S1.7 - LEC12 - Đa dạng giới, tính dục và tình dục an toàn

Giới tính (sex) là gì

Thuật thuật ngữ chỉ sự khác biệt sinh học giữa phụ nữ và nam giới; và giới tính “không thể thay đổi” được. Chỉ một số khác biệt nhỏ về vai trò của phụ nữ và nam giới về mặt sinh học và sinh lý là dựa trên cơ sở giới tính.

VD: mang thai, sinh nở (SEAGEP 2001)

Giới (gender) là gì

Thuật ngữ chỉ sự khác biệt về mặt xã hội giữa phụ nữ và nam giới, ví dụ như: vai trò, thái độ, hành vi ứng xử và các giá trị. Vai trò được biết đến thông qua quá trình học tập và khác nhau theo từng nền văn hóa và thời gian. Do đó, giới có thể thay đổi được (SEAGEP 2001)

Các đặc điểm của giới tính (nam và nữ)

• Sinh học: đặc tính thể chất bẩm sinh, quy định bởi gen (XY, XX)

• Phổ biến: không phụ thuộc vào không gian và thời gian, ở bất cứ đâu, giai đoạn nào đều giống nhau

• CHỈ CÓ THỂ THAY ĐỔI THÔNG QUA CÁC CAN THIỆP SINH HỌC

Các đặc điểm của giới (nam tính và nữ tính)

• Kiến tạo vã hội và văn hóa: là vai trò, trách nhiệm và hành vi mong đợi ở nam và nữ trong 1 XH hoặc 1 nền VH cụ thể

• Thay đổi theo không gian và thời gian => quan niệm về giới khác nhau giữa các nền VH và bên trong các nền VH

• Mang tính tập nhiễm: có thể thông qua giao tiếp xã hội

Cái nào chỉ có thể thay đổi thông qua các can thiệp sinh học

Giới tính

Chuẩn mực giới là gì

Bao gồm những quy tắc và quan niệm về cách ứng xử của nam và nữ

Vai trò giới là gì

Những vai trò do xã hội kỳ vọng nam và nữ dựa trên đặc điểm giới tính mỗi cá nhân

Khuôn mẫu giới là gì

Cách hiểu đơn giản hóa về nam và nữ và khác biệt giữa 2 giới

Đặc điểm của chuẩn mực giới

• Là những quan niệm và nữ tính và nam tính

• Chuẩn mực chung được xã hội chấp nhận, bảo vệ và duy trì

• Có tính không gian và thời gian

• Không nhất thiết mô tả 1 hành vi cụ thể

Vì sao phải quan tâm đến vấn đề giới

Phân công lao động theo giới là gì

Là cách phân công việc, chức năng giữa nam và nữ dựa trê quan niệm về vai trò giới

Giới là 1 yếu tố xã hội quy định sức khỏe vì sao?

• Vai trò giới, khuôn mẫu giới ảnh hưởng tới khả năng và cách thức cá nhân tiếp cận dịch vụ y tế, cũng như cách hệ thống y tế đáp ứng nhu cầu riêng của nam/nữ (Walston, 2005; WHO, 2010)

• WHO coi giới là 1 SDH quan trọng:
  – Bất bình đẳng giới => nguy cơ sức khỏe
  – Chuẩn mực và vai trò giới => mối quan hệ bất bình
  đẳng về quyền lực giữa nam và nữ => nguy cơ, hành
  vi tìm kiếm sức khỏe, tình trạng sức khỏe

Mỗi giới tính có nguy cơ sức khỏe khác nhau như thế nào

• Nữ giới: mang thai, ung thư vú, ung thư cổ tử cung, kinh nguyệt bất thường, mãn kinh

• Nam giới: khởi phát bệnh tim sớm, tuyến tiền liệt

Mỗi giới có những nguy cơ về văn hóa - xã hội khác nhau

• Nữ giới: trẻ em/ bào thai gái bị giết bỏ, hiếp dâm, bạo lực gia đình, tránh thai, phá thai, hủ tục cắt bỏ âm đạo, chán ăn tâm lý, chứng sợ không gian rộng, lo âu, trầm cảm

• Nam giới: lạm dụng rượu/ thuốc lá, tai nạn, tự tử

Những điều cần nhớ về Giới và Sức khỏe

• Chuẩn mực, vai trò giới: kiến tạo xã hội, có thể thay đổi được, có tính lịch sử

• Chuẩn mực giới tác động tới cả nam và
  nữ
  • Khác biệt về sức khỏe giữa nam và nữ:
  ▪ Đặc điểm sinh học (1 phần nhỏ)
  ▪ Quan niệm về giới => bất bình đẳng giới + nguy cơ sức khỏe => khác biệt về sức khỏe
  

Sức khỏe tình dục (SKTD) là gì

Trạng thái khỏe mạnh về thể chất, tình cảm, tinh thần và quan hệ xã hội liên quan đến chức năng tình dục. Điều đó không chỉ có nghĩa là không có bệnh tật, không bất thường và không yếu ớt. SKTD đòi hỏi cách tiếp cận tích cực và tôn trọng đối với tình dục và trong các mối quan hệ tình dục cũng như khả năng hưởng thụ tình dục an toàn và khoái cảm mà không bị ép buộc, không bị phân biệt đối xử và không bị bạo hành”

Sức khỏe sinh sản (SKSS) là gì

Trạng thái khỏe mạnh về thể chất, tinh thần và hòa hợp xã hội về tất cả các phương diện liên quan đến chức năng sinh sản trong suốt các giai đoạn của cuộc đời. Chăm sóc SKSS là một tập hợp các phương pháp, kỹ thuật và dịch vụ nhằm giúp cho con người có tình trạng SKSS khỏe mạnh thông qua việc phòng chống và giải quyết những vấn đề liên quan đến SKSS. Điều này cũng bao gồm cả sức khỏe tình dục với mục đích nâng cao chất lượng cuộc sống và mối quan hệ giữa con người với con người mà không chỉ dừng lại ở chăm sóc y tế và tư vấn một cách đơn thuần cho việc sinh sản và những nhiễm trùng qua đường tình dục”

Tính dục là gì

“Một khía cạnh trung tâm trong đời sống con người, nó bao phủ dục tính, giới tính, nhân dạng và vai trò giới, khuynh hướng tình dục, ái tình, khoái lạc, quan hệ riêng tư và sự sinh sản. Tình dục được trải nghiệm và thể hiện thông qua suy nghĩ, tưởng tượng, ham muốn, quan niệm, thái độ, giá trị, hành vi, thực hành, vai trò và các mối quan hệ. Trong khi tình dục có thể bao gồm tất cả các chiều cạnh trên, không phải mọi chiều cạnh đều được trải nghiệm và thể hiện. Tình dục chịu ảnh hưởng của sự tương tác giữa các yếu tố sinh học, tâm lý, xã hội, kinh tế, chính trị, văn hóa,đạo đức, luật pháp, lịch sử, tín ngưỡng và tinh thần”
(Tổ chức Y tế Thế giới, WHO 2002)

Nhận dạng tình dục (Sexual identity)

Là việc 1 người tự nhìn nhận về đặc điểm tình dục của bản thân thông qua việc họ cảm thấy bị hấp dẫn bởi người cùng giới hay khác giới trên cơ sở trải nghiệm, cảm giá và suy nghĩ của chính họ chứ không dựa trên cơ sở giới hay giới tính của bạn tình (Từ điển thuật ngữ về Giới và Tình dục,
2005)

Nhận dạng giới (Gender identity) là gì

Là việc 1 người tự nhìn nhận và trải nghiệm,\ về giới tính của bản thân. Nhân dạng giới có thể không đồng nhất với giới tính sinh học

Khuynh hướng tính dục (Sexual orientation)

Sự hấp dẫn thuộc tính về cảm xúc yêu đương, hoặc tình dục chủ yếu hoặc chỉ riêng với những người thuộc 1 giới tính nhất định

Chọn số lớn nhất từ 0 đến 6

M gay

Hành vi tình dục là gì

Là những hành động như: âu yếm, vuốt ve, hôn, giao hợp… nhằm thể hiện và thỏa mãn tình dục

Chuẩn mực giới và tình dục bao gồm

• Cách giao tiếp

• Hình ảnh cơ thể, tính tự trọng

• Quan điểm về tình dục: chuẩn mực kép (1 được chấp nhận và 1 không được chấp nhận)

• Hành vi nguy cơ – Tuân thủ chuẩn mực giới nghiêm túc hơn => khả năng có hành vi nguy cơ, bao gồm TD không an toàn nhiều hơn (Noar & Morokoft, 2002)

• Bắt nạt, tấn công tình dục
  

Hành vi tình dục có thể xuất phát từ

• Xu hướng tình dục (Sự hấp dẫn…)

• Sự quan tâm, khám phá, áp lực xã hội…