prawoznawstwo 3

Preambuła

zamieszczony w akcie normatywnym uroczysty wstęp wyjaśniający motywy wydania aktu i wskazujący wartości, które mają być chronione lub urzeczywistniane dzięki normom prawnym zawartym w jego przepisach

Materia ustawowa

zakres spraw, które można uregulować tylko ustawą, a więc nie można tego czynić w akcie podustawowym, należą do niej m.in wolności prawa i obowiązki obywateli, podatki, budżet, prawo karne, zadania i podstawowe kompetencje organów państwa.

Rozczłonkowanie syntaktyczne normy

polega na tym, że elementy konieczne struktury normy prawnej wysłowione są w dwóch lub więcej przepisach prawnych

Rozczłonkowanie treściowe normy

polega na tym, że elementy współwyznaczające treść normy prawnej wyrażone są w dwóch lub więcej przepisach prawnych

Przepis bezwzględnie wiążący

przepis którego zastosowanie nie może zostać wyłączone ani ograniczone zgodną wolą stron

Przepis względnie wiążący

przepis który znajduje zastosowanie wówczas, gdy strony nie uregulowały danej strony odmiennie

Przepis semiimperatywny

przepis którego zastosowanie może być wyłączone tylko, jeśli nie narusza to uprawnień strony chronionej w tych przepisach

Przepis blankietowy

przepis ograniczający się jedynie do wskazania w jaki sposób mogą albo muszą zostać uregulowane określone sprawy

Wypowiedź normokształtna

wyrażenie będące słownym zapisem odtwarzanej normy prawnej, zawierającym wszystkie elementy strukturalne i treściowe normy prawnej

Wykładnia w sensie pragmatycznym

proces zmierzający do zrozumienia przepisów prawnych

Wykładnia w sensie apragmatycznym

rezultat procesu interpretowania tekstu prawnego

Sprzeczność norm prawnych

okoliczność gdzie istnieją dwie normy z których jedna w określonych okolicznościach nakazuje adresatowi czynić to, czego druga w tych samych okolicznościach zakazuje

Przeciwieństwo norm prawnych

okoliczność gdzie dwie lub więcej norm mających zbieżny zakres zastosowania nakazuje adresatowi czyny, których nie da się spełnić jednocześnie

Niezgodność prakseologiczna norm prawnych

okoliczność gdzie dwie lub więcej norm możemy realizować jednocześnie, ale zrealizowanie jednej niweczy przynajmniej częsciowo skutki zrealizowania którejś z pozostałych

Kodeks

ustawa, która w sposób wyczerpujący, oparty na spójnym zespole zasad, normuje jakąś rozległą, wyodrębnioną dziedzinę stosunków społecznych

Kodyfikacja prawa

działanie ustawodawcy zmierzające do tego, by w formie jednej ustawy ująć wszystkie normy składające się na daną gałąź prawa

Inkorporacja prawa

ułożenie i opublikowanie usystematyzowanego zbioru obowiązujących przepisów prawnych, zazwyczaj poprzedzające ich kodyfikację

Unifikacja prawa

ujednolicenie obowiązującego prawa polegające na tym, że w miejsce odrębnych przepisów obowiązujących na poszczególnych częściach terytorium państwa wprowadza się przepisy jednolite dla całego terytorium

Recepcja prawa

włączenie z woli ustawodawcy do systemu prawa norm, których treść ukształtowano w innym systemie

Prawo materialne

normy prawne, które w sposób pierwotny wyznaczają sytuacje prawne różnych podmiotów

Prawo formalne (procesowe)

normy prawne, które kształtują określone instytucje wraz z zasadami ich powoływania i funkcjonowania oraz sposobem postępowania tych instytucji, służącym zabezpieczeniu realizowania norm prawa materialnego

Sankcja rozsiana

sankcja polegająca na spontanicznych reakcjach ludzi z pewnego środowiska na przekroczenie normy

Jawny luz decyzyjny

luz pozostawiony przez prawodawcę świadomie w związku ze stosowaniem przez niego środków służących elastyczności tekstu prawnego

Utajony luz decyzyjny

luz będacy przede wszystkim konsekwencją formułowania tekstów prawnych w niejednoznacznym języku naturalnym, na gruncie nie w pełni ukształtowanych reguł ich egzegezy

Domniemanie prawne

nakazane przez normę prawną, przyjęcie przez organ stosujący prawo określonego faktu za udowodniony (preasumptio iuris)

Domniemanie prawne materialne

polega na uznaniu stanu faktycznego B za istniejący, jeżeli został udowodniony stan faktyczny A

Domniemanie prawne formalne

polega na uznaniu stanu faktycznego A za istniejący, dopóki nie zostanie udowodniony stan przeciwny

Domniemanie faktyczne

rozumowanie, w którym na tej podstawie, że wykazano iż mają miejsce jedne fakty, wnioskuje się o tym, że mają miejsce także inne fakty (preasumptio facti)

Domniemanie prawne obalalne

domniemanie w stosunku do którego dopuszcza się dowód przeciwny

Domniemanie prawne nieobalalne

domniemanie w stosunku do którego nie dopuszcza się dowodu przeciwnego

Fikcja prawna

stan rzeczy, który nie mógł mieć miejsca, a którego przyjęcie za istniejący nakazuje organowi stosującemu prawo norma prawna

Prawomocność formalna

cecha decyzji finalnej w procesie stosowania prawa, która sprawia, że od decyzji tej prawo nie przewiduje odwołania w zwyczajnym trybie

Prawomocność materialna

cecha decyzji finalnej w procesie stosowania prawa, która sprawia, że w sprawie zakończonej tą decyzją nie może drugi raz toczyć się postępowanie, decyzja taka opiera się na powadze rzeczy osądzonej (res iudicata)

Ciężar dowodu w sensie formalnym

obowiązek przejawiania w postępowaniu dowodowym inicjatywy w zbieraniu informacji i wykazywaniu prawdziwości twierdzeń o faktach

Ciężar dowodu w sensie materialnym

ujemna konsekwencja niewykazania prawdziwości twierdzeń o faktach w postępowaniu dowodowym

Obowiązek prawny formalny

obowiązek wyznaczony adresatowi przez normę nakazującą lub zakazującą realizację wskazanego w niej czynu.

Obowiązek prawny materialny

obowiązek wyznaczony adresatowi przez normę nakazującą mu doprowadzenie do powstania lub utrzymania wskazanego w niej stanu rzeczy

Przywilej

polega na tym, że obowiązujące normy prawne nakazuja na rzecz danego podmiotu świadczyć więcej niż na rzecz innych lub zwalniają go od pewnych obowiązków, podczas gdy inne podmioty z takiego zwolnienia nie korzystają

Immunitet

polega na tym, że obowiązujące normy prawne zwalniają podmiot B od podlegania kompetencji podmiotu A, podczas gdy inne podmioty tej kompetencji podlegają

Stosunek tetyczny

stosunek społeczny, w którym oddziaływanie jednej osoby na inną opiera się na obowiązku wyznaczonym przez normę postępowania

Czynność unieważnialna ex tunc

czynność konwencjonalna dokonana z naruszeniem reguł sensu jej dokonywania, której skutki uznaje sie za nieważne od samego początku

Czynność unieważnialna ex nunc

czynność konwencjonalna dokonana z naruszeniem reguł sensu jej dokonywania, której skutki uznaje sie za nieważne od momentu wykazania nieważności czynności przez upoważniony organ

Prawodawca Racjonalny

przyjmowany w regułach wykładni i wnioskowań prawniczych konstrukt myślowy podmiotu racjonalnego językowo, merytorycznie, prakseologicznie i aksjologicznie, któremu reguły przypisują kreowanie prawa, a w szczególności dokonywanie konwencjonalnych aktów stanowienia

Akt normatywny w sensie materialnym

uporządkowany zbiór przepisów prawnych, ustanowiony przez kompetentny organ państwa, opatrzony tytułem i podpisem, wyrażający zasadniczo przynajmniej jedną generalno-abstrakcyjną normę postępowania oraz wyraża normy prawne

Akt normatywny w sensie formalnym

uporządkowany zbiór przepisów prawnych, ustanowiony przez kompetentny organ państwa, opatrzony tytułem i podpisem, wyrażający zasadniczo przynajmniej jedną generalno-abstrakcyjną normę postępowania oraz nie wyraża norm prawnych, ale ustala coś

Wykładnia zwężająca

interpretowany przepis wyraża normę, która ma szerszy zakres zastosowania lub unormowania niż ten, jaki ustaliliśmy w drodze wykładni językowej

Wykładnia rozszerzająca

interpretowany przepis wyraża normę, która ma węższy zakres zastosowania lub unormowania niż ten, jaki ustaliliśmy w drodze wykładni językowej

Organ państwa

podmiot, którego działania uważane są z prawnego punktu widzenia za władcze działania państwa

Wartość (doniosła prawnie)

stan rzeczy na tyle pozytywnie oceniany przez prawodawcę, że pragnie on go urzeczywistnić lub chronić dzięki stanowionym lub uznawanym przez siebie normom prawnym

Sankcja unieważnienia ex tunc

sankcja unieważnienia czynności prawnej, która znosi skutki tej czynności od momentu jej dokonania

Sankcja unieważnienia ex nunc

sankcja unieważnienia czynności prawnej, która znosi skutki tej czynności od momentu jej unieważnienia