Kafli 3 - Eignunarvillur og félagsskýringar

Eignunarkenningar

Eignunarkenningar

Flokkur kenninga í félagslegri sálfræði sem snúast um að útskýra hvernig fólk skýrir eigin hegðun og hegðun annarra. Skiptast í:

1. Ytri orsakir

2. Innri orsakir

Innri orsakir

Eignun. Eitthvað sem er innra með okkur og við stjórnum.

Ytri orsakir

Eignun. Eitthvað sem við stjórnum ekki.

Klassískar eignunarkenningar

1. Fritz Heider og Theory of naive psychology

2. Jones og Davis - Samsvörunarkenning

3. Kelley og samdreifnilíkan

4. Tilfinningaeignun

5. Sjálfsskynjun

Theory of naive psychology

Eignunarkenning eftir Fritz Heider.

• Allir sjá sömu áreiti en túlka þau mismunandi.

• Okkur finnst eigin hegðun eiga sér hvatrænar skýringar og leitum því að hvötum fyrir hegðun annarra

• Leitum að stöðugleika t.d. persónueinkennum, eykur tilfinningu okkar fyrir stjórn

Tvö hugtök:

1. Lunderniseignun

2. Aðstæðueignun

Lunderniseignun (dispositional attribution)

Fritz Heider. Þegar hegðun er eignuð lunderni gerandans eða viðlíka innri þáttum.

Aðstæðueignun (situational attribution)

Fritz Heider. Þegar hegðun er eignuð aðstæðum gerandans eða viðlíka yfir þáttum.

Rannsókn með stuðningsfólk tveggja ruðningsliða

1. Fólki skipt í dómara og stuðningsfólks og átti að meta liðin

2. Þegar fólk var dómarar þá var enginn munur á mati þeirra á milli liðana

3. Þegar fólk var stuðningsfólk mat það liðið sitt betra, þó að það væri alveg eins

Góðir hlutir í kenningu Heider

Að við eignum hegðun annarra innri forsendum þeirra

Samsvörunarkenning

Eignunarkenning eftir Jones og Davis (byggir á kenningu Heider).

• Vilja meina að hegðun sé í samræmi við innri persónuleika okkar

• Fólki finnst betra að geta eignað hegðun stöðugum innri þáttum

• Fólk nýtir sér 5 upplýsingasprettur til að meta hvort hegðun orsakist af lunderni eða ekki

Upplýsingasprettur skv. samsvörunarkenningunni

1. Hegðun lítur út fyrir að vera framkvæmd af fúsum og frjálsum vilja

2. Hafði heðgun í för með sér óvæntar afleiðingar?

3. Er hegðun frávik eða út frá hefðum?

4. Hefur hegðunin áhrif á okkur persónulega?

Samsvörunarkenningin: Upplýsingauppspretta 2

Hafði heðgun í för með sér óvæntar afleiðingar?

• Við höfum tilhneigingar til að halda að fólk viti að hegðun þeirra hafi í för með sér afleiðingar sem eru ekki æskilegar

• Gagnrýni: Jafnvel venjuleg, algeng hegðun segir okkur mjög mikið um einstaklinga

Samsvörunarkenningin: Upplýsingauppspretta 3

Er hegðun frávik eða út frá hefðum?

• Ef hegðun er frávik þá getur það sagt okkur mikið um manneskjuna. Venjubundin hegðun segir okkur minna.

• Gagnrýni: Litlir hlutir geta sagt okkur margt

Samsvörunarkenningin: Upplýsingauppspretta 4

Hefur hegðunin áhrif á okkur persónulega?

Ef hegðun hefur slæm áhrif á okkur erum við líklegri til að halda að það sé persónuleg árás á okkur.

Gagnrýni á samsvörunarkenninguna

1. Það er ekki alltaf ætlun að baki hegðun okkar

2. Ekki alltaf greinargóð lýsing á því hvernig fólk eignar

3. Algeng hegðun gefur okkur líka upplýsingar um fólk, ekki bara sjaldgæf hegðun

4. Fylgibreytan í lykilrannsóknum á kenningunni var ekki eignun heldur viðhorf geranda til málefnis

Samdreifnilíkan (covariation model)

Eignunarkenning eftir Kelley. Best þekkt.

• Við drögum ályktanir um orsakir hegðunar út frá því hvort við teljum að innri og ytri orsakaþættir hafi háa fylgni við hegðunina

• Reynir að ná yfir eignun okkar á hegðun annarra og okkar eigin.

Leitum að þremur þáttum:

1. Samræmi

2. Sérstæði

3. Consensus

Samræmi (consistency)

Samdreifnilíkan. Ef einhver bregst alltaf eins við sama áreiti er hátt samræmi.

Sérstæði (distinctiveness)

Samdreifnilíkan. Eitthvað sem að stendur út og er óvenjuleg sem gefur upplýsingar um hvort einstaklingur hegði sér alltaf svona óháð aðstæðum.

Consensus

Samdreifnilíkan. Hátt consensus er þegar allir bregðast eins við, en lágt consensus er þegar bara ein manneskja gerir það.

Samdreifnilíkan: Ytri eignun

1. Hátt samræmi

2. Hátt sérstæði

3. Hár consensus

Samdreifnilíkan: Innri eignun

1. Hátt samræmi

2. Lágt sérstæði

3. Lágur consensus

Samdreifnilíkan: Discounting eignun

Lágt samræmi, leit að annarri ástæðu fyrir hegðun en eignun

Samdreifnilíkan: Ambiguous eignun

1. Lágt samræmi

2. Hátt sérstæði

3. Lágur consensus

Tilfinningaeignun

Schachter. Gengur út á hvernig við skýrum eigin hegðun, tilfinning skilgreinist út frá merkimiðanum sem við gefum henni. Eignun tengist því hvernig við skiljum tilfinningar okkar.

Rannsókn Schachter

1. Fólk var sprautað með adrenalíni, og sett í mismunandi aðstæður, annars vegar þar sem vitorðsmaðurinn var pirrandi eða fyndinn

2. Grunnurinn er sá að við bregðumst eins við adrenalíni en bregðumst samt öðruvísi við aðstæðum

3. Mismunandi niðurstöður fengust því frá sama grunni

Sjálfsskynjun

Við þekkjum okkur sjálf best og höldum a.m.k. að við vitum hvers vegna við gerum hluti og eignum okkur ýmsar orsakir

Þrennt skiptir máli:

1. Stjórnrót

2. Stöðugleiki

3. Stjórn

Út frá þessu þrennu koma tveir eignunarstílar, innri og ytri

Villur í eignun

1. Samsvörunarvillan eða grundvallareignunarvillan

2. Ofureignunarvillan

Samsvörunarvillan / grundvallareignunarvillan

Sú tilhneiging áhorfanda að eigna hegðun lunderni gerandans en ekki áhrifum aðstæðna, þó við séum með skýrar upplýsingar um hvað er í gangi

Castro rannsóknin

1. Fólki skipt í hópa sem áttu að hlusta á fyrirlestra sem voru með eða á móti Castro

2. Áhorfendur eignuðu alltaf fyrirlesaranum það viðhorf til Castros sem hann las upp

• Galli við rannsóknina var lítið úrtak og gæti verið að fólk hafi ekki verið visst um hvernig það átti að svara

Ofureignunarvillan (ultimate attribution error)

Maður eignar neikvæða hegðun meðlimi úthóps persónuleika þeirra og réttlætir jákvæða hegðun hjá þeim með óalgengri ástæðu

Trúin á réttlátan heim (belief in a just world)

Lífafstaða sem einkennist af því hvort við trúum að fólk uppskeri eins og það sáir

• Getur haft neikvæð áhrif á samkennd

• Tilhneiging til að halda að fólk viti um afleiðingar gjörða sinna

Vinnusiðgæði mótmælenda (protestant work ethic)

Hard work leads to success, allir fæðast jafnir og komast áfram á eigin verðleikum

Menningarmunur í lunderniseignun

Fullorðið fólk í Bandaríkjunum notar meira af hneigðarskýringum heldur en fólk á Indlandi

Skýringar gerenda og áhorfenda (actor-observer effect)

Áhorfendur nota hneigðarskýringar, gerendur nota umhverfisskýringar

Sjálfsþjónkunarskekkjur (self-serving bias)

• Eignum okkur sjálfum velgengni, en umhverfinu þegar okkur gengur illa

• Eignum aðstæðum velgengni annarra en þeim sjálfum þegar þeim gengur illa

Rangeignun (misattribution)

Að eigna hegðun rangri uppsprettu. Rangt mat getur það haft mjög óæskilegar afleiðingar fyrir fólk sem við erum að meta.

Virk spá (self-fulfilling prophecy)

Væntingar okkar auka líkur á að hlutir gerist

Atferlisstaðfesting (behavioral confirmation)

Hvernig við komum fram við aðra stýrir því hvernig þeir koma fram við okkur

Rannsókn með kennara

Rannsókn um virka spá

1. Kennarar áttu að segja hvaða nemandir myndu blómstra

2. Kennarinn byrjaði að haga sér öðruvísi í kringum barnið

3. Barnið svaraði með meiri metnaði

Sýnileiki og skýrleiki áreitis í eignun

Þegar lögreglumenn voru með myndavél á sér var gert ráð fyrir að það minni ætlun væri að baki hegðunar lögreglufólks heldur en þegar myndavélin var í mælaborðinu