwencja przemian komórkowych

1. Produkcja: Synteza przez rybosomy i SER.

2. Modyfikacja: RER, glikozylacja → AG → wakuole wydzielnicze.

3. Wydzielanie: Ca²⁺ pęcherzyki transportujące → fuzja → egzocytoza.

Gruczoły surowicze

• Definicja: Komórki wydzielające białka.

• Struktura: Rybosomy, szorstka siateczka śródplazmatyczna (RER).

• Przykłady:

  • Ślinianki

  • Przysadka mózgowa

  • Gruczoły jadowe

  • Gruczoły skórne ryb i płazów

Gruczoły śluzowe

• Definicja: Komórki wydzielające glikoproteiny.

• Struktura: Rybosomy, aparat Golgiego.

• Przykłady:

  • Komórki kubkowe jelita

  • Gruczoły skórne ryb i płazów

Gruczoły merokrynowe

• Proces: Egzocytoza – usuwanie zawartości pęcherzyków, brak uszkodzenia komórki

• Przykłady gruczołów: Większość gruczołów, np. potowe, ślinianki, trzustka

Gruczoły holokrynowe

• Proces: Rozpad i śmierć całej komórki gruczołowej

• Przykłady gruczołów: Gruczoły łojowe

Gruczoły apokrynowe

• Proces: Usunięcie szczytowej części komórki zawierającej nagromadzoną wydzielinę, częściowe uszkodzenie komórki i potem odbudowa

• Przykłady gruczołów: Gruczoł mleczny i gruczoły zapachowe

Gdzie obecne są gruczoły mieszane?

Wydzielanie mieszane zachodzi w gruczołach mlecznych i zapachowych (apokrynowe)

Czym są gruczoły wielokomórkowe?

komórki wydzielnicze zebrane w grupy, a ich wydzielina spływa wspólnym przewodem

Trzustka jako gruczoł mieszany

• Część zewnątrzwydzielnicza:

  • Składa się z pęcherzyków wydzielniczych (acini) zawierających ziarna zymogenu z białkami enzymatycznymi.

• Część wewnątrzwydzielnicza:

  • Wydziela hormony: insulina i glukagon.

Klasyfikacja gruczołów według miejsca wydzielania

1. Gruczoły wydzielania wewnętrznego:

   • Wydzielają substancje bezpośrednio do krwi.

2. Gruczoły wydzielania zewnętrznego:

   • Wydzielają substancje do światła narządów lub na powierzchnię ciała.

Gruczoł prosty cewkowy

Prosty, pojedynczy przewód zakończony odcinkiem wydzielniczym o kształcie cewki

Gruczoł prosty rozgałęziony cewkowy

Rozgałęzione odcinki wydzielnicze zakończone przewodem wyprowadzającym

Gruczoł prosty pęcherzykowy

Pęcherzykowy odcinek wydzielniczy z pojedynczym przewodem

Gruczoł prosty rozgałęziony pęcherzykowy

Rozgałęzione pęcherzykowe odcinki wydzielnicze połączone jednym przewodem

Gruczoł złożony cewkowy

Rozgałęziony układ cewkowy z wieloma odcinkami wydzielniczymi i przewodami

Gruczoł złożony pęcherzykowy

Rozgałęziony układ pęcherzykowy z wieloma przewodami wyprowadzającymi

Gruczoł złożony cewkowo-pęcherzykowy

Struktura łącząca odcinki cewkowe i pęcherzykowe, z wieloma przewodami wyprowadzającymi

Typy gruczołów tworzących ślinianki

• Podżuchwowy – mieszany

• Podjęzykowy – śluzowy

• Przyuszny – surowiczy

Komórki surowicze ślinianek

• Funkcja: Wydzielają płyn bogaty w enzymy

• Charakterystyka: Zawierają aparat Golgiego, siateczkę śródplazmatyczną szorstką i ziarnistości wydzielnicze

Komórki śluzowe ślinianek

• Funkcja: Wydzielają śluz

• Charakterystyka: Zawierają produkt śluzowy, mają nieregularnie ukształtowane jądra

Przewód wstawkowy ślinianek

• Lokalizacja: Bezpośrednio połączony z odcinkami wydzielniczymi gruczołów

• Funkcja: Przewodzi wydzielinę do przewodu prążkowanego