VWO 6 - Aardrijkskunde - Aarde

bodem

Het bovenste deel van de grond waar planten in wortelen en dat in meer of mindere mate is verkleurd door organisch materiaal en uitspoeling.

bodemerosie

Het wegspoelen of wegwaaien van de vruchtbare humusrijke bovenlaag.

boreale zone

Landschapszone gekenmerkt door grote verschillen in temperatuur tussen zomer en winter, waarbij de winters koud zijn. Er groeit hier hoofdzakelijk naaldwoud.

capillaire werking

De wateropzuigende werking van kleine openingen (poriën) tussen de gronddeeltjes.

chemische vruchtbaarheid

De vruchtbaarheid die bepaald wordt door de hoeveelheid voedingsstoffen in een bodem.

duurzaam water- en landgebruik

Het gebruik van water en land op een zodanige manier dat volgende generaties daarvan geen nadelige gevolgen ondervinden.

fysische vruchtbaarheid

De kwaliteit van de water- en luchthuishouding van de bodem afhankelijk van de structuur (korrelgrootteverdeling en poriën) van de bodem.

gematigde zone

Landschapszone gekenmerkt door milde winters, koele zomers en voldoende vocht, waardoor er loofbossen groeien. Momenteel dichtbevolkt en in hoge mate in gebruik door de landbouw.

geofactoren

De onderdelen van een landschap die op elkaar inwerken en samen de processen aan en het uiterlijk van het aardoppervlak bepalen.

hazard management

Beleid en maatregelen om rampen te voorkomen of de gevolgen ervan te minimaliseren.

klimaatverandering

De geleidelijke verandering van het klimaat.

landdegradatie

Aantasting van landschap en bodem waardoor het vermogen van het gebied om natuurlijke hulpbronnen (gewassen, water, hout) te produceren, daalt.

landschapszone

Een zeer groot natuurlijk gebied waarvan de aard bepaald wordt door de unieke combinatie van de geofactoren klimaat en plantengroei.

milieuramp

Ramp die veroorzaakt wordt door milieuproblemen, zoals vervuiling, verontreiniging en aantasting van het milieu.

mineralisatie

Het proces waarbij plantenmateriaal wordt afgebroken en omgezet in voedingsstoffen.

monocultuur

Vorm van landbouw waarbij grote oppervlakten worden aangeplant met één gewas.

natuurramp

Ramp die het gevolg is van natuurverschijnselen.

nomadische veeteelt

Veeteelt waarbij de veeboeren geen vaste woonplaats hebben.

nuttige neerslag

Het verschil tussen de hoeveelheid neerslag en verdamping.

ontbossing

Het rooien of in brand steken van bos, bijvoorbeeld tropisch regenwoud.

overbeweiding

Situatie waarbij er te veel vee per hectare graast.

polaire zone

Landschapszone op hoge breedte waar het groeiseizoen erg kort is en geen bomen voorkomen omdat de zomertemperatuur onder de 10 ºC ligt.

(semi-)aride zone

Landschapszone gekenmerkt door een lage nuttige neerslag, waardoor woestijn en steppe overheersen.

sedentaire akkerbouw

Akkerbouw waarbij de boeren een vaste woonplaats hebben.

subtropische zone

Landschapszone op de overgang van de (semi)aride of tropische en gematigde zones, in het geval van het Middellandse Zeegebied gekenmerkt door droogtetolerante vegetatie.

tropische zone

Landschapszone rond de evenaar, gekenmerkt door regenwoud, savanne en tropische landbouw.

uitputting

Er worden meer voedingsstoffen aan de bodem onttrokken dan dat er aanvulling is door de natuur.

uitspoeling

Bodemvormend proces waarbij infiltrerend regenwater voedingsstoffen en bodemmateriaal meeneemt en dieper in de grond weer inspoelt.

variabiliteit van de neerslag

De mate waarin de werkelijke jaarlijkse neerslag afwijkt van de gemiddelde neerslag volgens de klimaatgegevens.

verwoestijning

Het proces waarbij land dat ooit begroeid was, onbegroeid raakt en waarbij vervolgens het bovenste deel van de bodem wegspoelt of wegwaait.

verzilting

Proces waarbij zouten geconcentreerd achterblijven in of op de bodem.

alpien plooiingsgebied

Gebergten die de laatste zeventig miljoen jaar zijn ontstaan door de botsing van twee aardplaten.

(grond)waterproblematiek

Alle soorten problemen waarbij grondwater een rol speelt, zoals verdroging, verontreiniging en verzilting.

mediterraan landbouwtype

Soort landbouw dat is aangepast aan de kenmerken van het Middellandse Zeegebied.

mediterrane vegetatie

De natuurlijke begroeiing die voorkomt in het Middellandse Zeegebied, zoals cipressen, oleanders en de steeneik.

subductie

Het wegduiken van oceaanbodem in de aardmantel.

waterbalans

Overzicht van en het verschil tussen de toevoer en afvoer van zoet water in een gebied.

waterproblematiek

Alle soorten problemen waarbij water een rol speelt, zoals verdroging, verontreiniging en verzilting.

actualiteitsprincipe

Het idee dat natuurlijke processen zoals ze tegenwoordig verlopen dat in het verleden op dezelfde wijze hebben gedaan.

asthenosfeer

Het gedeelte van de mantel dat gedeeltelijk vloeibaar is en waar de lithosfeer overheen beweegt.

aride zone

Landschapszone gekenmerkt door een lage nuttige neerslag, waardoor woestijn en steppe overheersen.

atmosferische circulatie

Algemeen systeem van luchtstromen op aarde en de daarbij behorende lage- en hogedrukgebieden.

basalt

Stollingsgesteente dat ontstaat bij vulkaanuitbarstingen en veel in oceanische korst voorkomt.

boreale zone

Landschapszone gekenmerkt door grote verschillen in temperatuur tussen zomer en winter, waarbij de winters koud zijn. Er groeit hier hoofdzakelijk naaldwoud.

breukgebergte

Gebergte dat ontstaat wanneer langs een breuk een deel van de aardkorst wegzakt of een ander deel omhoogkomt.

caldera

Een grote cirkelvormige krater ontstaan nadat het bovenste deel van de vulkaan is weggeblazen na een zeer krachtige eruptie of is ingestort na het snel leeglopen van de magmakamer.

chemische verwering

Het oplossen van gesteente door de inwerking van water, zuren en zuurstof.

convectiestromen

Stromingen van vloeibaar gesteente in de aardmantel ontstaan door de afgifte van warmte vanuit de aardkern.

convergente plaatgrens

De plaatgrens waarbij aardplaten naar elkaar bewegen.

corioliseffect

Het effect dat luchtstromen een zijdelingse afwijking krijgen door de draaiing van de aarde. Op het noordelijk halfrond is deze afwijking naar rechts, op het zuidelijk halfrond naar links.

delta

Monding van een rivier waar netto sediment wordt afgezet.

diepwaterpomp

Proces waarbij koud en zout water zinkt, hetgeen de thermohaliene circulatie aandrijft.

diepzeetrog

De diepste plaatsen in de zeebodem die ontstaan waar oceanische korst onder continentale korst wordt geduwd.

divergente plaatgrens

De plaatgrens waarbij aardplaten uit elkaar bewegen.

effusieve eruptie

Een vulkaanuitbarsting met een rustig verloop.

erosie

De uitschurende werking van water, wind of ijs dat in beweging is.

explosieve eruptie

Een explosief verlopende uitbarsting van een vulkaan.

fysische verwering

Het verbrokkelen van gesteente door het bevriezen van water, temperatuurwisselingen of de werking van wortels.

gematigde zone

Landschapszone gekenmerkt door milde winters, koele zomers en voldoende vocht, waardoor er loofbossen groeien. Momenteel dichtbevolkt en in hoge mate in gebruik door de landbouw.

geologische tijdschaal

De indeling van de geschiedenis van de aarde in tijdvakken.

gesteentekringloop

De kringloop van gesteente, dat wil zeggen de doorgaande omvorming tussen stollingsgesteente, sedimentgesteente en metamorf gesteente.

graniet

Stollingsgesteente dat ondergronds stolt bij intrusies.

hogedrukgebied

Een gebied met een hoge luchtdruk, dat ontstaat doordat lucht daalt.

horst

Een stuk aardkorst dat langs een breuk omhoog is gekomen.

hotspot

Plekken op aarde waar in de aardmantel pluimen van zeer heet magma omhoog komen.

hydrologische kringloop

De kringloop van het water.

intensiteit (van een aardbeving)

De sterkte van een aardbeving gemeten aan de hand van de hoeveelheid schade.

intertropische convergentiezone (ITCZ)

Lagedrukgebied rond de evenaar.

kalksteen

Sedimentgesteente dat ontstaat door het samenpersen van schelpen en kalkskeletten.

klimaatfactoren

Oorzaken voor klimaatverschillen.

klimaatgebied

Groot gebied met sterke overeenkomsten in klimaat.

koude zeestroom

Zeestroom die afkomstig is uit een kouder gebied.

lagedrukgebied

Een gebied met een lage luchtdruk, dat ontstaat doordat lucht opstijgt.

landschapszone

Een zeer groot natuurlijk gebied waarvan de aard bepaald wordt door de unieke combinatie van de geofactoren klimaat en plantengroei.

leisteen

Metamorf gesteente dat ontstaat uit schalie.

lithosfeer

De aardkorst en het bovenste deel van de aardmantel die samen als aardplaten bewegen.

magnitude (van een aardbeving)

De sterkte van een aardbeving gemeten aan de hand van de hoeveelheid vrijgekomen energie.

marmer

Metamorf gesteente dat ontstaat uit kalksteen.

massabeweging

Het langs een helling naar beneden bewegen van gesteente.

mechanische verwering

Zie fysische verwering.

metamorf gesteente

Gesteente dat ontstaat doordat bestaand gesteente onder invloed van hoge temperatuur en grote druk langzaam wordt vervormd.

midoceanische rug

Een wereldwijd aaneengesloten 'onderwatergebergte' op de oceaanbodem, ontstaan doordat oceanische korst uit elkaar drijft.

moesson

Wind die van de subtropische hogedrukgebieden richting de evenaar waait, die vervolgens kruist en van richting verandert. Op het noordelijk halfrond komt de moesson uit het zuidwesten, op het zuidelijk halfrond uit het noordwesten.

morene

Materiaal dat door een gletsjer wordt neergelegd.

oceanische circulatie

Containerbegrip voor alle oceaan- en zeestromen.

passaat

Wind die van de subtropische hogedrukgebieden (30º N.B. en Z.B.) richting de evenaar waait. Op het noordelijk halfrond komt deze uit het noordoosten, op het zuidelijk halfrond uit het zuidoosten.

platentektoniek

Het bewegen van de aardplaten.

plooiingsgebergte

Gebergte dat ontstaat wanneer aardlagen geplooid worden.

polaire zone

De landschapszone op hoge breedte waar het groeiseizoen erg kort is en geen bomen voorkomen omdat de zomertemperatuur onder de 10 ºC ligt.

puinhelling

De ophoping van stenen die door massabewegingen langs de helling naar beneden zijn gekomen.

puinwaaier

De kegelvormige ophoping van verweringsmateriaal die ontstaat zodra de stroomsnelheid van een rivier plotseling snel afneemt.

push ridge

Proces waarbij door het hoogteverschil tussen de jonge midoceanische rug en de oude wegzakkende korst de oceanische korst van de midoceanische rug afglijdt.

pyroclastica

Al het materiaal dat bij een vulkaanuitbarsting in de lucht wordt geslingerd, zoals lava, as en stenen.

rivierstelsel

De hoofdrivier met al haar zijrivieren en zijtakken.

schaal van Mercalli

Schaal waarbij de intensiteit van een aardbeving wordt gemeten aan de hand van de hoeveelheid schade die is aangericht.

schaal van Richter

Schaal waarbij de magnitude van een aardbeving wordt gemeten aan de hand van de hoeveelheid energie die is vrijgekomen.

schildvulkaan

Een vulkaan die ontstaat doordat de dunne vloeibare basaltische lava 'rustig' vanuit de krater uitstroomt en een uitgestrekt gebied kan bedekken.

sedimentatie

Het ophopen van sediment op plaatsen waar de snelheid van water of wind afneemt.

sedimentgesteente

Gesteente dat ontstaat door het samenpersen van sedimenten.

slab pull

Proces waarbij de wegzakkende oceanische korst de rest van de aardplaat meetrekt.