4.kafli

hvað er vatnshvolfið

hvað er vatnshvolfið

sjórinn, yfirborð jarðar, efsti hluti jarðskorpu, grunnvatn, andrúmsloftið, neðsti hluti lofthjúps

hversu mikið af vatni jarðar er sjórinn

97,5%

hversu mikið af vatnsbirgðum jarðar er ferskvatn

2,5%

ferskvatnsbirgðir jarðar

jöklar, grunnvatn, stöðuvatn, ár, sífreri, andrúmsloftið, dýr og plöntur, jarðvegur mýrar

hverju lýsir vatnshringrás

hvernig vatn ferðast milli staða í vatnshvolfinu

hvað knýr vatnshringrásina áfram

sólin

uppgufun

úr sjó, vötnum og ám

þétting

myndar ský, regndropa/snjókristallar myndast og úrkoma fellur á jökla, sjóinn, þurrlendi jarðar og þaðan getur vatnið gufað upp, sigið niður í bergið og runnið af yfirborði og myndað afrennsli

afrennsli af yfirborði

ár,lækir,fljót= rennsli út í sjó

grunnvatnsrennsli

grunnvatn er á hægu rennsli í átt að sjónum

hvar í lofthjúpnum er rakinn að mestu

veðrahvolfinu

hvaða loft inniheldur meiri raka (hitastig)

heitt loft

líkami þolir betur heitt loft ef það er x

þurrt

af hverju getur raki flokkast sem gróðurhúsalofttegund

vegna þess að hann heldur innrauðri geislun inni í lofthjúpnum

hvernig getur raki valdið kólnun

skýjamyndun

eðlisraki

lýsir því hvað mikill raki er í lofti

hvar á breiddargráðum jarðar minnkar eðlisraki

í átt að pólunum

rakastig

hlutfall raka í lofti af öllum mögulegum raka (ef rakastif=50% þá er í loftinu helminguirnn af þeim raka sem er mögulegt

á hvaða 2 vegu getur rakastig breyst

með breytingu hitastigs og breytignu eðlisraka

hvernig breytist rakastig með hitastigi

ef loftið kólnar þá eykst rakastig og öfugt

hvernig breytist rakastig með eðlisraka

við uppgufun eykst eðlisraki og rakastig hækkar

við þéttingu minnkar eðlisraki og rakastig lækkar

daggarmark

það hitastig sem loft hefur þegar það hefur kólnað niður þannig að rakastig nær 100%

þá þéttist raki og ský myndast

óvermin ferli

þau ferli sem valda því að ský myndast þegar loft er í uppstreymi í lofthjúpnum

loftið kólnar hratt í uppstreyminu, nær daggarmarki og raki þéttist og fellur út

lýsa kælingu loftsins vegna loftþrýstingsbreytinga

hver er ástæða hröðu kælingarinnar í óvermnum ferlum

minni loftþrýstingur, loftið þenst út og kólnar

niðurstreymi

kalt loft úr háloftunum að streyma niður í lofthjúpnum og hitnar (vegna loftþrýstingshækkunar)

hitnar þegar neðar kemur og loftþrýstingu eykst og lítil skýjamyndun þess vegna

þurrt óvermið hitafall

þegar loft byrjar að streeyma upp lofthjúpinn, þá er til að byrja með þurrt óvermið hitafall (10°c/1000m)

þegar loftið kólnar niður að daggarmarki þá hefst rakt óvermið hitafall

rakt óvermið hitafall

hægir á hitafalli (eftir þurrt óvermið) (5°c/1000m) þegar rakinn þéttist og orka losnar út í umhverfið

regndropar

myndast umhverfis þéttikjarna sem eru svifryksagnir

flokkar skýja

háský, miðský, lágský, háreyst ský

háský

ískristallar sem myndast í meira en 6km hæð, þunn ský sem valda lítilli sem engri úrkomu

klósigar

háský: þræðir á himni

maríutásur

háský: þunnir hnoðrar hátt á himni

blika

háský: samfelld, mjög þunn hula hátt á himni - sól og tungl skína í gegn

miðský

3-6km hæð, meiri raki í loftinu en ofar= þykkari

úr ískristöllum þar sem er kalt en regndropum þar sem er hlýrra

flákaský

miðský: bil milli skýja

þokuský

miðský: ekki mikil úrkoma en getur myndað úða, þekjandi

regnþykkni

miðský: úrkomuský sem eru þekjandi

háreyst ský

myndast í öflugu uppstreymi og geta náð upp í gegnum allt veðrahvolfið

bólstraský

háreyst ský: þynnri (ná ekki upp í gegnum allt veðrahvolfið)

skúraský

háreyst ský: þykkustu skýin (ná upp í gegnum allt veðrahvolfið)

skila af sér útlandaskúrum, stundum haglél, þrumuveður

hvað er þoka

skýjamyndun við yfirborð jarðar, nálægt sjávarmáli

hvernig myndast þoka (almennt)

loft niðri við jörðu kólnar niður fyrir daggarmark, rakastigið nær 100%, raki fellur því útúr loftinu við þéttingu

hverjar eru 2 gerðir þoku

aðstreymisþoka og útgeislunarþoka

aðstreymisþoka

þegar heitt og rakt loft færist yfir (aðstreymi) kalt yfirboðr og kólnar niður fyrir daggarmark

þoka myndast við kælingu loftsins (td sjávarþoka)

útgeislunarþoak

þegar yfirborð jarðar kólnar niður vegna útgeislunar, á kvöldin/næturnar og jörðin kælir síðan loftið næst sér niðru fyrir daggarmark

þétting raka í lofti næst jörðu vegna kælingar loftsins (td dalalæða og næturþoka)